Jak rozumieć pojęcie stresu?
Pojęcie stresu zostało wprowadzone w XX wieku przez austrowęgierskiego endokrynologa i fizjopatologa Hansa Hugo Selye. Zdefiniował on stres jako nieswoistą reakcję organizmu na stawiane mu wyzwania określane mianem stresorów. Nie ulega wątpliwości, że stres jest częścią życia i może być związany z czynnikami:
środowiskowymi, np. powódź;
społecznymi, np. bezrobocie, zmiana pracy;
psychologicznymi, np. utrata bliskiej osoby.
Stres można określić próbą adaptacji do zmieniających się warunków w naszym otoczeniu, dlatego nie należy utożsamiać go wyłącznie ze zdarzeniami negatywnymi. Silny stres mogą wywołać też narodziny dziecka, kupno nowego samochodu czy wysoka wygrana na loterii.
Przeczytaj również:
Stres pourlopowy – czym jest, przyczyny, objawy, jak go obniżyć?
Funkcjonowanie organizmu w stresie, czyli jak działa stres
Stresujące sytuacje powodują aktywację dwóch układów w organizmie człowieka. Są to: układ sympatyczno-nadnerczowy oraz oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (ang. hypothalamic-pituitary-adrenal axis, HPA).
Pobudzenie układu sympatycznego powoduje wydzielanie noradrenaliny. To hormon stresu odpowiadający m.in. za przyspieszone bicie serca czy zwiększone uwalnianie glukozy i wzrost napięcia mięśniowego. O ile układ sympatyczno-nadnerczowy uruchamia się od razu, o tyle oś HPA zaczyna działać po ok. 30 min, ale efekty utrzymują się przez dłuższy czas. Układ HPA kontroluje przebieg reakcji stresowej i powoduje następujące reakcje:
uwolnienie kortykoliberyny (CRH) z komórek podwzgórza;
CRH prowadzi do uwolnienia adrenokortykotropiny (ACTH) z przysadki mózgowej;
ACTH stymuluje korę nadnerczy do wydzielania glikokortykosteroidów, głównie zaś kortyzolu.
Końcowym etapem tej kaskady jest hamowanie wydzielania CRH i ACTH przez glikokortykosteroidy. Ostatecznie reakcja stresowa zostaje wyciszona. Co ciekawe, u osób ze stwierdzoną depresją obserwuje się podwyższenie aktywności osi HPA i częściej (bardziej długotrwale) zwiększone stężenie kortyzolu w osoczu.
Skutki wystąpienia stresora – mobilizacja, adaptacja i wyczerpanie
Sytuacje stresowe prowadzą do trójstopniowej odpowiedzi organizmu. Pierwszym krokiem jest mobilizacja. Na tym etapie organizm przygotowuje się do „starcia”. Z fizjologicznego punktu widzenia obserwuje się takie reakcje, jak: przyspieszony przepływ krwi, rozszerzenie naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia krwi oraz wzrost ciepłoty ciała. Pojawia się pobudzenie i wzmożona koncentracja.
Jeśli bodziec regularnie się powtarza, organizm przechodzi do fazy adaptacji, czyli uruchamia mechanizmy walki lub ucieczki. Do fazy wyczerpania dochodzi w sytuacji, kiedy napięcie utrzymuje się przez dłuższy czas. Długotrwały stres może prowadzić do zaburzeń psychicznych i nie tylko.
Przeczytaj również:
Psycholog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy, rodzaje psychologów
Stres vs. dustres a dystres. Rodzaje stresu
Stres nie jest pojęciem jednolitym. Dzieli się go na:
stres pozytywny, tzw. eustres;
stres negatywny, tzw. dystres.
Pozytywny stres określa się inaczej jako konstruktywny. Sprzyja on pozytywnemu samopoczuciu, wzrostowi motywacji, a także działaniom ukierunkowanym na rozwiązanie problemu. Z kolei dystres – czyli negatywny stres – powoduje odczucia negatywne, demotywujące.
Choć oczywiście silnie negatywne zdarzenia łatwo zaklasyfikować jednoznacznie, nie zawsze będzie to możliwe. W przypadku codziennych wyzwań nie sposób wskazać granicy między eustresem a dystresem, ponieważ wiele zależy od indywidualnego temperamentu, predyspozycji czy doświadczenia.
Dla jednej osoby publiczne wystąpienie przed licznym gremium może wywoływać eustres, zaś u innej – będzie prowadziło do silnego dystresu. Z tego względu w literaturze wypracowano jeszcze pojęcie neustresu. W ten sposób określa się wydarzenia, które dla jednej osoby będą źródłem stresu budującego, u innej wywołają negatywne skutki zdrowotne, a dla jeszcze innej będzie obojętne.
Czym skutkuje długotrwały stres?
Stres krótkotrwały z reguły nie jest szkodliwy, a jego skutki zanikają w ciągu kilku godzin od ustąpienia stresora. Destrukcyjnie działają natomiast skutki przewlekłego stresu, czyli takiego, który utrzymuje się całymi tygodniami lub miesiącami.
Do typowych skutków chronicznego stresu zalicza się:
zaburzenia snu;
bóle głowy;
przewlekłe uczucie zmęczenia;
choroby układu krążenia (np. nadciśnienie);
problemy psychiczne (np. zaburzenia lękowe, depresja);
podejmowanie zachowań ryzykownych;
problemy z układem pokarmowym (np. choroba wrzodowa żołądka, zespół jelita drażliwego);
brak apetytu lub – przeciwnie – objadanie się.
W sytuacjach stresowych, takich jak: kłopoty finansowe, utrata pracy, ciężka choroba członka rodziny, pojawia się też często uczucie przytłoczenia, utraty kontroli nad życiem.
Jak radzić sobie z dystresem?
„Dobry” stres z reguły nie wymaga podejmowania żadnych działań, większość z nas wita go chętnie. A co z dystresem? W praktyce każdy z nas musi samodzielnie wypracować własne mechanizmy wspierające kojenie nerwów. U wielu osób sprawdzają się: aktywność fizyczna, ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne czy afirmacje. Warto utrzymywać też kontakt z osobami, które w trudnej sytuacji mogą podnieść nas na duchu i pocieszyć.
Przeczytaj również:
Rodzaje psychoterapii – jakie są? Która jest najskuteczniejsza i którą wybrać?
Kiedy szukać profesjonalnej pomocy w związku ze stresem?
W dłuższej perspektywie negatywny stres może powodować poważne problemy zdrowotne. Aby nie dopuścić do takiej sytuacji, warto – w przypadku niemożności radzenia sobie ze stresem – zasięgnąć pomocy specjalisty. Najczęściej będzie to psycholog, ale można także zwrócić się o wsparcie do coacha lub psychoterapeuty.
Życie człowieka jest nierozerwalnie związane ze stresem. Aby zadbać o jakość życia, warto się nauczyć kontrolować jego wpływ na nasze samopoczucie. Wypracowanie sposobów radzenia sobie ze stresem nie jest proste, ale pozwala skutecznie zamienić dystres w całkowicie neutralne odczucia, a niekiedy nawet eustres.
