Tętno paradoksalne – co to jest tętno dziwaczne i jakie są przyczyny?

Co to jest tętno dziwaczne i jak wykrywa je lekarz?

Tętno dziwaczne (paradoksalne) jest objawem stanów nagłych, takich jak tamponada serca czy zaostrzenie chorób obturacyjnych płuc. Wczesne rozpoznanie w czasie badania lekarskiego pomaga w szybkim postawieniu diagnozy i rozpoczęciu terapii. Za pomocą monitorowania tętna dziwacznego można też ocenić ciężkość zaostrzenia astmy i odpowiedź na leczenie.

U zdrowych osób w czasie wdechu tętno prawidłowe przyspiesza, a ciśnienie krwi nieznacznie spada. W czasie wydechu dzieje się na odwrót, to znaczy tętno zwalnia, a ciśnienie skurczowe wraca do poprzedniej wartości. Tętno dziwaczne ( pulsus paradoxus ) to zmniejszenie wypełnienia tętna lub jego zanik podczas fazy wdechu spokojnego oddychania z towarzyszącym spadkiem ciśnienia skurczowego krwi o więcej niż 10 mm Hg.

Dziwne tętno może być wyczuwalne nawet palpacyjnie. Lekarz może rozpoznać objaw w trakcie pomiaru ciśnienia tętniczego sfigmomanometrem i stetoskopem. Należy porównać wyniki pomiaru w czasie wdechu i wydechu. Prawidłowo w czasie takiego pomiaru słyszalne są dwa tony. Jeden odpowiada ciśnieniu skurczowemu, a drugi rozkurczowemu. Jeśli mamy do czynienia z tętnem dziwacznym, pierwszy ton jest słyszalny tylko w trakcie wydechu.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Tętno paradoksalne – spadek ciśnienia?

Występowanie tętna paradoksalnego jest spowodowane dwoma mechanizmami: zwiększonymi wahaniami ciśnienia w śródpiersiu i rozdęciem prawej komory serca. Śródpiersie to przestrzeń w klatce piersiowej, w której znajduje się serce. W czasie wdechu ciśnienie w klatce piersiowej spada, a ciśnienie wokół naczyń krwionośnych pozostaje bez zmian. Oznacza to, że serce musi pokonać większą różnicę ciśnień, aby pompować krew do naczyń obwodowych.

W chorobach przebiegających ze zwężeniem dróg oddechowych różnica ciśnień jest jeszcze większa. Niektóre stany chorobowe przebiegają z powiększeniem prawej komory serca. Dzieje się tak głównie w czasie wdechu. Prawa komora powiększa się kosztem lewej, co dodatkowo wpływa na funkcję lewej komory. Stąd spadek ciśnienia i zanik tętna na wdechu.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Tętno dziwaczne – tamponada

Nieprawidłowe tętno może być wynikiem tamponady serca. Polega ona na gromadzeniu się płynu wokół serca. W wyniku tamponady upośledzona zostaje kurczliwość mięśnia sercowego, a co za tym idzie, spada jego objętość wyrzutowa.

Przyczynami nagłej tamponady może być: rana kłuta, pęknięcie mięśnia sercowego w przebiegu zawału serca, powikłania kardiochirurgiczne lub pęknięcie krwiaka. Jeśli tamponada rozwija się powoli, może być efektem zapalenia osierdzia lub nacieku nowotworowego.

Tętno dziwaczne nie występuje w tamponadzie serca, której towarzyszy niedomykalność zastawki aortalnej lub ubytek przegrody międzyprzedsionkowej.

Tętno paradoksalne a zatorowość płucna

Tętno paradoksalne może być też objawem masywnej zatorowości płucnej. Określenie „masywna” oznacza tutaj zamknięcie przez skrzeplinę co najmniej 50 proc. tętnic płucnych. Choroba ta charakteryzuje się nagłym początkiem.

Do innych objawów należą: duszność, ból w klatce piersiowej, przyspieszony oddech i akcja serca, suchy kaszel. Czasem może pojawić się krwioplucie. W tym przypadku również bardzo istotny jest wywiad.

Choroba ta ma szereg czynników ryzyka. Należą do nich m.in.: wiek powyżej 40. roku życia, otyłość, przebyta żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, urazy, długotrwałe unieruchomienie kończyny z powodu opatrunku lub długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej (np. lot samolotem), nowotwory złośliwe, choroby autoimmunologiczne, odwodnienie.

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Tętno paradoksalne w astmie

Tętno dziwaczne pojawia się także w przebiegu zaostrzenia astmy. Jest to stan, który może rozwinąć się u osoby chorującej na astmę oskrzelową. Może się pojawić nagle – w ciągu kilku godzin – lub rozwinąć się w ciągu wielu dni.

Do czynników wyzwalających należą:

• alergeny,
• silne emocje,
• zanieczyszczenia powietrza,
• wysiłek fizyczny,
• niektóre lek i pokarmy.

Na obraz zaostrzenia astmy składają się takie objawy jak: napadowa duszność, ściskanie w klatce piersiowej, suchy, napadowy kaszel, pobudzenie, świszczący oddech. Ciągły przyłóżkowy pomiar tętna i ciśnienia wykorzystuje się przy monitorowaniu leczenia zaostrzenia astmy.

Zobacz też: Wysokie ciśnienie i niski puls – przyczyny

Tętno dziwaczne – przyczyna to choroby płuc i serca

W zaostrzeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) również może pojawić się tętno dziwaczne. Zaostrzenie to definiuje się jako większe niż na co dzień pogorszenie objawów ze strony układu oddechowego (duszność, przewlekły kaszel, odkrztuszanie plwociny).

Zaostrzenie może być spowodowane zakażeniami układu oddechowego, zanieczyszczeniami powietrza i przerwaniem stosowanego leczenia. Aby zapobiegać zaostrzeniom, zaleca się całkowite zaprzestanie palenia tytoniu, szczepienia przeciwko grypie i pneumokokom oraz stosowanie się do innych zaleceń lekarza.

Kolejną przyczyną może być zaciskające zapalenie osierdzia. Jest to rzadkie powikłanie zapalenia bakteryjnego lub gruźliczego. W przebiegu tej choroby worek osierdziowy staje się sztywny i utrudnia pracę mięśnia sercowego. Objawy choroby są niecharakterystyczne, np. osłabienie, ból w klatce piersiowej, uczucie kołatania serca. Bardzo istotny jest wywiad.

Nieprawidłowe tętno może być też oznaką wstrząsu, np. w wyniku sepsy, znacznej utraty krwi lub odwodnienia.