Anemia u dziecka – czym grozi niedobór żelaza? Przyczyny, objawy, leczenie

Karolina Wojtaś psycholog 17 maja 2021 (pierwsza publikacja: 18 czerwca 2013)

Niedokrwistość, powszechnie zwana anemią, to zdecydowanie najczęstsza choroba układu krwiotwórczego. Zazwyczaj nie jest uważana za szczególnie groźną, tymczasem nieleczona może prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu całego organizmu oraz – w przypadku dzieci – do nieprawidłowości rozwojowych. Sprawdź, jakie są rodzaje i przyczyny anemii oraz w jaki sposób objawia się ona u najmłodszych.

Chłopiec przed pobraniem krwi. — Depositphotos

4.7
1032
0

Spis treści

Co to jest anemia?
Anemia u dziecka – przyczyny
Przyczyny anemii z niedoboru żelaza
Skutki anemii u dzieci
Anemia u dzieci – objawy
Anemia z niedoboru żelaza – rozpoznanie
Leczenie anemii
Rola diety w leczeniu i zapobieganiu anemii u dzieci
Preparaty żelaza w profilaktyce anemii u dzieci
Badania kontrolne pod kątem anemii u dziecka – jak często je przeprowadzać?

Co to jest anemia?

Niedokrwistość (anemia) to choroba, w której następuje zmniejszenie stężenia hemoglobiny i czerwonych krwinek w odniesieniu do norm przyjętych dla określonego wieku rozwojowego.

Anemia, zwłaszcza ta wynikająca z niedoboru żelaza, jest schorzeniem powszechnie diagnozowanym u dzieci. Ogólna częstotliwość jego występowania szacowana jest na od 40% do nawet 60%, przy czym najczęściej chorują dzieci poniżej 5. roku życia oraz te z rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Anemia u dziecka – przyczyny

W zależności od przyczyn, niedokrwistości można podzielić na następujące grupy:

Niedokrwistości spowodowane nieprawidłowym wytwarzaniem erytrocytów i/lub hemoglobiny

W tej grupie znajdują się niedokrwistości niedoborowe (głównie anemia z niedoboru żelaza), niedokrwistości powstałe w wyniku hipoplazji bądź aplazji szpiku kostnego (nieprawidłowości w zakresie funkcji szpiku) oraz niedokrwistości w przebiegu zakażeń, chorób tkanki łącznej, wątroby, nerek oraz nowotworów.

Niedokrwistości hemolityczne

Wyróżniamy tutaj zaburzenia wrodzone oraz nabyte.

Niedokrwistości w wyniku utraty krwi

Tego typu niedokrwistość może mieć charakter ostry (na skutek urazu, wypadku) bądź przewlekły (związany z utajonym krwawieniem).

Spośród wszystkich wymienionych zdecydowanie najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest niedobór żelaza w diecie. To dobra informacja, ponieważ schorzenie to łatwo można leczyć i w dość prosty sposób można mu zapobiegać.

Czytaj również: Niedokrwistość u dzieci

Przyczyny anemii z niedoboru żelaza

Niedobór żelaza nierzadko diagnozuje się już u noworodków, zwłaszcza tych przedwcześnie urodzonych bądź pochodzących z ciąż mnogich. Wynika to z faktu, że magazynowanie żelaza w organizmie płodu odbywa się w ostatnich tygodniach ciąży. Noworodki, które rodzą się przed terminem, nie mają zatem odpowiednich „zapasów”. Ze zrozumiałych względów na anemię narażone są również dzieci, których matki cierpiały na niedokrwistość w okresie ciąży.

Za pojawienie się niedoborów żelaza w organizmie dziecka bardzo często odpowiada połączenie okresu intensywnego wzrastania z niewłaściwą dietą. Dotyczy to np. dzieci od 6. miesiąca życia, karmionych tylko mlekiem matki. Choć z pokarmu kobiecego wchłania się aż 49% żelaza, to ogólnie w mleku jest go za mało, by pokryć całe zapotrzebowanie organizmu dziecka.

Zdaniem wielu specjalistów najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest zbyt wczesne podawanie im mleka krowiego. Z takiego mleka wchłania się jedynie 10% żelaza, nie należy więc podawać go dzieciom, które nie ukończyły jeszcze 1. roku życia.

To też może Cię zainteresować: Anemia sierpowata – przyczyny, objawy, leczenie

Za pojawienie się anemii z niedoboru żelaza u starszych, kilkuletnich już dzieci, najczęściej odpowiada dieta uboga w mięso, żółtka jaj, podroby oraz warzywa i owoce.

W tym miejscu warto wspomnieć o fizjologicznym niedoborze krwinek czerwonych, do którego dochodzi między 3. a 6. miesiącem życia dziecka. To właśnie w tym okresie wyczerpują się zapasy żelaza zgromadzone w czasie życia płodowego. Jeśli jednak dieta dziecka zostanie rozszerzona z uwzględnieniem produktów bogatych w żelazo, sytuacja „naprawi” się sama.

Oczywiście istnieją również inne przyczyny powstawania niedoborów żelaza w organizmie dziecka. To między innymi przewlekłe choroby (wrzodziejące zapalenie jelita, celiakia), a także zespół złego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.

Czytaj również: Anemia u niemowląt

Skutki anemii u dzieci

Powszechna świadomość na temat możliwych skutków nieleczonej, przewlekłej niedokrwistości u dzieci jest niestety wciąż zbyt mała. Niewielu rodziców wie na przykład, że niedobory żelaza mogą przyczyniać się do powstania zaburzeń w rozwoju poznawczym, motorycznym, społeczno-emocjonalnym, a także neurofizjologicznym. Chore dzieci stają się blade i słabe, szybko się męczą, pogarsza się ich pamięć, z trudem się uczą, stają się drażliwe i ciągle zmęczone, ponadto zwiększa się u nich częstotliwość zapadania na infekcje bateryjne i wirusowe. Istnieją nawet przypuszczenia (wstępnie potwierdzone badaniami), że niedokrwistość z niedoboru żelaza może mieć negatywny wpływ na rozwój mowy dziecka.

Co bardzo istotne, niedokrwistość u dzieci – zwłaszcza w początkowym okresie życia – może powodować nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.

Podsumowując: nieleczona anemia to nie tylko utrzymująca się „bladość skóry” czy trochę mniej sił na co dzień. To choroba, która może w dużym stopniu wpłynąć na rozwój dziecka, a czasami nawet doprowadzić do nieodwracalnych, niekorzystnych zmian.

Anemia u dzieci – objawy

Objawy anemii u dzieci to:

bladość skóry (zwłaszcza bladość śluzówki jamy ustnej oraz spojówek);
brak łaknienia;
zahamowanie przyrostu masy ciała i wzrostu;
szmer skurczowy nad sercem;
łamliwość paznokci i włosów;
nadżerki w kącikach ust;
łatwe męczenie się dziecka;
drażliwość;
apatia;
senność.

Oczywiście objawy anemii nie muszą występować „w komplecie”. Zdarza się, że dziecko jest jedynie nieco blade i zmęczone – jeśli stan ten utrzymuje się od dłuższego czasu, należy przeprowadzić odpowiednie badania.

Anemia z niedoboru żelaza – rozpoznanie

Rozpoznanie anemii u dziecka jest możliwe dzięki morfologii, czyli oznaczeniu parametrów krwi. O niedokrwistości świadczyć będzie obniżony hematokryt (procentowa zawartość krwinek czerwonych) oraz obniżony poziom hemoglobiny. Normy hemoglobiny różnią się w zależności od wieku dziecka. U niemowląt w wieku do 6. miesiąca życia wynoszą one około 9-10 g/dl. W wieku od 6 miesięcy do 2 lat najniższa dopuszczalna wartość to 11 g/dl, później natomiast jest to 11,5 g/dl.

Poza morfologią u dziecka przeprowadza się również badanie określające poziom żelaza w surowicy oraz poziom ferrytyny (białka, które gromadzi żelazo).

Leczenie anemii

Niedobory żelaza u dzieci leczy się poprzez podawanie preparatów żelaza. Niemowlęta otrzymują leki w formie płynnej, starsze dzieci mogą połykać tabletki. Dawka wynosi od 4,5-6,0 mg Fe/kg mc/dobę i nie powinna przekraczać 100 mg u niemowląt i 200 mg u dzieci starszych. Aby żelazo łatwiej ulegało metabolizmowi, wraz z nim należy podawać dziecku witaminę C oraz B6.

W niektórych przypadkach, np. gdy tradycyjne leczenie anemii powoduje wystąpienie licznych skutków ubocznych (bóle brzucha, wymioty, biegunki), preparaty z żelazem podaje się domięśniowo lub dożylnie. Ostateczną decyzję w tej sprawie oczywiście podejmuje lekarz pediatra.

Należy pamiętać, że skutkiem ubocznym leczenia anemii u dzieci jest zmiana koloru stolca na czarny. To zupełnie niegroźna, tymczasowa przypadłość, którą nie należy się martwić.

Rola diety w leczeniu i zapobieganiu anemii u dzieci

Przyswajalność żelaza zależy od wielu czynników, między innymi od jego rodzaju. Wchłanianie żelaza hemowego wynosi średnio 20%, natomiast niehemowego – około 5%.

Źródłem żelaza hemowego są:

żółtka jaj;
wątroba;
kaszanka;
czernina;
czarny salceson;
mięso ryby.

Źródłem żelaza niehemowego są natomiast:

jajka;
pełen ziarna zbóż, makarony pełnoziarniste;
razowe pieczywo;
fasola;
brokuły;
groch;
szpinak;
orzechy;
suszone brzoskwinie;
owsianka.

Warto pamiętać również o tym, że niektóre produkty spożywcze zmniejszają wchłanianie żelaza. W czasie leczenia niedokrwistości warto unikać produktów bogatych w szczawiany (kawa, czarna herbata, czekolada, truskawki, buraki, soja), zawierających sporo polifenoli (np. kukurydza, pszenica, owies, ziemniaki, czerwona kapusta, papryka), ponadto z diety dziecka należy usunąć pokarmy bogate w fityniany (np. jęczmień, żyto, proso). Z żelazem nie „współgrają” także produkty zawierające spore ilości wapnia.

Czytaj również: Dieta bogata w żelazo – produkty, zasady, co jeść w anemii?

Preparaty żelaza w profilaktyce anemii u dzieci

Wielu rodziców zadaje sobie pytanie, czy sama dieta wystarczy, żeby uchronić dziecko przed niedokrwistością. A może w celu jej zapobiegnięcia warto wprowadzić profilaktyczną suplementację?

W świetle obecnej wiedzy medycznej takie postępowanie nie jest wskazane. W przypadku, gdy dziecko właściwie się odżywia, prawidłowo rozwija, ma dużo sił na co dzień, jest energiczne i radosne – suplementacja absolutnie nie jest wskazana. Należy pamiętać, że nadmiar żelaza, podobnie jak jego niedobór, również nie służy zdrowiu.

Badania kontrolne pod kątem anemii u dziecka – jak często je przeprowadzać?

Nie istnieją żadne sztywne medyczne wytyczne dotyczące częstotliwości wykonywania kontrolnej morfologii krwi. Niektórzy lekarze zalecają przeprowadzanie takiego badania raz w roku, inni co 2-3 lata. Zasadniczo jednak morfologię przeprowadza się wtedy, kiedy u dziecka występują objawy choroby (nie tylko anemii, ale też wielu innych schorzeń).

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

„Pielęgniarstwo pediatryczne”, pod red. Naukową prof. dr hab. med. B. Pawlaczyk, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007, s. 172-178
„Pediatria”, t. I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2018, s. 563-573
Dos Santos RF, Gonzalez ES, de Albuquerque EC, et al. Prevalence of anemia in under five-year-old children in a children's hospital in Recife, Brazil. Rev Bras Hematol Hemoter. 2011;33(2):100-104. doi:10.5581/1516-8484.20110028
Saloojee H, Pettifor JM. Iron deficiency and impaired child development. BMJ. 2001;323(7326):1377-1378. doi:10.1136/bmj.323.7326.1377
Hokama T, Gushi Ken M, Nosoko N. Iron deficiency anaemia and child development. Asia Pac J Public Health. 2005;17(1):19-21. doi: 10.1177/101053950501700105. PMID: 16044827.
Pleskaczyńska A., Dobrzańska A, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy medyczne/pediatria n 2011 n t. 8 n 100–106
Szajewska H., Żelazo w żywieniu niemowląt, Nowa Pediatria 2/2004, s. 61-65
Mantadakis E, Chatzimichael E, Zikidou P. Iron Deficiency Anemia in Children Residing in High and Low-Income Countries: Risk Factors, Prevention, Diagnosis and Therapy. Mediterr J Hematol Infect Dis. 2020;12(1):e2020041. Published 2020 Jul 1. doi:10.4084/MJHID.2020.041

Opublikowano: 18.06.2013; aktualizacja: 17.05.2021

Oceń:

4.7

Karolina Wojtaś

psycholog

Karolina Wojtaś – psycholog, redaktor. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, interesuje się między innymi komunikacją interpersonalną oraz psychologią rodziny. Autorka dziesiątek artykułów ułatwiającym czytelnikom zrozumienie mechanizmów psychologii i wprowadzenie ich we własne życie.