Toksokaroza – przyczyny, objawy, badanie, leczenie

Co to jest toksokaroza?

Toksokaroza jest chorobą wywoływaną przez nicienie Toxocara canis i Toxocara cati , czyli – odpowiednio – glistę psią oraz glistę kocią. Wyróżniamy postacie choroby przebiegające zupełnie bezobjawowo, jak i takie, którym towarzyszy wysoka gorączka, kaszel, a nawet drgawki.

Nicienie często dostają się do organizmu człowieka – świadczą o tym wyniki przeprowadzonych badań. Według danych szacunkowych w Europie dodatnie odczyny serologiczne, wskazujące na kontakt z glistami, stwierdza się nawet u 2% dzieci. Dla porównania, według danych pochodzących z Indii, wśród dzieci do 6. roku życia zakażonych jest ponad 80%. Pozwala to wymienić toksokarozę wśród chorób pasożytniczych najczęściej dotykających człowieka.

Dojrzałe postacie pasożytów, o długości od kilku do kilkunastu centymetrów, bytują w przewodach pokarmowych kotów i psów. Samice, które zwykle są mniejsze od osobników męskich, składają nawet 200 000 jaj na dobę, które następnie wraz z kałem żywiciela wydostają się do środowiska.

Aby dojrzeć i tym samym rozwinąć się do postaci inwazyjnej, muszą przez kilka tygodni przebywać w korzystnych warunkach atmosferycznych. Najbardziej odpowiada im wilgotna gleba oraz temperatura w granicach 10–35°C.

Jak można zakazić się toksokarozą?

Inwazyjne postacie jaj pasożytów, czyli takie, które zawierają larwę, mogą dostać się do organizmu człowieka poprzez wodę i pożywienie – przypadkowe spożycie warzyw i owoców zanieczyszczonych odchodami zwierząt. Możliwe jest także bezpośrednie przeniesienie jaj do ust za pomocą brudnych rąk.

Ten drugi sposób zarażenia jest charakterystyczny szczególnie dla małych dzieci bawiących się w zanieczyszczonych przez odchody zwierząt piaskownicach. Po dostaniu się do przewodu pokarmowego człowieka z jaj wylęgają się larwy, które początkowo przyczepiają się do ścian jelita cienkiego, aby następnie przedostać się do naczyń krwionośnych.

Wędrówka wraz z krwią po organizmie zarażonego najczęściej kończy się już w wątrobie, chociaż niektórym larwom udaje się przedostać do płuc lub nawet do innych narządów, takich jak mózg, mięśnie czy gałki oczne.

W każdym z miejsc pobytu larwy Toxocara powodują tworzenie się ziarniniaków oraz uszkodzenie okolicznych tkanek, wynikające z toczącego się stanu zapalnego. Nicienie z rodzaju Toxocara w organizmie człowieka nigdy nie przekształcają się w formy dorosłe, pozostaje on dla nich żywicielem przypadkowym.

Objawy toksokarozy

Spektrum objawów klinicznych toksokarozy jest ściśle związane z liczbą spożytych jaj, czasem trwania zarażenia, a także lokalizacją zmian. Wyróżnia się cztery podstawowe postaci choroby.

• Toksokaroza utajona to najczęstsza postać choroby. Przebiega skrycie, wywołując zespół niecharakterystycznych objawów, takich jak zmniejszenie apetytu, osłabienie, bezsenność, bóle brzucha i głowy oraz niekiedy powiększenie wątroby.
• Toksokaroza trzewna, nazywana też burzliwym zespołem larwy trzewnej wędrującej, rozwija się najczęściej u małych dzieci. Najprawdopodobniej jest związana z przeniesieniem znacznej ilości jaj inwazyjnych. Jej objawy chorobowe obejmują gorączkę, powiększenie wątroby, kaszel i duszność przypominające astmę oskrzelową, wysypkę o charakterze pokrzywki, czasem powiększenie węzłów chłonnych dotyczące wielu regionów ciała. Sporadycznie obserwuje się przypadki zapalenia mięśnia sercowego, mózgu oraz stawów.
• Toksokaroza oczna nie jest jednorodna. Występuje najczęściej u dorosłych i starszych dzieci. Możemy zaobserwować tzw. leukokorię, czyli inaczej objaw białej źrenicy, powstający w wyniku tworzenia się na dnie oka ziarniniaka. Ponadto często pojawiają się zaburzenia widzenia, wynikające z odwarstwienia siatkówki, a także zmiany wysiękowe i zapalne w obrębie siatkówki, naczyniówki oraz samego nerwu wzrokowego.
• Toksokaroza mózgowa, czyli neurotoksokaroza, jest rzadko spotykaną formą inwazji larw. Przez niektórych zaliczana do zespołu larwy trzewnej wędrującej. W jej przebiegu dominują objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Poza tym w pojedynczych przypadkach zaobserwowano zaburzenia świadomości, napady drgawek, zaburzenia chodu, czucia oraz osłabienie siły mięśniowej.

W przypadku niepodjęcia leczenia toksokaroza ma wieloletni przebieg z na zmianę ustępującymi i narastającymi objawami.

Rozpoznanie toksokarozy

Diagnostyka toksokarozy jest trudna. Opiera się na ocenie objawów klinicznych, wywiadzie potwierdzającym możliwość zarażenia oraz wynikach badań laboratoryjnych.

Często pierwszym parametrem kierującym podejrzenia w kierunku choroby pasożytniczej jest wynik morfologii krwi, w którym obserwujemy zwiększenie ilości białych krwinek (12,0–80,0 x 10⁹/l) z towarzyszącą eozynofilią, czyli zwiększeniem ilości granulocytów kwasochłonnych.

W następnej kolejności wykonuje się badania serologiczne wykrywające obecność swoistych przeciwciał w klasie IgG. Oznaczenie można wykonać w surowicy krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym, a w razie konieczności nawet w płynie pochodzącym z komory przedniej oka. Dokładna wartość stężenia przeciwciał oraz granulocytów kwasochłonnych (eozynofilii) może pomóc w określeniu postaci toksokarozy.

Leczenie toksokarozy

W leczeniu toksokarozy wykorzystuje się leki przeciwpasożytnicze, głównie mebendazol, tiabendazol oraz albendazol. Terapia trwa najczęściej od 5 do 10 dni.

Zapobieganie toksokarozie

W celu uniknięcia przeniesienia pasożytów Toxocara canis oraz Toxocara cati należy bezwzględnie pamiętać o myciu rąk po kontakcie z psem i kotem. Właściciele tych zwierząt powinni zadbać o regularne odrobaczanie swoich pupili, sprzątanie po nich oraz niewpuszczanie ich na tereny placów zabaw, a szczególnie do piaskownicy.