USG prostaty – kiedy warto je wykonać i jak interpretować wyniki?

Co to jest USG prostaty?

Po co wykonuje się USG prostaty? By ocenić, jak wygląda gruczoł krokowy i wykluczyć bądź potwierdzić potencjalne choroby, jak rak. Zapadalność na raka prostaty rośnie wraz z wiekiem u mężczyzn. Zarówno podczas diagnostyki i ustalania stopnia zaawansowania choroby, jak i podczas leczenia, ważne jest oszacowanie objętości gruczołu krokowego.

Istnieje kilka metod oznaczenia objętości:

• ultrasonografia przez powłoki brzuszne,
• ultrasonografia przezodbytnicza (TRUS),
• rezonans magnetyczny,
• tomografia komputerowa.

TRUS jest metodą najczęściej stosowaną w celu oceny wielkości gruczołu krokowego – również u pacjentów z łagodnym przerostem gruczołu, podczas biopsji prostaty i w celu oceny wielkości gruczołu przed brachyterapią. Na drugim miejscu jest ultrasonografia przez powłoki brzuszne (1).

Badanie ultrasonograficzne (USG) wykonywane jest za pomocą ultrasonografu. Umożliwia uwidocznienie struktur wewnątrz ciała – wysyła fale ultradźwiękowe, które przenikają przez tkanki i częściowo się od nich odbijają. Następnie powracające fale są odbierane przez sondę i przetwarzane przez komputer – na monitorze pojawia się obraz, który zmienia się w czasie rzeczywistym podczas przesuwania sondy.

USG prostaty może być zlecone przez lekarza lub wykonane przez pacjenta komercyjnie. Koszt badania przez powłoki brzuszne to około 150 złotych, a transrektalne (przezodbytnicze) usg to już koszt 200-250 złotych. Badanie usg prostaty można również wykupić wraz z konsultacją urologiczną, wtedy koszt to około 300 złotych.

Co to jest prostata?

Prostata przylega do przedniej ściany odbytnicy. Jest to narząd wielkości orzecha włoskiego, odpowiedzialny za produkcję płynu nasiennego. Rak rozwijający się w obrębie gruczołu krokowego (rak prostaty) jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu nowotworów u mężczyzn. Narząd ten otoczony jest gęstą siecią naczyń żylnych, z czego wynika duże ryzyko przerzutów.

W sąsiedztwie prostaty położone są również pęcherzyki nasienne i końcowe odcinki nasieniowodów. Dzięki temu za pomocą USG prostaty możliwa jest diagnostyka niektórych przyczyn bezpłodności u mężczyzn.

Wskazania do wykonania USG prostaty

Wskazaniem do wykonania usg gruczołu krokowego są:

• stwierdzony wcześniej łagodny rozrost gruczołu krokowego. Przy powiększeniu prostaty dochodzi do utrudnień w oddawaniu moczu – zwykle jest to częste oddawanie moczu i konieczność natychmiastowego oddania moczu. U mężczyzny poniżej 50. roku życia średnie wymiary gruczołu krokowego podane w milimetrach to 44x32x38, a przeciętna objętość gruczołu to 28 cm³, natomiast już po 60. roku życia przeciętne wymiary są większe i wynoszą 47x34x41 mm, a objętość to 35 cm³;
• wykryte nieprawidłowości podczas badania palpacyjnego per rectum;
• podwyższony poziom PSA (swoistego antygenu sterczowego);
• rodzinne występowanie zmian nowotworowych prostaty;
• problemy z oddawaniem moczu – zwiększona potrzeba oddawania moczu, przerywany strumień moczu, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego;
• niepłodność;
• bóle podbrzusza niewiadomego pochodzenia;
• ostre zapalenie stercza;
• choroby zapalne gruczołu krokowego;
• ocena ogólnego stanu gruczołu sterczowego – wówczas usg stercza jest badaniem profilaktycznym.

Badanie usg gruczołu krokowego może być wykonywane u mężczyzn profilaktycznie, nie jest badaniem inwazyjnym, a wraz ze stężeniem PSA pozwoli na ocenę ogólnego stanu gruczołu krokowego, wczesne wykrycie nieprawidłowości i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Przygotowanie do badania

Przed wyznaczonym terminem badania, a zwłaszcza w dniu badania, nie należy spożywać napojów gazowanych i pokarmów wzdymających. Na badanie należy zgłosić się z dokumentem tożsamości i ze skierowaniem od lekarza, jeśli takowe na badania usg prostaty zostało wystawione.

Przebieg badania USG prostaty

Ultrasonografia gruczołu krokowego może być wykonana przezodbytniczo lub przez powłoki brzuszne.

Do usg prostaty przez powłoki brzuszne pacjent jest poproszony o położenie się na boku lub plecach z odsłoniętym podbrzuszem, po którym lekarz wodzi nasmarowaną żelem głowicą ultrasonografu, oglądając badane narządy. Badanie przypomina usg jamy brzusznej, jest bezbolesne i trwa tyle samo, co USG transrektalne, a jego wyniki również są dostępne natychmiast i pozwalają ocenić wielkość gruczołu krokowego.

USG transrektalne – na czym polega?

TRUS należy do ultrasonograficznych metod obrazowania. Oznacza to, że do uzyskania obrazu używane są ultradźwięki, które wnikają w głąb tkanek i odbijane są od nich w różny sposób, zależny od budowy poszczególnych struktur. Odbite ultradźwięki powracają do urządzenia i są przetwarzane. Do ich emisji służy odpowiednia głowica (sonda) z odbiornikiem odbitych fal, a utworzony obraz wyświetlany jest na monitorze.

W przypadku ultrasonografii transrektalnej, sonda wielkości palca wprowadzana jest przez odbyt do odbytnicy. Przesuwanie głowicy po przedniej ścianie odbytnicy umożliwia lekarzowi precyzyjne zobrazowanie gruczołu krokowego, z uwidocznieniem jego wielkości i struktury wewnętrznej. Badanie umożliwia analizę objętości narządu i pomaga w rozpoznaniu zmian patologicznych, w tym zapalnych i nowotworowych. Przy podejrzeniu zmian nowotworowych, pozwala na wykonanie biopsji prostaty pod kontrolą USG.

Ponadto może być stosowane w próbach celowanego leczenia raka prostaty, jak brachyterapia i krioterapia. W ultrasonografii transrektalnej oceniane są również leżące w sąsiedztwie gruczołu krokowego pęcherzyki nasienne i końcowe odcinki nasieniowodów. Umożliwia to m.in. rozpoznanie zarośnięcia nasieniowodów jako przyczyny bezpłodności.

USG przezodbytnicze – jak przebiega?

Przed badaniem USG prostaty potrzebne jest odpowiednie przygotowanie, zależne od tego, czy lekarz planuje biopsję w czasie badania. Jeśli biopsja prostaty nie jest planowana, wystarczy oczyścić odbytnicę 2–4 godziny przed badaniem. Jest to konieczne, aby stolec i gazy nie utrudniały procedury. Najłatwiejszym sposobem jest wykonanie tzw. lewatywy.

W przypadku planowanej biopsji, powinno się podjąć dodatkowe kroki.

• Powinno się odstawić wszelkie leki osłabiające krzepnięcie krwi na 7–10 dni przed badaniem (najpopularniejsze z tych leków to: aspiryna, warfaryna, klopidogrel, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Zapobiegnie to nadmiernemu krwawieniu po badaniu. Dodatkowo przepisany zostanie antybiotyk (np. cyprofloksacyna), który należy zażyć w dzień badania i kontynuować przez następne dni. Szczegóły postępowania przekaże lekarz.
• Przed badaniem prostaty należy poinformować lekarza o wszystkich lekach, jakie są obecnie przyjmowane. Dotyczy to również środków sprzedawanych bez recepty.
• W dzień badania trzeba ubrać się w taki sposób, aby bez problemu można było się rozebrać – może to być konieczne w trakcie badania.
• W niektórych przypadkach pacjent może zostać poproszony o wypicie wody przed rozpoczęciem, gdyż pełny pęcherz ułatwia uwidocznienie gruczołu krokowego.

Ultrasonografia transrektalna (przez odbyt) może być wykonana w różnych pozycjach, ale najczęściej przeprowadza się ją w pozycji leżącej na lewym boku z nogami zgiętymi w kolanach. Przed właściwym badaniem lekarz może wykonać badanie per rectum. Czasami na głowicę ultrasonografu zakładana jest prezerwatywa. Głowica pokrywana jest żelem w celu lepszego poślizgu i zwiększenia precyzji badania. Lekarz wprowadza ją do odbytnicy i rozpoczyna badanie.

Poruszając sondą, uzyskuje różne przekroje badanego obszaru. Jeśli jest to wskazane, oprócz głowicy wprowadzane są specjalne nakładki, np. z igłami do biopsji. Procedura trwa około 10–15 minut. W czasie obecności sondy w odbytnicy pacjent może odczuwać dyskomfort i wypełnienie, jednak jest to przejściowe, a samo badanie jest bezbolesne (dyskomfort jest podobny, jak podczas badania per rectum).

W przypadku wykonania biopsji prostaty, czas trwania badania może się wydłużyć. Zostanie podane znieczulenie miejscowe, aby złagodzić nieprzyjemne doznania towarzyszące przebiciu się igły przez ścianę odbytnicy. Po zakończonym badaniu głowica zostanie wyciągnięta, a lekarz poprosi o ubranie się i przystąpi do omówienia wyników badania i jego opisu.

Jeśli została wykonana biopsja, pacjent zostanie poproszony o spokojne leżenie przez co najmniej 30 minut, w celu obserwacji ewentualnych komplikacji. Wyniki biopsji powinny być gotowe po ok. 2 tygodniach.

USG TRUS – przeciwwskazania do ultrasonografii transrektalnej

Badanie ultrasonografii transrektalnej nie powinno być przeprowadzane w przypadku: hemoroidów, krwawienia z odbytu, braku odbytu/odbytnicy (np. po operacji resekcji odbytnicy), bolesnych zaburzeń w okolicy okołoodbytowej. W przypadku TRUS bez biopsji badanie nie wiąże się z ryzykiem powikłań. W przypadku biopsji prostaty przeprowadzanej pod kontrolą badania TRUS dodatkowymi przeciwwskazaniami są skaza krwotoczna i zakażenie w obrębie gruczołu krokowego.

Ponadto przeciwwskazaniem względnym jest przyjmowanie przez pacjenta leków upośledzających krzepnięcie krwi. Po badaniu z biopsją mogą wystąpić przejściowe zaburzenia w postaci niewielkiej bolesności oraz obecności krwi w moczu, stolcu i nasieniu. Utrzymują się one zwykle przez 2–4 tygodnie po badaniu.

W przypadku silnego bólu, bólu trwającego dłużej niż 48 godzin, silnego krwawienia, trudności w oddawaniu moczu lub objawów infekcji (gorączka, dreszcze, pieczenie przy oddawaniu moczu), trzeba zgłosić się do lekarza.

Interpretacja wyników USG prostaty

Opis badania USG gruczołu krokowego powinien zawierać przede wszystkim:

• wymiary gruczołu,
• objętość (w milimetrach),
• ocenę kształtu prostaty, jej symetrii,
• ocenę wielkości poszczególnych stref – szczególnie obwodowej i przejściowej,
• opis echogeniczności,
• ocenę ciągłości torebki.

Dodatkowo, lekarz wykonujący badanie powinien dokonać oceny pęcherzyków nasiennych, ich wielkości, echogeniczności i symetrii kątów pęcherzykowo-sterczowych oraz ocenę baniek nasieniowodów.

Jeśli zlecono badanie z opcją dopplerowską, należy opisać symetrię unaczynienia, obecność przepływu w pęczkach naczyniowo-nerwowych oraz strefy, gdzie zaobserwowano wyraźne zagęszczenie naczyń krwionośnych.

Najważniejsze pomiary stercza: na przekroju poprzecznym, po zlokalizowaniu największego przekroju, mierzy się szerokość (W), a następnie na największym przekroju podłużnym jego wysokość (H) i długość (L).

Należy także podczas badania usg prostaty ocenić struktury okołosterczowe (tkanka tłuszczowa, sploty naczyniowe), pęcherzyki nasienne – ich wymiary (długość i szerokość), strukturę, symetrię i kąt zawarty między pęcherzykiem a sterczem – oraz bańki nasieniowodów. Jeśli danie usg prostaty wykryje zmiany patologiczne, to należy zawsze opisać ich morfologię, lokalizację oraz zasugerować dalsze postępowanie. Uzupełnieniem opisu badania powinna być zawsze dokumentacja zdjęciowa (2,3).

współpraca: lek. Miłosz Turkowiak