Niedokrwistość u dzieci

Przyczyny niedokrwistości u dzieci

Niedokrwistość u dzieci może mieć wiele przyczyn, może być stanem przejściowym – wynikającym np. z niedoborów żywieniowych, może mieć też charakter przewlekły, np. gdy towarzyszy innym chorobom (jak przewlekła choroba nerek).

Przyczyny niedokrwistości u dzieci możemy podzielić następująco:

• nadmierna utrata krwi (u dziewczynek w przebiegu intensywnych miesiączek, poza tym krwawienia w wyniku urazu, krwawienie z przewodu pokarmowego spowodowane chorobą wrzodową, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego),
• nieprawidłowa produkcja erytrocytów (np. niedobory żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego; są to substancje potrzebne do prawidłowej produkcji erytrocytów w szpiku kostnym),
• nadmierne niszczenie erytrocytów (czyli hemoliza, np. w konflikcie serologicznym, pod wpływem toksyn bakteryjnych, jak w zespole hemolityczno-mocznicowym).

Niedokrwistości u dzieci będące wynikiem chorób genetycznych to:

• niedokrwistość sierpowatokrwinkowa (hemoglobina ma tu nieprawidłową budowę, krwinki czerwone przybierają charakterystyczny, sierpowaty kształt),
• talasemia (synteza hemoglobiny jest zaburzona),
• sferocytoza (erytrocyt ma kształt kulisty, wynika to z nieprawidłowej budowy błony komórkowej krwinki).

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Niedokrwistość u noworodków i niemowląt

U dzieci występuje też niedokrwistość fizjologiczna przypadająca na okres niemowlęcy – mówimy wtedy o niedokrwistości pierwszego kwartału. U noworodków, poczynając od około 2 tygodnia życia, dochodzi do obniżania się stężenia hemoglobiny, które osiąga najniższy punkt około 2–3 miesiąca życia dziecka, a następnie powoli dochodzi do wartości prawidłowych dla wieku. Ten przejściowy spadek jest związany ze zwiększonym niszczeniem erytrocytów (po urodzeniu krążą w organizmie dziecka jeszcze erytrocyty płodowe, które żyją krótko i ulegają rozpadowi, zanim produkcja dojrzałych erytrocytów zdąży zrekompensować ich brak).

Po drugie, u niemowlęcia stwierdza się niskie stężenie erytropoetyny (jest to hormon produkowany w nerkach, pełniący rolę przy wytwarzaniu krwinek czerwonych) i kończą się zapasy żelaza zmagazynowanego pod koniec ciąży. Nie bez znaczenia jest także fakt, że w tym okresie życia dziecko rozwija się bardzo szybko i intensywnie. Wspomniana niedokrwistość fizjologiczna pojawia się wcześniej u wcześniaków, może też być bardziej nasilona w tej grupie dzieci ze względu na małe zapasy żelaza (ponieważ są one gromadzone pod koniec ciąży) i może wymagać jego suplementacji. Również dzieci w okresie skoku wzrostowego są narażone na niedokrwistość, szczególnie dziewczynki, które zaczynają miesiączkować.

Objawy anemii u dziecka

Ponieważ niedokrwistość u dzieci wiąże się ze zmniejszonym dowozem tlenu do tkanek, objawy wynikają z tego właśnie "niedoboru". Nie zawsze anemia będzie dawać jakiekolwiek dolegliwości, np. jeśli jest niewielkiego stopnia lub jeśli narasta powoli, tak że organizm zdążył się przyzwyczaić i zaadaptować do zmienionych warunków.

Do najczęstszych objawów niedokrwistości u dzieci należą:

• zmęczenie, osłabienie, brak energii,
• duszność,
• zawroty głowy,
• szybsze bicie serca,
• bladość skóry,
• trudności w koncentracji,
• drażliwość,
• kruche włosy i paznokcie.

Jak rozpoznać niedokrwistość u dziecka?

Podstawowym badaniem w rozpoznawaniu niedokrwistości u dzieci jest morfologia krwi obwodowej. Obniżone stężenie hemoglobiny, zmniejszona ilość czerwonych krwinek czy niski hematokryt (stosunek objętości erytrocytów do objętości całej krwi, podany w procentach) pozwalają na stwierdzenie niedokrwistości. Poza tym ważnym parametrem jest średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) – zbyt mała jest charakterystyczna dla niedoboru żelaza, zbyt duża dla niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12. W wyniku morfologii krwi znajdują się także parametry mówiące o średniej zawartości hemoglobiny w krwince (MCH, MCHC).

Można także oznaczyć ilość retikulocytów (najczęściej w promilach lub procentach). Retikulocyt jest niedojrzałym erytrocytem, jest to stadium poprzedzające dojrzałą krwinkę czerwoną. Jeżeli ich ilość przekracza normę, oznacza to, że w szpiku toczy się intensywna produkcja, mająca na celu uzupełnienie braków w erytrocytach na obwodzie (dzieje się tak np. po intensywnych krwawieniach czy w przypadku hemolizy). Z kolei zbyt mała ilość retikulocytów może występować w niedoborze witaminy B12, żelaza, erytropoetyny, w chorobach uszkadzających szpik czy w wyniszczeniu.

Ponieważ większość niedokrwistości u dzieci wynika z niedoboru żelaza, ważnym badaniem jest oznaczenie parametrów związanych z jego gospodarką w organizmie. Są to:

• stężenie żelaza we krwi,
• stężenie transferyny (białko transportujące żelazo do tkanek),
• ferrytyny (białko wiążące żelazo i magazynujące je w wątrobie),
• całkowita (TIBC) i utajona zdolność wiązania żelaza (UIBC) – całkowita mówi, ile potrzeba żelaza do całkowitego wysycenia transferryny, utajoną można natomiast obliczyć odejmując stężenie żelaza od całkowitej zdolności jego wiązania, dzięki temu wiemy, ile jeszcze jest wolnego miejsca do przyłączenia żelaza.

Lekarz – w oparciu o wywiad i badanie przedmiotowe – może zlecić wiele innych badań, zależnie od tego, jaką przyczynę niedokrwistości u dzieci podejrzewa (np. badanie krwi utajonej w kale, jeśli podejrzewane jest krwawienie z przewodu pokarmowego).

Leczenie niedokrwistości u dzieci

Leczenie niedokrwistości u dzieci zależy od jej przyczyny i nigdy nie powinno być prowadzone na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem. W gestii pediatry jest rozpoznanie przyczyny anemii i podjęcie stosownego działania. W większości przypadków jest to możliwe w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, czasami może jednak wymagać konsultacji specjalisty hematologa lub hospitalizacji.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza wymaga jego suplementowania. Ważne jest w tym przypadku także to, aby dieta dziecka była bogata w pokarmy zawierające żelazo (np. mięso wołowe, szczególnie wątróbka, suszone morele, fasolka, pestki dyni, żółtko jaj, ryby). Leczenie preparatami żelaza odbywa się pod kontrolą lekarską.

Niedokrwistość u dzieci wynikająca z niedoboru kwasu foliowego czy witaminy B12 wymaga także ich suplementacji. Produkty spożywcze zawierające witaminę B12 to np. wątróbka, jaja, mleko, śledź, makrela.

W kwas foliowy obfitują natomiast warzywa zielone: szpinak, sałata, fasola, szparagi, także drożdże, cykoria, pomarańcze, żółtka jaj. Niedokrwistości w przebiegu chorób przewlekłych, chorób genetycznych czy w przebiegu krwotoków wymagają wysoce specjalistycznego leczenia.