Nietrzymanie moczu – przyczyny i rodzaje – u kobiet, mężczyzn i dzieci

Nietrzymanie moczu ICD-10

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 opiera się na klinicznym podziale obejmującym trzy rodzaje nietrzymania moczu:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu, czyli nietrzymanie moczu przy kaszlu, kichaniu, i wysiłku fizycznym (N39.3 według ICD-10);
• naglące nietrzymanie moczu, czyli uczucie popuszczania moczu poprzedzone parciem naglącym – niekontrolowaną potrzebą oddania moczu (N93.4 według ICD-10);
• mieszane nietrzymanie moczu charakteryzujące się wyciekiem moczu związanym zarówno z nagłą, niekontrolowaną potrzebą mikcji, jak i wywołanym wysiłkiem fizycznym.

Przeczytaj też: Nieprzyjemny zapach moczu – przyczyny

Nietrzymanie moczu – przyczyny

Nietrzymanie moczu, definiowane jako mimowolne popuszczanie moczu, nie jest odrębną chorobą, lecz objawem wywoływanym przez rozmaite przyczyny. Pojawia się w wyniku nieprawidłowego funkcjonowania cewki moczowej bądź mięśniówki pęcherza moczowego.

Nietrzymanie moczu u kobiet ma związek nie tylko z odrębnościami budowy anatomicznej układu moczowo-płciowego, lecz także z gospodarką hormonalną zmieniającą się w trakcie życia. Problem z nietrzymaniem moczu wysiłkowym pojawia się, gdy osłabieniu ulegają zwieracze cewki moczowej oraz mięśnie budujące dno miednicy. Ta postępująca dysfunkcja aparatu mięśniowo-więzadłowego miednicy najczęściej jest wynikiem licznych porodów, urazów, operacji ginekologicznych, obniżenia narządów miednicy małej (np. wypadania macicy, pochwy), a także zaburzeń hormonalnych, głównie hipoestrogenizmu (niedoboru estrogenów).

Nietrzymanie moczu u mężczyzn ma natomiast związek z zabiegami urologicznymi na cewce moczowej, gruczole krokowym (np. po resekcji przezcewkowej gruczołu krokowego z powodu raka) i na pęcherzu moczowym. U niektórych mężczyzn może dochodzić do nietrzymania moczu po alkoholu­ ­– zwykle podczas w snu w stanie upojenia alkoholowego.

Przyczyny nietrzymania moczu u osób starszych w większości przypadków są skutkiem chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, otyłość czy choroby układu oddechowego przebiegające z uporczywym kaszlem. Nietrzymanie moczu u osób starszych bardzo często prowadzi do zaniedbań higienicznych, które predysponują do powstawania odparzeń i wyprzeń skóry okolicy krocza oraz do nawracających zakażeń układu moczowego.

Nietrzymanie moczu w młodym wieku

Chociaż objawy nietrzymania moczu stają się dokuczliwe głównie u ludzi starszych, to problem z trzymaniem moczu może pojawić się w każdym wieku. Nietrzymanie moczu po operacji ginekologicznej u młodych kobiet (np. po wycięciu mięśniaków macicy czy histerektomii z powodu nowotworu) oraz nietrzymanie moczu po cewnikowaniu wynika z uszkodzenia struktury mięśni dna miednicy bądź z przejściowej nadreaktywności pęcherza moczowego. W podobnym mechanizmie powstaje nietrzymanie moczu po ciąży, przede wszystkim po zabiegowym porodzie drogą pochwową. Nietrzymanie moczu w okresie dojrzewania często wiąże się z problemami emocjonalno-psychicznymi okresu pokwitania. Mimo to każde nietrzymanie moczu u nastolatków wymaga diagnostyki ginekologicznej oraz urologicznej.

Nietrzymanie moczu u dziecka

Umiejętność kontroli mikcji i oddawania stolca u prawidłowo rozwijającego się dziecka ulega utrwaleniu między 3. a 5. rokiem życia, chociaż nocne nietrzymanie moczu dotyczy nawet co dziesiątego dziecka 7-letniego. Moczenie mimowolne, czyli niekontrolowane oddawanie moczu jest zaburzeniem czynnościowym, niezwiązanym z anatomiczną wadą układu moczowego (np. nietrzymanie moczu z przepełnienia podczas snu). Natomiast kropelkowe nietrzymanie moczu, czyli wyciek moczu w czasie, w którym dziecko jest w pełni świadome zwykle ma charakter wtórny do innych problemów zdrowotnych. Wśród najczęstszych przyczyn nietrzymania moczu u dzieci wymienia się:

• zakażenia i wady wrodzone układu moczowego,
• mózgowe porażenie dziecięce i inne choroby neurologiczne,
• zaparcia,
• alergie pokarmowe,
• problemy psychologiczne (nietrzymanie moczu u dzieci, a przede wszystkim mimowolne nietrzymanie moczu w nocy u dziecka uprzednio kontrolującego mikcję może być pierwszym „objawem” stresu i problemów emocjonalnych, w tym tych wywołanych przemocą psychiczną lub fizyczną).

Nietrzymanie moczu – przyczyny neurologiczne

Do prawidłowego funkcjonowania pęcherza moczowego niezbędna jest ciągłość szlaku nerwowego łączącego wyższe ośrodki mózgowe i rdzeń kręgowy z pęcherzem moczowym. Neurogenne nietrzymanie moczu (ICD-10 numer N31) obejmuje zatem wszystkie zaburzenia mikcji spowodowane utratą równowagi między mechanizmami pobudzającymi i hamującymi czynność mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Problem z trzymaniem moczu z przyczyn neurologicznych może wynikać z:

• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego powyżej mostu – po udarze, w przebiegu otępienia czy choroby Parkinsona, które powoduje nadmierną aktywność wypieracza i zmniejszenie objętości całkowitej pęcherza moczowego;
• uszkodzenia rdzenia kręgowego w rejonie, w którym zlokalizowany jest ośrodek mikcji (poziom S2-S4); pęcherz moczowy pozbawiony takiego unerwienia poszerza i nie kurczy się, co powoduje zaleganie znacznych ilości moczu i jego mimowolny, kropelkowy wypływ;
• uszkodzenia rdzenia kręgowego powyżej ośrodka mikcji.

Neurogenne nietrzymanie moczu mieć związek ze stwardnieniem rozsianym, przepuklinami mózgowo-rdzeniowymi, mózgowym porażeniem dziecięcym, neuropatią w przebiegu cukrzycy, urazami rdzenia czy z niektórym chorobami nowotworowymi naciekającymi ośrodkowy układ nerwowy.

Nietrzymanie moczu – objawy

Nietrzymanie moczu wysiłkowe spowodowane nagłym wzrostem ciśnienia śródbrzusznego objawia się bezwiednym wyciekiem małych porcji moczu bez towarzyszącego skurczu mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Innymi słowy, tego typu nietrzymanie moczu powstaje, gdy wzrost ciśnienia w pęcherzu moczowym wywołany działaniem tłoczni brzusznej przekracza ciśnienie w cewce moczowej. Natomiast długotrwałe kropelkowe nietrzymanie moczu po mikcji (mikcja wielokrotna) jest wyrazem zmęczenia mięśnia wypieracza i niemożności jednorazowego, całkowitego opróżnienia pęcherza moczowego.

Nadreaktywność pęcherza moczowego, czyli nietrzymanie moczu spowodowane nagłym wzrostem ciśnienia śródpęcherzowego przebiega nieco inaczej. Objawia się bowiem wypływem moczu, które poprzedzone jest silnym uczuciem parcia na pęcherz (co nie ma miejsca w przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu).

Nietrzymanie moczu w ciąży może rozwinąć się w dowolnym okresie ciąży, chociaż najczęściej pojawia się w jej drugiej połowie – wiąże się to z wielkością macicy „uciskającej” pęcherz moczowy. Popuszczanie moczu w ciąży zwykle ma charakter wycieku kropelkowego, chociaż gwałtowny śmiech bądź dźwignięcie ciężaru może spowodować gwałtowny wypływ większej ilości moczu.

Nietrzymanie moczu – jaki lekarz?

Nietrzymanie moczu, zarówno wysiłkowe, jak i niezwiązane z wysiłkiem wymaga konsultacji z lekarzem. Kobiety swój problem powinny zgłosić ginekologowi, natomiast mężczyźni – lekarzowi urologowi. Poradnia nietrzymania moczu oraz nowoczesne poradnie uroginekologiczne, działające w niektórych miastach oferują najbardziej kompleksowe podejście do tego wstydliwego problemu. W przypadku neurologicznych przyczyn nietrzymania moczu np. w stwardnieniu rozsianym niezbędna jest również opieka neurologiczna.

Problem z nietrzymaniem moczu u dzieci, przed wszystkim przedłużające się lub nowo powstałe moczenie nocne i popuszczaniu moczu w sytuacjach stresowych może wymagać uzupełniającej diagnostyki psychologicznej.

Nietrzymanie moczu – leczenie

Leczenie nietrzymania moczu u dorosłych zależy od jego typu oraz nasilenia dolegliwości. Po pierwsze usunąć należy wszystkie potencjalne przyczyny problemów z mikcją – wyleczyć zakażenie układu moczowego, odstawić substancje moczopędne, zmniejszyć masę ciała.

U kobiet dobre efekty dają ćwiczenia na nietrzymanie moczu wzmacniające mięśnie dna miednicy (tzw. ćwiczenia mięśni Kegla). Niekiedy stosuje się elektroterapię polegającą na drażnieniu odpowiednich zakończeń nerwowych oraz trening behawioralny – biofeedback . Równie ważna jest systematyczna nauka świadomego kontrolowania parcia naglącego, która powinna odbywać się pod okiem wyspecjalizowanego fizjoterapeuty.

Do leków wspomagających „trening” pęcherza należą leki cholinolityczne rozluźniające mięśnie pęcherza moczowego, leki przeciwdepresyjne, syntetyczne estrogeny, iniekcje toksyny botulinowej oraz leki zwiększające napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego cewki moczowej. U kobiet coraz częściej przeprowadza się mało inwazyjne zabiegi chirurgiczne polegające na umieszczeniu pod cewką moczową specjalnej taśmy podtrzymującej końcowy odcinek układu moczowego.