Czy ugryzienie przez kleszcza zawsze oznacza chorobę?
Kleszcze to pajęczaki, których różnorodność w przyrodzie jest bardzo duża – istnieje ich około 800 gatunków. Kleszcze są wektorami wielu chorób, spośród których najczęstsze to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu.
Najpowszechniej występujący w Polsce gatunek to kleszcz pastwiskowy. Kleszcze lubią ciepło i wilgoć, dlatego najwięcej ukąszeń zdarza się w okresie wiosenno-letnim. Najbardziej charakterystyczną cechą kleszcza jest jego potrzeba ssania krwi dowolnego kręgowca (oprócz ryb), czyli płaza, gada, ptaka lub ssaka, aby dokończyć cykl rozwojowy.
Kleszcze mogą przebywać na swoim gospodarzu nawet kilka dni. Bywa, że przeniesienie przez nie choroby na gospodarza jest możliwe już po minucie od wbicia się w ofiarę. Niektóre gatunki kleszczy wydzielają ponadto substancje mające działanie przeciwzapalne, antykoagulacyjne i immunosupresyjne. Dzięki temu mogą bytować na swoim gospodarzu bez jego wiedzy i świadomości.
Kleszcze stanowią wektory dla wielu patogenów, bakterii czy wirusów, ale nie każde ukąszenie przez kleszcza jest jednoznaczne z zachorowaniem np. na boreliozę (w przypadku tej choroby tylko około 2–3% kleszczy jest zakażonych bakterią Borrelia burgdorferi). Prawdopodobieństwo choroby jest ponadto tym większe, im dłużej kleszcz przebywał w skórze gospodarza.
Jakie choroby przenoszą kleszcze?
Najczęstsze choroby przenoszone przez kleszcze to:
- borelioza (wywoływana przez bakterię Borrelia burgdorferi; najbardziej charakterystycznym wczesnym objawem choroby jest rumień w miejscu ukąszenia, tzw. rumień wędrujący, któremu mogą towarzyszyć objawy grypopodobne),
- kleszczowe zapalenie mózgu (przeciwko tej wirusowej chorobie dostępne są obecnie szczepionki, leczenie jest wyłącznie objawowe),
- gorączka plamista,
- babeszjoza,
- tularemia,
- gorączka Q.
Jak chronić się przed ukąszeniami kleszczy?
Sposoby zapobiegania ukąszeniom przez kleszcze to działania medyczne, jak np. szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu oraz profilaktyczna antybiotykoterapia zaordynowana przez lekarza po ukąszeniu (nie zawsze jest ona konieczna, zawsze warto natomiast miejsce po ukąszeniu pokazać lekarzowi). W dużej mierze ryzyko zachorowania zależy od tego, czy osoba ugryziona wie, jak usunąć kleszcza.
Najważniejsze jest jednak, aby zapobiec ukąszeniu przez kleszcze. Pomóc w tym może przestrzeganie określonych zasad:
- unikanie trawiastych, zakrzewionych terenów (np. jeżeli piknik, to tylko na kocu i z dala od drzew i krzewów),
- w trakcie spacerów po lesie nogawki powinny być wpuszczone w buty (krótkie spodenki nie są wskazane w ogóle, podobnie jak odkryte obuwie),
- podczas spacerów niezbędne jest również nakrycie głowy,
- osoba ubrana na jasno ma większą szansę na to, że zauważy na sobie kleszcza,
- bezpieczniej jest spacerować środkiem ścieżki, tak aby unikać stykania się z trawą czy inną roślinnością porastającą jej brzegi,
- przed spacerem należy użyć środka odstraszającego owady na bazie naturalnych składników; preparaty zawierające DEET mogą okazać się niebezpieczne dla zdrowia dziecka,
- po każdym spacerze należy dokładnie obejrzeć całe ciało w poszukiwaniu ewentualnego niepożądanego gościa (obejrzeć trzeba szczególnie skórę głowy, tam kleszcz łatwo może umknąć uwadze).
Jak usunąć kleszcza?
Aby skutecznie usunąć kleszcza, należy uchwycić go delikatnie pęsetą, jak najbliżej skóry, a następnie delikatnie, lecz pewnie i zdecydowanie wyciągać go ze skóry. Nie należy w żaden sposób wyciskać kleszcza, ponieważ może to doprowadzić do wydalenia do skóry materiału zakaźnego. Kleszcza nie należy także smarować masłem, spirytusem, rozpuszczalnikiem lub jakąkolwiek inną substancją.
Po usunięciu kleszcza miejsce na skórze należy dokładnie zdezynfekować. Jeżeli nie uda się usunąć całego kleszcza, teoretycznie nie wpływa to na zwiększone ryzyko zainfekowania daną chorobą odkleszczową, może być jedynie powodem miejscowej reakcji skórnej. Tak czy inaczej należy obserwować, czy w miejscu ugryzienia kleszcza nie pojawia się rumień. W sytuacji, gdy będzie się utrzymywał i zwiększał, może to świadczyć o rozwoju boreliozy, wówczas niezbędny jest kontakt z lekarzem
Dla ułatwienia usuwania kleszczy dostępne są w aptekach małe pompki na kleszcze i pętelki do usuwania kleszczy, które są w stanie usunąć owada w całości.
