Stopa cukrzycowa – objawy, przyczyny i leczenie

Co to jest stopa cukrzycowa?

Zespół stopy cukrzycowej to inaczej stopa cukrzycowa – ICD10: E10.1, E11.1, E12.1, E13.1, E14.1. Stopa cukrzycowa jest to owrzodzenie, zakażenie lub zniszczenie tkanek głębokich w stopie. Powstawanie w cukrzycy ran na nogach może wynikać ze zmian naczyniowych i/lub zmian w nerwach obwodowych. Z tego względu stopę cukrzycową dzieli się na:

• neuropatyczną – z powodu uszkodzenia nerwów,
• naczyniową – z powodu uszkodzeń naczyń krwionośnych,
• mieszaną – obydwa czynniki wywołują stopę cukrzycową.

Przeczytaj również: Skurcze stóp – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Stopa cukrzycowa – przyczyny

Przyczyny zmian cukrzycowych na nogach tkwią w przewlekłych powikłaniach cukrzycy. Wynikają one z neuropatii cukrzycowej i/lub angiopatii (zmian mikroangiopatycznych – dotyczących małych naczyń krwionośnych oraz makroangiopatycznych – dotyczących dużych naczyń krwionośnych).

Neuropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie włókien nerwowych w przebiegu wieloletniej cukrzycy jest najczęstszym przewlekłym powikłaniem tej choroby. Wynika ona z odcinkowego niszczenia osłonek mielinowych nerwów (osłonki te powodują izolację elektryczną, a tym samym szybsze przewodzenie impulsów nerwowych). Dzieje się tak z powodu zmian w naczyniach odżywiających nerwy, które w długo trwającej cukrzycy są zmienione miażdżycowo – z powodu nasilonej miażdżycy ich średnica, a tym samym dopływ krwi do nerwów, zmniejsza się.

To też może Cię zainteresować: Ból pod stopą – jakie mogą być przyczyny?

W układzie nerwowym zachodzą też inne zmiany spowodowane zaburzeniami metabolicznymi – zaniki wypustek nerwowych, zaniki neuronów w rdzeniu kręgowym oraz wiele innych. Wszystkie te zmiany mogą doprowadzić do wadliwego funkcjonowania czuciowych, ruchowych lub autonomicznych włókien nerwowych unerwiających stopę. W wyniku tych przemian dochodzi do zaburzenia unerwienia czuciowego – zwiększonej częstości urazów spowodowanych brakiem czucia w palcu u nóg (dotyku, bólu, temperatury), unerwienia ruchowego – zaniku mięśni stopy, upośledzonej współpracy mięśni zginaczy i prostowników i/lub autonomicznego – powstawania przetok tętniczo-żylnych, zmian troficznych (owrzodzeń, martwicy stopy).

Ból palców u nóg w cukrzycy może również wynikać ze zmian naczyniowych – nasilona miażdżyca u cukrzyków powoduje zaburzenia dopływu krwi do nogi cukrzycowej, co przekłada się na zmiany osteoporotyczne w stopie (zniszczenie układu kostnego), zapalenie kości i szpiku, zwichnięcia stawów. Skutkuje to zniekształceniem stopy.

Przeczytaj też: Drętwienie i mrowienie palców u nóg – przyczyny

Jakie są objawy stopy cukrzycowej?

Objawy stopy cukrzycowej:

• drętwienie palców u nóg (często jest to pierwszym objawem stopy cukrzycowej),
• wysuszona, łuszcząca się skóra,
• ból podczas ruszania stopą,
• ból w spoczynku, np. w nocy,
• zaburzenia czucia, dotyku, bólu i/lub temperatury,
• stopa zimniejsza lub cieplejsza – w porównaniu z resztą ciała,
• deformacja kości,
• owrzodzenia, niegojące się rany powstałe przy drobnych urazach,
• obrzęk stopy,
• bolesne skurcze mięśni stopy.

Objawy zakażenia rany na stopie cukrzycowej to między innymi:

• nagły, silny ból,
• ucieplenie i zaczerwienienie rany,
• obrzęk rany i okolicznych tkanek,
• pojawienie się nieprzyjemnego zapachu rany lub białej, żółtawej, zielonkawej wydzieliny.

Jak się rozpoznaje zespół stopy cukrzycowej?

Rozpoznanie stopy cukrzycowej następuje na podstawie obecności cukrzycy – choroby podstawowej, objawów, a także na podstawie badania fizykalnego. Każde zaburzenie czucia lub inna nieprawidłowość stwierdzona w badaniu fizykalnym stopy u chorego na cukrzycę powinna skłonić do zastanowienia się nad możliwością wystąpienia stopy cukrzycowej.

Podczas badania stóp lekarz zwraca uwagę na:

• występowanie zaburzeń czucia temperatury, bólu i dotyku,
• stan krążenia w stopie (temperatura stopy, tętno, powrót kapilarny, ciśnienie tętnicze na nodze),
• widoczne deformacje stopy,
• uszkodzenia skóry stóp.

Stopa cukrzycowa – leczenie

Leczenie stopy cukrzycowej, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego na rok 2019, powinno być prowadzone w miejscu, w którym pacjent będzie miał możliwość znajdowania się pod opieką wielu specjalistów, doświadczonych w leczeniu stopy cukrzycowej.

Główne zasady leczenia stopy cukrzycowej to:

• właściwe prowadzenie cukrzycy – ścisła kontrola glikemii; zaleca się intensywną terapię insuliną, chyba że na lekach doustnych udaje się utrzymać właściwe poziomy cukru;
• odciążenie chorej stopy:
  • „złoty standard” dla niezakażonej, neuropatycznej stopy cukrzycowej to założenie opatrunku gipsowego na stopę i podudzie; wymaga to jednak ścisłej kontroli w celu zidentyfikowania nowych ran;
  • zastosowanie odpowiedniego obuwia odciążającego, kul, wózka inwalidzkiego;
• leczenie antybiotykami – doustnie lub dożylnie;
• chirurgiczne usuwanie martwicy z ran, drenaż, nacinanie;
• leczenie chorób naczyń – konsultacja angiologiczna lub chirurga naczyniowego;
• zabiegi podiatryczne – regularne oczyszczanie stóp, opracowywanie ran, zapewnianie właściwych warunków do gojenia się ran;
• w specjalnych przypadkach:
  • przeszczepy skóry;
  • komora hiperbaryczna;
  • leczenie podciśnieniem;
  • leczenie heparynami;
  • terapia za pomocą specjalnie hodowanych, sterylnych larw much gatunku Lucilia sericata.

Leczenie antybiotykami powinno być stosowane wyłącznie w przypadku infekcji rany potwierdzonej mikrobiologicznie. Antybiotyki w stopie cukrzycowej przyjmuje się do czasu ustąpienia objawów (bólu, zaczerwienienia itp.), nie do czasu zagojenia rany.

Amputacja w stopie cukrzycowej jest zabiegiem ratującym życie. Może to być amputacja „duża” – powyżej kostki lub „mała” – poniżej kostki. Amputacje „duże” przeprowadza się, gdy występuje rozległa martwica stopy (jest to bezwzględne wskazanie, ponieważ taki stan jest zagrożeniem życia), natomiast względnym wskazaniem jest oporny na leczenie, uniemożliwiający funkcjonowanie chorego ból albo stan, gdy stopa nie pełni już funkcji podporowych.

Amputację „małą” wykonuje się, gdy występuje martwica rozpływna – zakażenie obejmie kość palca u stopy (paliczka), gdyż skraca to czas stosowania antybiotyku i przyspiesza wygojenie.

Pielęgnacja stopy cukrzycowej – czyli jak zapobiegać?

Aby zapobiec zespołowi stopy cukrzycowej, należy przede wszystkim dobrze kontrolować poziom cukru we krwi, poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, triglicerydów oraz ciśnienie tętnicze. Dodatkowo cenne może się okazać zmniejszenie masy ciała oraz ścisłe przestrzeganie diety cukrzycowej.

Należy również dbać o higienę stóp, poświęcać im odpowiednio dużo uwagi przy codziennych czynnościach higienicznych, dbać o to, by nosić wygodne, nieobcierające i nieuszkadzające stopy obuwie, systematycznie badać stopy, regularnie uczęszczać na zabiegi podologiczne i podiatryczne (usuwanie zmian skórnych, oczyszczanie stóp), rzucić palenie.