Bezsenność – przyczyny, objawy, skutki i sposoby na bezsenność

Bezsenność – przyczyny

Do niedawna problemy z zasypianiem i utrzymywaniem ciągłości snu traktowano jako objaw wynikający z innych zaburzeń. Obecnie wiadomo, że chroniczna bezsenność to choroba, która wymaga holistycznego leczenia. Kwestią decydującą o postępowaniu terapeutycznym są powody bezsenności oraz czynniki ją utrwalające. Biorąc pod uwagę różne przyczyny, problemy ze snem podzielono na:

• bezsenność pierwotną (pierwotne zaburzenia snu),
• bezsenność wtórną, która jest objawem innych chorób somatycznych oraz zaburzeń psychicznych.

Bezsenność a stres, nerwica i lęk

Bezsenność pierwotna, inaczej samoistna, w obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jest tzw. bezsennością nieorganiczną. Oznacza to, że jej rozwój nie ma związku z innymi chorobami psychicznymi, somatycznymi bądź z nadużywaniem substancji psychoaktywnych lub leków. W większości przypadków tego typu insomnii nagła bezsenność, która powoduje nieprzemijający problem ze snem, wynika z przekroczenia indywidualnego progu odporności na stres i lęk. Oczywiście nie każda osoba doświadczająca epizodycznych sytuacji stresowych jest narażona na chroniczny brak snu – w większości przypadków bezsenność pierwotna ma charakter krótkotrwały, przygodny. Czynnikami wyzwalającymi bezsenność trwającą mniej niż miesiąc są ostre choroby somatyczne, stres czy ból. W wielu przypadkach problemy ze snem ustępują samoistnie wraz ze stabilizacją sytuacji życiowej.

Na utrwalanie bezsenności wpływ mają czynniki, takie jak:

• cechy osobowości odpowiedzialne za utrzymywanie się wysokiego poziomu lęku i napięcia;
• zaburzony rytm okołodobowy – praca nocna, zmianowa, zbyt częste drzemki podczas dnia, zmiany stref czasowych;
• wiek powyżej 30 lat, płeć żeńska i obciążenia rodzinne;
• brak regularnej aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta;
• niewłaściwe zasady higieny snu – niewygodne łóżko, przenoszenie aktywności niezwiązanej ze snem do sypialni (np. praca przy laptopie), spożywanie pokarmów w późnych godzinach nocnych, w tym picie napojów wysokoprocentowych mogących powodować bezsenność po alkoholu;
• lęk przed bezsennością, który tworzy błędne koło zaburzeń snu – oczekiwanie na sen i jednoczesny strach przed jego brakiem nasila już wyjściowo wzmożone napięcie emocjonalnie i przedstawia sen jako „problem” – skutkuje to nadmiernym wzbudzeniem lub zmniejszonym hamowaniem ośrodkowego układu nerwowego;
• nadużywanie leków nasennych, zwłaszcza uzależniających leków benzodiazepinowych, powodujących bezsenność z odbicia.

Bezsenność wtórna, czyli depresja i inne choroby predysponujące

Bezsenność wtórna niemal zawsze spełnia kryteria rozpoznania bezsenności przewlekłej, trwa bowiem dłużej niż miesiąc i w trwały sposób wpływa na jakość życia. Najczęstszą przyczyną wtórnych problemów ze snem są zaburzenia i choroby psychiczne, szczególnie zaburzenia afektywne (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa) i lękowe (nerwicowe).

Zaburzenia psychiczne stwierdza się aż u połowy pacjentów z bezsennością przewlekłą. Do innych przyczyn wywołujących bezsenność wtórną zalicza się:

• uzależnienia, szczególnie uzależnienie od alkoholu – bezsenność alkoholowa rozwija się zarówno w związku z jego regularnym spożywaniem, jak i w trakcie detoksykacji (bezsenność po odstawieniu alkoholu jako objaw abstynencyjny może „zachęcać” do powrotu do uzależnienia);
• choroby somatyczne, zwłaszcza związane z zaburzeniami metabolicznymi, endokrynologicznymi (nadczynność tarczycy, ciąża, menopauza), zapalnymi lub neurologicznymi. Szczególnym typem bezsenności jest śmiertelna bezsenność rodzinna, spowodowana zmutowanym białkiem, które uszkadza części mózgu odpowiadające za regulację snu.

Bezsenność u dzieci dotyczy około 10–30 proc. populacji dziecięcej w każdym wieku. Bezsenność u niemowląt zazwyczaj jest wynikiem nawracających kolek, refluksu żołądkowo-przełykowego czy wyrzynania się zębów. Objawy bezsenności u dzieci starszych mogą natomiast sugerować problem behawioralny – dzieci mające problemy ze snem zazwyczaj są nadpobudliwe, płaczliwe, wybuchowe, roztargnione. Należy pamiętać, że bezsenność u dziecka może być manifestacją problemów emocjonalno-psychicznych, somatycznych, a u nastolatków także uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

Bezsenność – objawy i skutki

Bezsenność polega na subiektywnym odczuwaniu gorszej jakości snu, który nie jest regenerujący, a zbyt krótki czas jego trwania przekłada się na złe samopoczucie w ciągu dnia i ciągłe zmęczenie. Najbardziej typowe objawy bezsenności to:

• problemy z zaśnięciem;
• problemy z utrzymaniem snu (częste wybudzanie się);
• przedwczesne budzenie się;
• sen nieregenerujący.

Skutki uboczne braku snu obejmują natomiast: problemy z koncentracją i kontrolowaniem emocji oraz napędu, spowolnienie logicznego myślenia, a także osłabienie odporności (np. częstsze występowanie chorób infekcyjnych).

Bezsenność – leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne

Objawy braku snu istotnie obniżają jakość życia. Pogarszają przebieg chorób układu krążenia, zwiększają podatność na infekcje, choroby nowotworowe, negatywnie wpływają na zdrowie psychicznie. Metody i strategie leczenia bezsenności zależą od jej typu i czasu trwania.

Leki na bezsenność stanowią podstawową metodę leczenia bezsenności krótkotrwałej, chociaż należy pamiętać, że żaden farmakologiczny środek nasenny nie zagwarantuje trwałego wyleczenia. Każda poradnia zaburzeń snu i lekarze zajmujący się bezsennością podkreślają bowiem, że podstawą leczenia bezsenności jest terapia poznawczo-behawioralna (CBTI – cognitive-behovioral therapy for insomnia).

Jak walczyć z bezsennością?

Niefarmakologiczne sposoby na bezsenność są bardzo ważną częścią kompleksowej terapii tego zaburzenia. Należą do nich m.in.:

• przestrzeganie higieny w czasie snu – stałe pory zasypiania i budzenia się, stworzenie w sypialni warunków pozwalających na wyciszenie i zrelaksowanie;
• spędzanie w łóżku nie więcej niż 6–8 godzin, bez prób zaśnięcia „na siłę” – skrócenie pór spania może okazać się skuteczną metodą leczenia bezsenności, szczególnie u osób starszych, po pięćdziesiątce;
• techniki relaksacyjne przed snem, np. trening autogenny Schultza, trening relaksacyjny Jacobsona;
• fototerapia, biofeedback;
• kontrolowanie bodźców świetlnych i dźwiękowych, takich jak oglądanie telewizji czy praca przy komputerze do późnych godzin nocnych.

Co zrobić żeby zasnąć? Jak szybko zasnąć bez leków?

Techniki behawioralne leczenia bezsenności mają na celu skracanie czasu spędzanego w łóżku, zachęcanie do aktywności fizycznej w ciągu dnia oraz do wyraźnego oddzielenia pory snu od czasu pracy. Pacjentów namawia się, aby indywidualnie wypracowane sposoby na zaśnięcie oraz pory swojego odpoczynku nocnego zapisywali w dzienniku snu.

Domowe sposoby na bezsenność to przede wszystkim konsekwentne przestrzeganie zasad higieny snu:

• stałe pory wstawania i kładzenia się spać, także w weekendy i dni wolne;
• unikanie nadmiernego leżenia w łóżku w „oczekiwaniu na sen”;
• powstrzymanie się od drzemek w ciągu dnia, niezmuszanie się do snu;
• ograniczenie kofeiny, alkoholu, papierosów (szczególnie w drugiej połowie dnia);
• unikanie wysiłku tuż przed snem;
• kontrola bodźców – zapewnienie warunków do wyciszenia przed snem w sypialni;
• usunięcie z sypialni zegarów;
• zbilansowana, lekkostrawna dieta, unikanie jedzenia na co najmniej 2–3 godziny przed snem;
• rozważne stosowanie leków na bezsenność, które silnie uzależniają i mogą powodować bezsenność z odbicia.

Wypowiedź neurologa na temat leczenia bezsenności

[VIDEO=3328]