Stres oksydacyjny definiuje się jako zaburzoną równowagę w organizmie między wolnymi rodnikami tlenowymi a antyoksydantami. Gdy wolne rodniki nie zostaną w porę zneutralizowane, mogą uszkadzać struktury komórkowe: białka, lipidy, węglowodany i DNA. To z kolei zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób przewlekłych oraz przyspiesza procesy starzenia się. Jak uchronić się przed skutkami stresu oksydacyjnego, a tym samym nadmiarem wolnych rodników? Jak im zapobiegać? Jak uniknąć stresu oksydacyjnego?
Stres oksydacyjny – co to jest? Przyczyny, objawy, rozpoznanie. Jak leczyć?
Spis treści
Stres oksydacyjny – co to jest?
Aby zrozumieć, czym jest stres oksydacyjny, poznajmy cząsteczki za niego odpowiedzialne: reaktywne formy tlenu (ROS) – nazywane też wolnymi rodnikami. Dzięki jednemu niesparowanemu elektronowi są one bardzo reaktywne – mają potencjał do uszkadzania: białek, lipidów, węglowodanów i DNA.
Wolne rodniki powstają naturalnie w procesach zachodzących w organizmie: podczas oddychania komórkowego w mitochondriach, podczas odpowiedzi immunologicznej (zwalczania patogenów), w metabolizmie lipidów i białek.
Organizm dysponuje mechanizmami, które usuwają wolne rodniki. Zalicza się do nich:
- mechanizmy enzymatyczne (dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza i peroksydaza glutationowa);
- mechanizmy nieenzymatyczne (witaminy C i E, beta-karoten oraz glutation).
Gdy dojdzie do zaburzenia równowagi między wolnymi rodnikami a mechanizmami odpowiedzialnymi za ich neutralizację, rozwija się stres oksydacyjny.
Stres oksydacyjny – przyczyny
Bezpośrednią przyczyną powstania stresu oksydacyjnego jest zaburzona równowaga między wolnymi rodnikami a możliwościami organizmu ich usuwania. Dlatego czynniki związane ze stylem życia – zwiększające poziom wolnych rodników – zwiększają ryzyko stresu oksydacyjnego. Zalicza się do nich:
- palenie papierosów,
- nadmierną ekspozycję na słońce (promieniowanie słoneczne),
- nadużywanie alkoholu,
- długotrwały stres,
- niezdrową dietę (obfitującą w tłuszcze trans) produkty wysoko przetworzone, smażone w głębokim tłuszczu.
Na rozwój stresu oksydacyjnego wpływa również zanieczyszczenie środowiska (głównie metale ciężkie: kadm, ołów, rtęć), a także wiek (wraz ze starzeniem się organizmu naturalne mechanizmy antyoksydacyjne ulegają osłabieniu).
Warto wspomnieć, że choć aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych działań prozdrowotnych, to nadmierny wysiłek fizyczny również może być czynnikiem sprzyjającym nadmiernej produkcji wolnych rodników. Zdecydowanie lepiej postawić na regularny ruch o umiarkowanym natężeniu.
Jak więc widać, przyczyny stresu oksydacyjnego mogą więc być czasem dość niespodziewane.
Objawy stresu oksydacyjnego
Jak poznać, że nasz organizm walczy ze stresem oksydacyjnym? Organem, po którym bardzo dobrze widać nadmierne działanie wolnych rodników, jest skóra. Można zaobserwować: jej przyspieszone starzenie się, pojawienie się zmarszczek, przebarwień i rozszerzonych naczynek. Skóra traci swą jędrność i elastyczność, staje się bardziej podatna na podrażnienia.
Zmiany w innych narządach, spowodowane niekontrolowaną aktywnością wolnych rodników, często zostają niezauważalne – do momentu, aż zaburzenie przerodzi się w chorobę. Niemniej wiele niespecyficznych objawów, którym zwykle nie przypisujemy konkretnej przyczyny, może być wynikiem stresu oksydacyjnego, m.in.:
- bóle głowy,
- zmęczenie,
- bóle mięśni i stawów,
- zaburzenia koncentracji.
Stres oksydacyjny – jakie choroby może powodować?
Uważa się, że stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę w powstawaniu wielu chorób przewlekłych, w tym:
- Chorób nowotworowych – wolne rodnik uszkadzają DNA w prawidłowych komórkach, co może zapoczątkować proces nowotworzenia.
- Chorób układu krążenia – wolne rodniki sprzyjają odkładaniu się blaszki miażdżycowej i uszkadzaniu ścian naczyń krwionośnych, co zwiększa ryzyko zawałów i udarów.
- Chorób nerek – przewlekły stres oksydacyjny może prowadzić do niewydolności nerek na skutek powstawania w nich tkanki bliznowatej.
- Chorób neurologicznych – stres oksydacyjny uszkadza neurony, co może zwiększać ryzyko stwardnienia rozsianego, choroby Parkinsona czy choroby Alzheimera (choroby neurodegeneracyjne).
- Reumatoidalnego zapalenia stawów – stres oksydacyjny może uszkadzać stawy, nasila również stan zapalny, co potęguje objawy reumatyzmu.
Jak więc widać, skutki stresu oksydacyjnego mogą o sobie dać znać na wielu płaszczyznach zdrowia.
Stres oksydacyjny – jak rozpoznać
Pierwsze symptomy stresu oksydacyjnego mogą być trudne do zaobserwowania. Istnieje jednak szereg metod diagnostycznych, które umożliwiają wykrycie zaburzeń równowagi między wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami. Zalicza się do nich:
- Oznaczenie poziomu 8-hydroksy-2-deoksyguanozyny – jest markerem oksydacyjnych uszkodzeń DNA. Jej poziom wzrasta u osób narażonych na działanie czynników szkodliwych: promieniowania UV, zanieczyszczeń środowiskowych, dym papierosowy.
- Oznaczenie stężenia występujących w organizmie antyoksydantów: glutationu, witaminy C i E, koenzymu Q10.
- Określenie długości telomerów, czyli badanie tempa starzenia się organizmu – pod wpływem działania wolnych rodników telomery skracają się szybciej, co pociąga za sobą szybsze starzenie się.
- Oznaczenie aktywności enzymów antyoksydacyjnych (dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy i peroksydazy glutationowej).
Stres oksydacyjny – jak leczyć
Aby zmniejszyć negatywne skutki oddziaływania wolnych rodników na organizm człowieka, w pierwszej kolejności należy dążyć do wyeliminowania czynników ryzyka stresu oksydacyjnego (rzucenie palenia i picia alkoholu, unikanie ekspozycji na słońce, stosowanie technik relaksacyjnych w celu radzenia sobie ze stresem).
Niezwykle ważna jest również dieta bogata w antyoksydanty: witaminy A, C, E, koenzym Q10, karotenoidy, selen, polifenole, flawonoidy, cynk.
Leczenie stresu oksydacyjnego to między innymi spożywanie pokarmów bogatych w wymienione w tabeli składniki.
Warto pamiętać, że antyoksydanty to nie tylko jedzenie – jednymi z najbogatszych źródeł przeciwutleniaczy są również napoje: kawa czy zielona herbata. Kawę najlepiej pić bez cukru, ale za to z mlekiem – tak przyrządzona ma najsilniejsza właściwości antyoksydacyjne.
| Antyoksydant | Składnik diety | |
| Witamina A | masło, jaja, tłuste ryby morskie, wątroba |
|
| Witamina C | świeże warzywa i owoce (papryka, natka pietruszki, czarna porzeczka, owoce cytrusowe) |
|
| Witamina E | oleje roślinne, orzechy, pestki |
|
| Karotenoidy | czerwone warzywa i owoce (likopen) |
|
| Polifenole | kurkuma (kurkumina), kakao, ciemne owoce (resweratrol), zielona herbata (kwercetyna), kawa (kwas chlorogenowy) |
|
| Selen | grzyby, orzechy brazylijskie, ryby |
|
| Cynk | sery żółte, produkty pełnoziarniste |
|
Przedstawione wyżej produkty stanowią podstawię diety DASH uznanej za jedną z najzdrowszych diet na świecie.
Aby zapobiegać oddziaływaniu wolnych rodników na skórę i hamować proces jej szybszego starzenia się, oprócz diety, warto pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji:
- unikaniu nadmiernej ekspozycji na słońce;
- stosowaniu kremy z filtrem SPF (nie tylko latem, ale również zimą);
- pamiętaniu o odpowiednim nawilżaniu;
- stosowaniu kosmetyków z antyoksydantami.
Wskazana jest też umiarkowana aktywność fizyczna. W sytuacji, gdy dojdzie do rozwoju chorób związanych ze stresem oksydacyjnym, niezbędne jest podjęcie odpowiedniego leczenia pod kontrolą lekarza. Niemniej stosowanie leków nie zwalnia z obowiązku dbania o zdrowy styl życia.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Cordero MD, Cano-García FJ, Alcocer-Gómez E, De Miguel M, Sánchez-Alcázar JA, Oxidative stress correlates with headache symptoms in fibromyalgia: coenzyme Q₁₀ effect on clinical improvement. PLoS One. 2012;7(4):e35677. doi: 10.1371/journal.pone.0035677. Epub 2012 Apr 19. PMID: 22532869; PMCID: PMC3330812.
- Kennedy G, Spence VA, McLaren M, Hill A, Underwood C, Belch JJ, Oxidative stress levels are raised in chronic fatigue syndrome and are associated with clinical symptoms. Free Radic Biol Med. 2005 Sep 1;39(5):584–9. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2005.04.020. PMID: 16085177.
- Ansari MY, Ahmad N, Haqqi TM, Oxidative stress and inflammation in osteoarthritis pathogenesis: Role of polyphenols. Biomed Pharmacother. 2020 Sep;129:110452. doi: 10.1016/j.biopha.2020.110452. Epub 2020 Jul 3. PMID: 32768946; PMCID: PMC8404686.
- Pizzino G, Irrera N, Cucinotta M, Pallio G, Mannino F, Arcoraci V, Squadrito F, Altavilla D, Bitto A., Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:8416763. doi: 10.1155/2017/8416763. Epub 2017 Jul 27. PMID: 28819546; PMCID: PMC5551541.
- https://www.eurekalert.org/news-releases/977944 (dostęp: 07.11.2024 r.)
Opublikowano: 13.11.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
168
Komentarze i opinie (0)