Prolaktynoma (guz prolaktynowy) – objawy i leczenie prolactinoma

Czym jest prolaktynoma (prolactinoma)?

Prolaktynoma jest guzem (tzw. gruczolakiem), rozwijającym się z elementów budujących przysadkę i wydzielającym w nadmiernej ilości prolaktynę. Prowadzi to do znacznego podwyższenia poziomu prolaktyny w organizmie i wytworzenia stanu tzw. hiperprolaktynemii. Guzy prolaktynowe mogą osiągać różnorakie rozmiary – od małych, wielkości kilku milimetrów do dużych mas osiągających ponad 4 cm. Ze względu na te parametry wyróżniamy:

• mikrogruczolaki (o wielkości poniżej 1 cm),
• makrogruczolaki (powyżej 1 cm).

Prolaktyna (PRL) jest hormonem produkowanym w wielu miejscach w organizmie, np. w mieszkach włosowych, tkance tłuszczowej, komórkach układu odpornościowego, a także w przysadce. Rola prolaktyny to przede wszystkim pobudzanie gruczołów mlekowych do produkcji mleka po porodzie. Poza tym prolaktyna wpływa na czynność gonad i nadnerczy, a także stymuluje układ odpornościowy do działania. Nadmiar prolaktyny wpływa negatywnie na funkcje jajników oraz jąder.

Przyczyny powstania guza prolaktynowego

Przyczyny powstawania guzów prolaktynowych nie zostały do końca poznane. Uważa się, że pewną rolę w ich rozwoju pełni obniżenie poziomu dopaminy (substancji, która hamuje wydzielanie prolaktyny). Prawdopodobny udział w rozwoju choroby przypisuje się również mutacjom w obrębie materiału genetycznego.

Objawy guza prolaktynowego

Objawy prolaktynomy można umownie podzielić na dwie grupy:

• objawy wynikające z zaburzeń hormonalnych, związanych z nadmiarem prolaktyny (hiperprolaktynemii);
• objawy wynikające z obecności i powiększania się guza przysadki, czyli guza wewnątrzczaszkowego.

Objawy związane z hiperprolaktynemią obejmują przede wszystkim zaburzenia funkcji gonad, obserwowane zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Nadmiar prolaktyny manifestuje się u kobiet, głównie jako brak miesiączki oraz mlekotok (produkcja mleka w gruczołach sutkowych niezwiązana z okresem laktacji) – tzw. zespół amenorrhoea – galactorrhoea.

Objawami hiperprolaktynemii mogą być również:

• nieregularne, skąpe lub obfite krwawienia miesiączkowe,
• zespół napięcia przedmiesiączkowego,
• zaburzenia płodności,
• obniżenie libido,
• ból w czasie współżycia,
• hirsutyzm.

Podwyższony poziom prolaktyny u mężczyzn powoduje impotencję, obniżenie libido, niepłodność, spadek masy mięśniowej, redukcję owłosienia w okolicach płciowych oraz na twarzy, a także ginekomastię (powiększenie gruczołów piersiowych).

Objawy wynikające z obecności guza przysadki zależą od jego wielkości. W przypadku guzów o wielkości powyżej 1 cm (tzw. makrogruczolaków) u chorych mogą pojawić się zaburzenia widzenia (zwłaszcza osłabienie ostrości widzenia oraz obustronne niedowidzenie połowicze, dotyczące skroniowych, zewnętrznych, części pola widzenia), bóle głowy, nieprawidłowości w zakresie funkcji nerwów czaszkowych, a także upośledzenie funkcji przysadki. Gdy guz prolaktynowy osiąga wielkość poniżej 1 cm (tzw. mikrogruczolaki), objawy mogą obejmować zaburzenia widzenia (podobnie, jak w przypadku guzów o większych rozmiarach), a także obniżenie wydzielania gonadotropin przez przysadkę.

Oprócz wyżej wymienionych objawów, obecność guza prolaktynowego negatywnie wpływa na stan układu kostnego.

Diagnostyka guza prolaktynowego

Pierwszym etapem diagnostyki prolaktynomy jest stwierdzenie objawów sugerujących hiperprolaktynemię lub objawów wynikających z obecności guza przysadki. Kolejnym krokiem jest oznaczenie poziomu prolaktyny we krwi. Stężeniem hormonu, które z dużym prawdopodobieństwem sugeruje obecność prolaktynomy są wartości przekraczające 150 – 200 µg/l (norma: poniżej 25 µg/l). W przypadku wartości niższych, lecz przekraczających normę, pomocne może być kilkakrotne oznaczenie poziomu prolaktyny, ponieważ hormon ten charakteryzuje się wahaniami stężenia w ciągu doby. Na wzrost stężenia prolaktyny mogą także wpływać sytuacje stresowe, niektóre pokarmy i używki. Potwierdzenie hiperprolaktynemi za pomocą badan laboratoryjnych jest wskazaniem do wykonania badań obrazowych – tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MR) głowy.

Leczenie guza prolaktynowego

Leczenie prolaktynomy ma na celu kilka aspektów:

• obniżenie poziomu prolaktyny, a co za tym idzie – usuwanie objawów wynikających z hiperprolaktynemii;
• redukcję masy guza;
• utrzymanie pozostałych funkcji przysadki;
• zapobieganie dalszemu powiększaniu się guza;
• poprawę jakości życia chorego.

W przypadku guza prolaktynowego wykorzystywane jest leczenie farmakologiczne, będące podstawą terapii oraz leczenie chirurgiczne.

Leczenie farmakologiczne prolaktynomy opiera się na długotrwałym stosowaniu leków powodujących wzrost stężenia dopaminy (substancji wpływającej na obniżenie poziomu prolaktyny), np. bromokryptyny, kabergoliny, chinagolidu.

Leczenie operacyjne guza prolaktynowego wdrażane jest u pacjentów słabo reagujących na leczenie farmakologiczne lub źle tolerujących ww. preparaty, a u których guz wywołuje znaczne zaburzenia widzenia. Efekty chirurgicznego usunięcia prolaktynomy bywają niezadowalające (zwłaszcza w przypadku większych guzów) i polegają na stosunkowo często występujących nawrotach choroby - ok. 50% w przypadku guzów powyżej 1 cm.