Zespół klimakteryczny – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zespół klimakteryczny?

Na zespół klimakteryczny składają się objawy mogące pojawić się u kobiet w okresie przekwitania. Objawy te, zwane wypadowymi, neurowegetatywnymi lub klimakterycznymi, stanowią najczęstsze dolegliwości okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego.

Okres okołomenopauzalny pojawia się między 45. a 54. rokiem życia kobiety i trwa najczęściej około 4 lat. Poza zespołem klimakterycznym, charakteryzuje się on m.in. obecnością nieregularnych krwawień miesiączkowych, zmniejszeniem masy kostnej oraz zaburzeniami metabolicznymi.

Objawy wypadowe menopauzy, do których zaliczane są objawy naczynioruchowe (np. uderzenia gorąca), somatyczne (np. zawroty głowy) i psychiczne (np. drażliwość) mogą pojawiać się u kobiet z różną częstością i nasileniem.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Jakie są przyczyny zespołu klimakterycznego?

Dokładne przyczyny wystąpienia zespołu klimakterycznego nie zostały poznane. Uważa się, że główną rolę w ich powstaniu mają zaburzenia gospodarki hormonalnej (spadek stężenia estrogenów) oraz zmiany stężenia neuroprzekaźników (adrenaliny, dopaminy, serotoniny, opioidów i prostaglandyn).

Objawy opisywanego zespołu występują częściej w przypadku:

• małej ilości estrogenów we krwi,
• niskiej masy ciała,
• braku aktywności fizycznej,
• palenia tytoniu,
• niskiego statusu socjo-ekonomiczny,
• wystąpienia menopauzy w młodym wieku (przedwczesna menopauza).

Objawy zespołu klimakterycznego wykazują tendencję do silniejszej manifestacji u kobiet, u których w przeszłości występował zespół napięcia przedmiesiączkowego, a także w przypadku menopauzy chirurgicznej (np. usunięcie jajników) lub wywołanej radioterapią i chemioterapią. Również u kobiet zakażonych wirusem HIV stwierdza się częstsze i bardziej intensywne objawy wypadowe menopauzy w okresie przekwitania.

Jakie są objawy zespołu klimakterycznego?

Zespół klimakteryczny obejmuje tzw. objawy wypadowe menopauzy (neurowegetatywne, klimakteryczne), do których zalicza się objawy naczynioruchowe, somatyczne oraz psychiczne. Symptomy te pojawiają się u kobiet z różną częstością i nasileniem, a czas ich trwania także może być zróżnicowany.

Do pierwszej grupy zaliczane są uderzenia gorąca oraz pocenie nocne – te dwa objawy uważane są przez kobiety za najbardziej dokuczliwe. Uderzenia gorąca opisywane są jako nagle pojawiające się uczucie ciepła w obrębie klatki piersiowej i szyi, które następnie przemieszcza się na twarz. Pojawienie się tego objawu poprzedzone jest bezpośrednio wzrostem temperatury ciała, zwiększeniem przepływu krwi w naczyniach podskórnych oraz przyspieszeniem akcji serca. Epizod uderzenia gorąca trwa średnio 1–5 minut. Po tym czasie temperatura ciała wraca powoli do poprzednich wartości – zbyt szybki spadek temperatury może wiązać się z uczuciem zziębnięcia. Uderzeniom gorąca może towarzyszyć kołatanie serca oraz uczucie lęku, a nawet napad paniki.

Objawy te utrzymują się zwykle ponad 4 lata (choć zdarzają się przypadki, gdy stan ten trwa ponad 10 lat), swój szczyt osiągają 2 lata po menopauzie, po czym ich nasilenie stopniowo maleje. Obok uderzeń gorąca i nocnych potów, często zgłaszanymi objawami są rozdrażnienie, napięcie, trudności w koncentracji, zniecierpliwienie, znużenie, zaburzenia pamięci oraz kłopoty ze snem (trudności w zasypianiu, wybudzanie się w nocy, wczesne budzenie się rano).

Drugi, ważny zespół objawów obejmuje czynniki psychiczne. Obniżenie nastroju towarzyszące menopauzie może przebiegać łagodnie, lecz u części kobiet osiąga znaczne nasilenie. Stany depresyjne mogą wymagać zastosowania psychoterapii, a w niektórych przypadkach także odpowiedniego leczenia farmakologicznego.

Dodatkowo, w okresie okołomenopauzalnym u około 60 proc. kobiet dochodzi do wzrostu masy ciała. Często spotykanym objawem są bóle głowy oraz bóle okolicy krzyżowej i stawów. Istotnym aspektem jest także spadek libido. Umiarkowane i nasilone objawy wypadowe mogą prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia kobiety i stanowią wskazanie do zastosowania odpowiedniego leczenia.

Jak rozpoznać zespół klimakteryczny?

Rozpoznanie zespołu klimakterycznego sugeruje pojawienie się specyficznych objawów wypadowych u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. W celu oceny ich nasilenia, wyboru metody leczenia oraz monitorowania terapii stosowane są odpowiednie skale.

Wskaźniki te opierają się na ocenie nasilenia poszczególnych objawów klimakterycznych. Określając każdy objaw ujęty w skali jako lekki, umiarkowany lub ciężki, a następnie sumując uzyskane punkty, otrzymywany jest wynik pozwalający na odpowiednie sklasyfikowanie zespołu klimakterycznego (łagodny, o umiarkowanym nasileniu, ciężki). Do oceny nasilenia objawów depresyjnych stosuje się osobne skale.

Jak leczyć objawy menopauzy?

Złagodzenie objawów wypadowych można uzyskać poprzez modyfikację stylu życia. Na spadek nasilenia zespołu klimakterycznego wpływa stosowanie zdrowej diety, aktywności fizycznej oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Znajomość czynników nasilających dokuczliwe objawy (alkohol, kofeina, wysoka temperatura otoczenia, przebywanie w ciasnych pomieszczeniach, gorące pokarmy, stres psychiczny) pozwala na ich świadome unikanie. Korzystne efekty w zakresie łagodzenia dolegliwości klimakterycznych wywiera także akupunktura, medytacja, techniki relaksacyjne oraz głębokie, spokojne oddychanie z wykorzystaniem tłoczni brzusznej.

Wymienione powyżej niefarmakologiczne metody łagodzenia objawów zespołu klimakterycznego mają ograniczoną przydatność. Najskuteczniejszą metodą terapii objawów wypadowych jest leczenie farmakologiczne. Polega ono na suplementacji hormonów (hormonalna terapia zastępcza) – estrogenów, gestagenów oraz tibolonu. Alternatywą dla terapii hormonalnej jest stosowanie inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (wenlafaksyny, paroksetyny, fluoksetyny), klonidyny lub gabapentyny. W okresie przejściowym menopauzy, w przypadku konieczności stosowania antykoncepcji, korzystną metodą może być zażywanie tabletki antykoncepcyjnej zawierającej niskie dawki etynyloestradiolu.

W łagodzeniu objawów wypadowych stosowane są także witamina E i fitoestrogeny. W przeciwieństwie do terapii hormonalnej, naturalne hormony nie wywołują szeregu działań niepożądanych. Są bezpieczne i skuteczne. Udowodniono, że korzystnie wpływają na łagodzenie szeregu objawów towarzyszących przekwitaniu.

Czytaj również: Nerwica depresyjna – przyczyny, objawy, leczenie nerwicy depresyjnej