Policystyczne jajniki a otyłość
Otyłość bardzo często jest związana z zespołem policystycznych jajników. W pewnym sensie można powiedzieć, że jest ona zarówno przyczyną objawów, jak i objawem samym w sobie tej choroby. Jest to oczywiście uproszczenie. Otyłość jest czynnikiem ryzyka wielu chorób, w tym nowotworowych. Redukcja masy ciała często ma znakomity wpływ na zmniejszenie dolegliwości towarzyszących PCOS oraz poprawia ogólną kondycję zdrowotną organizmu.
Zespół policystycznych jajników
Zespół policystycznych jajników, w skrócie PCOS (polycystic ovary syndrome) to jedna z najpowszechniej występujących chorób endokrynologicznych wśród kobiet w wieku prokreacyjnym. Pierwszego opisu choroby dokonali Stein i Leventhal w 1935 roku. Przyczyna schorzenia nie została w bezdyskusyjny sposób zdefiniowana, jednak kluczową rolę w rozwoju choroby odgrywa oporność komórek organizmu na insulinę. Skutkiem insulinooporności są inne zaburzenia hormonalne, które biorą udział w rozwoju objawów choroby, w tym nadmiar androgenów – męskich hormonów płciowych, które w odpowiednio małej ilości występują również u kobiet zdrowych. Opisano pewne uwarunkowane genetycznie odmienności enzymatyczne, które predysponują do rozwoju choroby, ale nie stanowią jej bezpośredniej przyczyny.
Jak określić prawidłową masę ciała?
Ogólnie przyjętym i chyba najpowszechniej stosowanym na świecie parametrem określającym prawidłowość masy ciała jest wskaźnik masy ciała (BMI – body mass index). Wartość wskaźnika można wyliczyć przy użyciu prostego wzoru. Masę ciała w kilogramach należy podzielić przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. Na przykład przy założeniu, że masa ciała wynosi 58 kg, a wzrost 173 cm, wartość wskaźnika obliczamy w następujący sposób:
BMI = 58 / 1,73 * 1.73 = 19,38
Według WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, prawidłowa wartość BMI niezależnie od płci wynosi między 18,50 a 24,99. Jeżeli wartość BMI wynosi mniej niż 18,50, mówimy o niedowadze. W przypadku BMI w granicach między 25,00 a 29,99 rozpoznaje się nadwagę. Otyłość zaś charakteryzuje się wartością wskaźnika masy ciała wynoszącą 30 lub więcej. Dalej w zależności od BMI otyłość dzielimy według stopni na otyłość I, II i III stopnia. Najbardziej zaawansowany nadmiar masy ciała nazywany jest również otyłością olbrzymią.
Oprócz masy ciała i wzrostu w diagnostyce otyłości znaczenie ma również obwód talii oraz bioder. Często używanym współczynnikiem jest stosunek obwodu talii do obwodu bioder w centymetrach, w skrócie WHR (waist-hip ratio). Jako przykład załóżmy, że obwód talii wynosi 73 cm, a obwód bioder 92 cm. W tym przypadku:
WHR = 73 / 92 = 0,79
Głównym zastosowaniem WHR jest zróżnicowanie otyłości brzusznej (nazywanej również trzewną, wisceralną lub typu męskiego) od otyłości biodrowej (gynoidalnej, typu kobiecego). U kobiet otyłość brzuszną rozpoznaje się, jeżeli obwód talii wynosi 80 cm lub więcej i wartość WHR przekracza 0,80.
Zaburzenia masy ciała w zespole policystycznych jajników
W przebiegu zespołu policystycznych jajników często u chorych obserwuje się otyłość. Pamiętać jednak należy, że nie wszystkie kobiety z PCOS są otyłe. Głównym czynnikiem wpływającym na przyrost masy ciała są zaburzenia w metabolizmie węglowodanów, czyli cukrów, spowodowane opornością komórek organizmu na insulinę – główny hormon regulujący stężenie glukozy we krwi. Z kolei otyłość już istniejąca sama z siebie powoduje insulinooporność. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na obraz otyłości w przebiegu zespołu policystycznych jajników jest nadmiar androgenów – męskich hormonów płciowych.
Androgeny występują w organizmie zdrowej kobiety w mniejszych ilościach aniżeli w przebiegu PCOS. Ich nadmiar powoduje gromadzenie się tkanki tłuszczowej w miejscu typowym dla mężczyzn, czyli w okolicy brzucha. Dlatego jeżeli u chorującej na PCOS kobiety rozwija się otyłość, jest ona właśnie typu męskiego. W takim wypadku wartość WHR przekracza 0,80 przy jednoczesnym obwodzie talii przekraczającym 80 centymetrów.
Odległe skutki otyłości
Otyłość jest bardzo istotnym czynnikiem ryzyka wielu chorób. Do najpowszechniejszego powikłania endokrynologicznego otyłości należy cukrzyca typu 2, której rozwój uwarunkowany jest narastającą insulinoopornością. Dużą grupą następstw nadmiernej masy ciała są choroby układu sercowo-naczyniowego. Do typowych możliwych powikłań otyłości należą między innymi:
- choroba niedokrwienna serca,
- miażdżyca,
- migotanie przedsionków,
- nadciśnienie tętnicze,
- niewydolność serca,
- udar mózgu,
- zawał serca,
- żylna choroba zakrzepowo-zatorowa.
Ponadto otyłość ma szkodliwy wpływ również na nerki i może spowodować nawet ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych, prowadzące do niewydolności nerek.
Nadmierna masa ciała nie pozostaje obojętna dla wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe. Ma ona szczególnie niebezpieczne znaczenie w rozwoju raka piersi i raka błony śluzowej macicy (endometrium).
Oprócz tego otyłość zwiększa również ryzyko obturacyjnego bezdechu sennego, kamicy pęcherzyka żółciowego oraz chorób układu ruchu związanych z nadmiernym jego obciążeniem.
Leczenie otyłości w zespole policystycznych jajników
Podstawową i z wielu względów najlepszą metodą leczenia otyłości jest połączenie odpowiedniej diety i właściwie dobranego, regularnego wysiłku fizycznego. W leczeniu zespołu policystycznych jajników redukcja masy ciała ma szczególne znaczenie, ponieważ powoduje obniżenie insulinooporności, a także pozytywnie wpływa na normalizację stężenia androgenów. Skutkiem tego może być bardzo łatwo dostrzegalna redukcja nasilenia doskwierających kobietom z PCOS objawów, takich jak nieregularne miesiączki czy nadmierne owłosienie. Najważniejsze jest, aby proces odchudzania przebiegał pod kontrolą lekarza, a dieta była odpowiednio dobrana przez dietetyka. W żadnym wypadku nie należy na własną rękę stosować głodówek czy bardzo surowych diet redukcyjnych.
Takie metody mogą spowodować między innymi nasilenie zaburzeń hormonalnych. Bardzo niebezpieczne jest również stosowanie „leków” niewiadomego pochodzenia i produkowanych poza kontrolą odpowiednich urzędów. Ich stosowanie jest zdecydowanie zakazane. Wysiłek fizyczny musi być dobrany odpowiednio do kondycji organizmu. Najważniejsza jest regularność. Na początku wystarczy codzienny trzydziestominutowy spacer. Dopiero w miarę przyzwyczajania organizmu do wysiłku można go zintensyfikować. Jednocześnie należy pamiętać, że zbyt duże w stosunku do kondycji natężenie ćwiczeń fizycznych może negatywnie wpłynąć na układ ruchu, dlatego najlepiej w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu lub ortopedą.
