Neomycyna – na co pomaga i jak działa?
Neomycyna – podobnie jak klindamycyna – to antybiotyk obecny na rynku od kilku dekad. Został odkryty w 1949 roku przez mikrobiologa Selmana Waksmana i jego studenta – Huberta Lechevaliera. Zaledwie 3 lata później dopuszczono go do obrotu. Było to na tyle innowacyjne odkrycie, że w 1957 roku Uniwersytet Rutgersa, na którym prowadzono badania, otrzymał patent na neomycynę.
Z technicznego punktu widzenia neomycyna to antybiotyk aminoglikozydowy działający bakteriobójczo w stosunku do gronkowców (Staphylococcus aureus) i licznych Gram-ujemnych bakterii tlenowych oraz niektórych bakterii beztlenowych, które nie wykształciły jeszcze oporności. Szczególnie wysoką efektywność neomycyna wykazuje względem bakterii: Escherichia coli, Haemophilus influenzae, oraz rodzajów: Klebsiella, Proteus, Pseudomonas, Salomonella, Shigella.
Neomycyna zwalcza też prątki kwasoosporne, w tym szczepy Mycobacterium tuberculosis – odporne na działanie erytromycyny. Neomycyna nie działa jednak na Pseudomonas aeruginosa i bakterie z rodzaju Streptococcus. Nie pomaga też w infekcjach: grzybiczych, drożdżakowych i wirusowych.
Neomycyna często jest łączona z innymi antybiotykami o działaniu antybakteryjnym, jak np.: ampicylina, benzylopenicylina, bacytracyna, gramicydyna, polimyksyna czy erytromycyna. W większości przypadków skutek takiego połączenia jest addytywny, czyli działanie poszczególnych antybiotyków uzupełniają się. Nie prowadzi jednak do synergizmu, czyli nasilenia efektu łączonego.
W przypadku neomycyny mechanizm działania polega na zaburzeniu syntezy białka w komórce bakteryjnej. W efekcie dochodzi do jej śmierci. Skuteczność neomycyny zależy przede wszystkim od stężenia w miejscu podania. Antybiotyk wchłania się z przewodu pokarmowego w ok. 3%. Największe stężenie osiąga w jelitach i tam też powstrzymuje rozwój bakterii – maksymalnie w ciągu 72 godzin. W sprzedaży dostępne są preparaty zawierające neomycynę pod postacią:
tabletek do stosowania doustnego,
maści naskórnej i ocznej,
aerozolu do stosowania miejscowego.
Przeczytaj również:
Antybiotyki – rodzaje, jak działają, skutki uboczne
Czy neomycyna to penicylina?
Neomycyna należy do grupy aminoglikozydów. Oznacza to, że mogą ją bezpiecznie przyjmować osoby uczulone, np. na penicyliny lub sulfonamidy.
Wskazania do stosowania neomycyny
W zależności od formy podania, wskazania do stosowania preparatu z neomycyną będą nieco inne. Tabletki stosuje się przede wszystkim w encefalopatii wątrobowej i w celu wyjałowienia przewodu pokarmowego przed zabiegami operacyjnymi w obrębie jelit.
Maści naskórne i spreje zawierające neomycynę są używane do leczenia: ropnych chorób skóry, ropnych powikłań alergicznych chorób skóry i w zaparzeniach oraz odmrożeniach, w które wdało się zakażenie, a powierzchnia urazu jest niewielka. Z kolei maści okulistyczne są stosowane w: ostrym i przewlekłym zapaleniu spojówek, w przypadkach owrzodzenia rogówki i zapalenia brzegów powiek.
Kiedy nie należy stosować neomycyny?
Przeciwwskazania do stosowania neomycyny obejmują przede wszystkim nadwrażliwość na neomycynę lub inne antybiotyki aminoglikozydowe lub substancję pomocniczą. Substancji czynnej nie należy stosować także:
w stanach zapalnych, owrzodzeniu lub niedrożności jelit;
przy uszkodzeniach słuchu;
jeśli u pacjenta występuje miastenia (zaburzone przewodnictwo impulsów nerwowych);
w ciąży i okresie karmienia piersią;
u dzieci poniżej 12. roku życia;
w zaburzeniach słuchu lub równowagi;
jednocześnie z innymi lekami działającymi toksycznie na: narząd słuchu, nerki lub układ nerwowy;
na sączące zmiany chorobowe i owrzodzenia żylakowe.
Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku stosowania antybiotyku doustnie ze względu na jego silną toksyczność. Dotyczy to przede wszystkim: wcześniaków i noworodków, osób starszych oraz pacjentów z zaburzeniami czynności nerek.
Preparatów o działaniu miejscowym nie należy stosować na duże powierzchnie uszkodzonej skóry. Może to spowodować przeniknięcie dużej ilości antybiotyku do krwiobiegu i nasilenie niepożądanych objawów.
Działania niepożądane wynikające ze stosowania neomycyny
Podobnie jak każdy inny lek, także neomycyna może wywoływać działania niepożądane. W przypadku preparatów naskórnych są one relatywnie mało szkodliwe i obejmują przede wszystkim: podrażnienie i zaczerwienienie skóry, rumień, obrzęk i świąd. Znacznie poważniejsze komplikacje mogą wystąpić po zastosowania antybiotyku wewnątrzustrojowo. W tym przypadku występuje ryzyko pojawienia się:
zakażeń błon śluzowych (w tym nadkażeń opornymi bakteriami);
niedokrwistości hemolitycznej;
blokady nerwowo-mięśniowej, stanu splątania i oczopląsu;
zaburzeń ucha i błędnika (m.in.: szumy uszne, utrata słuchu, zaburzenia równowagi, mdłości, zawroty głowy);
zaburzeń elektrolitowych (poziomów magnezu, wapnia i potasu);
wzrostu aktywności enzymów wątrobowych.
Ryzyko wystąpienia powikłań zdrowotnych oraz ich nasilenie wzrasta w przypadku długotrwałego przyjmowania neomycyny lub sięgania po antybiotyk w wysokich dawkach.
Przeczytaj również:
Antybiogram (badanie bakterii na oporność na antybiotyki) – wskazania, przebieg, wyniki
Czy neomycyna jest na receptę?
Maści do stosowania na skórę zawierające neomycynę są dostępne bez recepty i nie są to drogie produkty. Opakowanie o objętości 5 gramów w stężeniu 0,5% substancji czynnej można kupić za kilkanaście złotych. Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia okulistycznego zastosowania neomycyny. Preparaty do oczu są dostępne wyłącznie z przepisu lekarza – podobnie jak tabletki do stosowania wewnątrzustrojowego.
Na zakończenie warto wspomnieć, że w przypadku neomycyny obserwuje się tzw. efekt antybiotykowy (ang. Post-antibiotic Effect). Polega on na zaburzeniu metabolizmu bakterii również po usunięciu antybiotyku ze środowiska. Dzięki temu możliwe jest ograniczenie ekspozycji pacjenta na toksyczne działanie neomycyny, co bywa istotne m.in. w leczeniu osób silnie osłabionych lub małych dzieci.
