Przez zachowaną świadomość rozumie się aktualne i prawidłowe postrzeganie własnej osoby oraz otoczenia. Do oceny świadomości potrzebna jest przytomność, czyli umiejętność odbierania, rejestrowania oraz przetwarzania docierających informacji. Istnieje wiele różnych przyczyn zaburzeń świadomości, które wymagają pilnej diagnostyki, ponieważ są one z reguły objawem ciężkich schorzeń, które stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.
Zaburzenia świadomości – kiedy mogą wystąpić?
Spis treści
- Zaburzenia świadomości a utrata przytomności
- W jaki sposób dochodzi do zaburzeń świadomości i przytomności?
- Zaburzenia świadomości: senność patologiczna – somnolentia
- Stan przedśpiączkowy, półśpiączka, patologiczny sen głęboki – sopor
- Zaburzenia świadomości: śpiączka – coma
- Zaburzenia świadomości: przyczyny i postępowanie z chorym
Zaburzenia świadomości a utrata przytomności
Pojęcia zaburzeń świadomości oraz przytomności są często stosowane zamiennie. W praktyce opisują one jednak dwa odmienne, patologiczne stany.
Zaburzenia świadomości, czyli nieprawidłowe postrzeganie samego siebie oraz otoczenia może mieć charakter ilościowy lub jakościowy. Z punktu widzenia pierwszego kontaktu z pacjentem, istotne jest określenie ilościowe zaburzeń świadomości, które dzielimy na:
- senność patologiczną (somnolentia);
- półśpiączkę, inaczej stan przedśpiączkowy lub patologiczny sen głęboki (sopor, semicoma);
- śpiączkę (coma).
Ocena jakościowa zaburzeń świadomości jest z reguły domeną psychiatrów. Zalicza się tutaj:
- przymglenie świadomości,
- zmącenie świadomości.
Zaburzenia przytomności mają charakter ilościowy, a w praktyce oznacza to, że osoba może być przytomna z zaburzeniami świadomości (np. z sennością patologiczną) lub nieprzytomna, czyli równoważna ze stanem śpiączki, oznaczającą „wyłączenie” świadomości. Do oceny chorego z zaburzeniami świadomości lub przytomności oraz monitorowania jego stanu psychicznego używa się skali Glasgow (GCS – Glasgow Coma Scale). Zakres skali obejmuje 3-15 punktów, które przyznaje się odpowiednio w trzech kategoriach:
- otwieranie oczu na polecenia (1-4 pkt),
- reakcje słowne na polecenia (1-5 pkt),
- reakcje ruchowe (głównie na bodziec bólowy) (1-6 pkt).
15 punktów oznacza stan prawidłowy, z kolei punktacja 9-14 punktów może świadczyć o ilościowych lub jakościowych zaburzeniach świadomości, a stan pomiędzy 3-8 punktów w skali GCS to śpiączka.
W jaki sposób dochodzi do zaburzeń świadomości i przytomności?
Na zachowany odpowiedni stan świadomości oraz przytomności wpływa prawidłowa współpraca kory mózgu i tzw. aktywującego tworu siatkowatego, który zlokalizowany jest w pniu mózgu i rozciąga się wzdłuż całego ośrodkowego układu nerwowego. Twór siatkowaty to wiele skomplikowanych połączeń komórek nerwowych komunikujących się z korą obu półkul mózgu. Uszkodzenie w dowolnym miejscu tej sieci doprowadza do zaburzeń świadomości. Istnieje wiele przyczyn takiego stanu, na który składają się uszkodzenia w obrębie samego ośrodkowego układu nerwowego, jak i schorzenia ogólnoustrojowe oraz choroby narządów wewnętrznych.
Zaburzenia świadomości: senność patologiczna – somnolentia
Senność patologiczna opisuje stan zaburzeń świadomości, w którym chory wykazuje tendencje do łatwego i nadmiernego zasypiania, niezależnego od pory dnia. Stan ten charakteryzuje się jednak możliwością nawiązania kontaktu słownego, z reguły krótkotrwałego, do osiągnięcia, którego konieczne jest powtarzanie silnych bodźców (np. głośnej mowy) kierowanych do chorego. Po chwilowym nawiązaniu kontaktu, chory ponownie zasypia.
Stan przedśpiączkowy, półśpiączka, patologiczny sen głęboki – sopor
Stan przedśpiączkowy, półśpiączka, patologiczny sen głęboki – ten stan zaburzeń świadomości charakteryzuje się brakiem możliwości nawiązania kontaktu słowno-logicznego, w przypadku nawet silnych, docierających do chorego bodźców słownych ze strony badającego. Osoba przebywa w stanie głębokiego snu, ale zachowuje reakcje, głównie ruchowe (odruchy obronne) na bardzo silne bodźce bólowe lub słuchowe. Przykładem może być cofnięcie jednej z kończyn chorego na bodziec bólowy.
Zaburzenia świadomości: śpiączka – coma
Śpiączka oznacza stan „wyłączenia” świadomości. Z chorym nie można nawiązać kontaktu, a także zostaje zniesiona reakcja ruchowa na bodźce, w tym także bólowe. Odruchy obronne mogą być śladowe lub całkowicie zniesione (arefleksja).
Zaburzenia świadomości: przyczyny i postępowanie z chorym
Zaburzenia świadomości wymagają pilnej diagnostyki, ponieważ stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia chorego. Pierwszoplanowym postępowaniem w takich przypadkach, przede wszystkim w stanie śpiączki, jest zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych, czyli oddechu i krążenia. Po tych czynnościach, gdy zostaje zachowana wydolność krążeniowo-oddechowa, ocenia się dokładnie chorego, poszukując ewentualnych wskazówek co do jego obecnego stanu, jeszcze przed przeprowadzeniem wstępnych badań laboratoryjnych i obrazowych.
Ze względu na brak nawiązania kontaktu z chorym, nie ma możliwości uzyskania jakichkolwiek informacji. Pomocny w takich przypadkach jest wywiad z rodziną lub osobami z otoczenia w chwili pogorszenia się stanu pacjenta. Przykładem wskazówek, co do przyczyn zaburzeń świadomości, mogą być:
- ślady otarcia na skórze i głowie – świadczące o ewentualnym urazie czaszkowo-mózgowym;
- zapach z ust alkoholu lub acetonu – mogący świadczyć np. o upojeniu alkoholowym lub dekompensacji cukrzycy;
- zabarwienie i wykwity na skórze oraz temperatura ciała – np. w przypadku ciężkich zakażeń ogólnoustrojowych lub w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych;
- ślady oddanego moczu, przegryzienie języka – mogące świadczyć o napadzie drgawek uogólnionych (np. napad padaczkowy);
- niedowłady kończyn, opadający kącik ust, bez cech urazu głowy – świadczący o możliwym udarze mózgu.
W celu określenia przyczyny stanu zaburzeń świadomości, wykonuje się badania laboratoryjne w kierunku schorzeń narządów wewnętrznych, ogólnoustrojowych (metabolicznych, zakaźnych), zatrucia oraz urazu czaszkowo-mózgowego. Należy do nich oznaczenie: morfologii krwi, stężenia glukozy, elektrolitów, parametrów stanu zapalnego, wykładników funkcji wątroby, nerek, tarczycy, a także gazometrii oraz wykonanie badań toksykologicznych (np. poziom etanolu we krwi, panel narkotyków w moczu).
Ważnym elementem w procesie diagnostycznym jest ocena neurologiczna chorego oraz ocena stanu w skali GCS. W celu wykluczenia urazu czaszkowo-mózgowego wykonuje się TK (tomografię komputerową) głowy.
Po przeprowadzeniu wstępnej diagnostyki, pacjent w zależności od rozpoznanej przyczyny zaburzeń świadomości, trafia na odpowiedni oddział, w którym zostaje wdrożone dostosowane do sytuacji leczenie.
Opublikowano: 01.12.2014;
aktualizacja: 16.03.2021
Oceń:
4.5
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Kamil Sarnecki
Lekarz
lekarz w trakcie specjalizacji z neurologii, absolwent Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, autor publikacji w czasopismach medycznych tj. „Aktualności Neurologiczne”, „Przegląd Lekarski”. Szczególne zainteresowania: neurologia, neurologia dziecięca.
5
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 20.12.2020