Choroby przysadki mózgowej – przyczyny, rodzaje, objawy, jak leczyć

Czym jest przysadka mózgowa?

Przysadka mózgowa jest niewielkim gruczołem zlokalizowanym wewnątrz mózgu, a dokładniej – w obrębie struktury zwanej siodłem tureckim. Podstawową jej funkcją jest produkcja i wydzielanie hormonów, które odgrywają zasadniczą rolę w regulacji wzrostu, metabolizmu, funkcji reprodukcyjnych, odpowiedzi na stres oraz utrzymania równowagi wodno-elektrolitowej organizmu.

Przysadka składa się z dwóch głównych części. Przedni płat przysadki produkuje hormony, takie jak:

• hormon wzrostu (GH),
• prolaktyna (PRL),
• hormon folikulotropowy (FSH),
• hormon luteinizujący (LH),
• tyreotropina (TSH),
• adrenokortykotropina (ACTH).

Tylny płat magazynuje i uwalnia oksytocynę oraz wazopresynę (ADH), syntetyzowane w podwzgórzu.

Choroby przysadki mózgowej – które występują najczęściej?

W związku z szerokim spektrum funkcji, jakie pełni przysadka mózgowa, zaburzenia w jej działaniu mogą prowadzić do złożonych schorzeń. W dalszej części artykułu przyjrzymy się bliżej kilku kluczowym chorobom przysadki, omawiając ich przyczyny, objawy oraz podejścia terapeutyczne.

Niedoczynność przysadki mózgowej

Niedoczynność przysadki charakteryzuje się zbyt niską produkcją hormonów przez przysadkę mózgową.

Objawy niedoczynności przysadki są różnorodne i zależą od tego, które hormony są wytwarzane w niewystarczającej ilości. Na przykład, niedobór hormonu wzrostu może skutkować zahamowaniem wzrostu, prowadząc do niskiego wzrostu, natomiast niedostateczna produkcja gonadotropin może powodować problemy z płodnością i funkcjonowaniem narządów płciowych.

Jak przebiega leczenie niedoczynności przysadki? W leczeniu niedoczynności przysadki mózgowej zazwyczaj stosuje się leki, by uzupełnić niewystarczającą ilość hormonów. Pacjentom przepisuje się odpowiednie preparaty hormonalne, dostosowane do indywidualnych potrzeb, co pomaga zrekompensować deficyt i złagodzić objawy. Ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i dostosowywanie dawek leków w zależności od bieżących potrzeb pacjenta, jak również od reakcji organizmu na terapię. W niektórych przypadkach konieczna może być również interwencja chirurgiczna, zwłaszcza gdy niedoczynność przysadki jest spowodowana obecnością guza.

Akromegalia i gigantyzm

Choroby te wywodzą się z nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu (GH). Gigantyzm dotyczy dzieci i charakteryzuje się nadmiernym wzrostem długości ciała, wynikającym z przewlekłej produkcji GH jeszcze podczas normalnego procesu wzrostu. Natomiast akromegalia, występująca w populacji dorosłych, charakteryzuje się powiększeniem kończyn, zwłaszcza dłoni i stóp, a także charakterystycznymi zmianami w strukturze twarzy, powstałymi już po zakończonym procesie wzrostu.

Obie te kondycje są stosunkowo rzadkie. Szacuje się, że akromegalia dotyka między 50 a 70 osób na milion, podczas gdy gigantyzm jest jeszcze mniej powszechny. Diagnoza i leczenie tych zaburzeń często wymaga interdyscyplinarnego podejścia wielu specjalistów. Opcje leczenia zależą od wielu czynników, ale mogą obejmować chirurgiczne usunięcie guza przysadki, terapię hormonalną oraz radioterapię.

Niedobór hormonu wzrostu

Niedobór hormonu wzrostu jest szczególnie widoczny u dzieci, gdyż może prowadzić do karłowatości, charakteryzującej się znacznie ograniczonym wzrostem. U dorosłych niedobór ten często manifestuje się obniżoną siłą mięśniową, zwiększonym uczuciem zmęczenia oraz spadkiem gęstości kości, często prowadzącym do osteoporozy.

Możliwe przyczyny tego zaburzenia obejmują procesy zapalne, urazy czaszkowo-mózgowe, które mogą wystąpić podczas porodu oraz guzy przysadki.

Diagnoza opiera się na testach stymulacji GH i poziomach IGF-1, a leczenie głównie polega na zastępczej terapii GH, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Hiperprolaktynemia

Najczęstszą przyczyną hiperprolaktynemii są guzy przysadki, które produkują nadmierną ilość prolaktyny. To rzadkie schorzenie występuje u mniej niż 30 na 100 000 osób, głównie u młodszych kobiet.

Chore kobiety skarżą się na zaburzenia miesiączkowania oraz mlekotok. Natomiast u mężczyzn mogą występować zaburzenia wzwodu. W przypadku guzów przysadki o niewielkich rozmiarach, często nie jest konieczne leczenie. W sytuacji większych guzów istnieje możliwość zastosowania terapii farmakologicznej lub konieczność przeprowadzenia operacji.

Choroba Cushinga

Choroba Cushinga to rzadka choroba charakteryzująca się nadmierną produkcją kortyzolu w organizmie. Główną przyczyną jest nadmierna produkcja hormonu ACTH przez gruczolaka przysadki, co stymuluje nadnercza do wytwarzania nadmiernych ilości kortyzolu.

Nadmiar kortyzolu prowadzi do szeregu charakterystycznych objawów, takich jak:

• otyłość,
• osłabienie mięśni,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• zmiany skórne,
• zaburzenia miesiączkowania.

Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych (MRI), a leczenie polega najczęściej na operacyjnym usunięciu gruczolaka przysadki.

Zespół pustego siodła (ESS)

Siodło tureckie to kostne zagłębienie wewnątrz czaszki, w którym znajduje się przysadka mózgowa. O zespole pustego siodła mówimy w sytuacji, gdy ta struktura rozrasta się na tyle, że prowadzi do ucisku i atrofii przysadki, a w konsekwencji do jej niedoczynności.

Rozróżniamy dwie formy tego zespołu: pierwotną, która zwykle nie daje wyraźnych objawów klinicznych i jest często wykrywana przypadkowo oraz wtórną, będącą następstwem innych chorób, zabiegów czy urazów w tej okolicy. Objawy wtórne mogą obejmować specyficzne problemy związane z niedoczynnością przysadki, takie jak zmęczenie czy zaburzenia hormonalne.

Diagnoza zespołu opiera się głównie na badaniu rezonansem magnetycznym (MRI), które pozwala ocenić stan przysadki i siodła tureckiego. Leczenie zależy od rodzaju i nasilenia objawów oraz wyników badań hormonalnych. Może obejmować zarówno monitorowanie, jak i aktywne interwencje medyczne, w tym leczenie operacyjne.

Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (SIADH)

SIADH to stan, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji wazopresyny, znanej również jako hormon antydiuretyczny (ADH). Wazopresyna, produkowana przez podwzgórze i magazynowana w tylnym płacie przysadki mózgowej, odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi wodnej w organizmie.

SIADH może być spowodowane przez wiele czynników, w tym choroby układu nerwowego, takie jak: urazy głowy, udary mózgu, infekcje (na przykład zapalenie opon mózgowych), a także przez niektóre nowotwory. Leki, takie jak antydepresanty i leki przeciwpadaczkowe, również mogą prowadzić do SIADH.

W wyniku nadprodukcji wazopresyny dochodzi do zwiększonej reabsorpcji wody w nerkach, co skutkuje hiponatremią – niskim poziomem sodu we krwi – oraz powiązanymi z nią objawami, takimi jak: bóle głowy, nudności, wymioty, osłabienie, a w cięższych przypadkach – dezorientacja, drgawki i śpiączka.

Diagnostyka SIADH polega na wykonaniu szeregu badań laboratoryjnych. Leczenie zespołu obejmuje ograniczenie spożycia płynów oraz – w niektórych przypadkach – zastosowanie leków, takich jak antagoniści receptora wazopresyny. Właściwe rozpoznanie i leczenie SIADH jest kluczowe, ponieważ nieleczona hiponatremia może prowadzić do poważnych komplikacji, włączając w to trwałe uszkodzenie mózgu lub śmierć.

Moczówka prosta

Moczówka prosta to kolejna rzadka choroba przysadki mózgowej, wpływającą na kontrolę wydalania moczu. Występuje z częstością około 1 na 25 000 osób.

W przypadku moczówki prostej występują dwie jej główne odmiany:

• moczówka prosta centralna: przyczyną choroby jest dysfunkcja przysadki. Niedobór produkcji ADH prowadzi do częstego oddawania moczu;
• moczówka prosta nerkowa: przyczyną choroby jest nieprawidłowa reakcja nerek na prawidłową ilość ADH, co finalnie skutkuje podobnymi objawami.

Typowymi objawami są: nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu (nawet w nocy), suchość w ustach, zmęczenie i utrata masy ciała.

Leczenie zależy od rodzaju moczówki prostej. W przypadku moczówki prostej centralnej może być konieczne dostarczanie syntetycznego ADH. W moczówce prostej nerkowej leczenie koncentruje się na eliminacji przyczyny choroby, na przykład leczeniu infekcji w obrębie nerek.

Wypowiedź endokrynologa na temat chorób przysadki mózgowej