Próby wątrobowe – co to jest, jak przebiega badanie i co wykrywa?

Co to są próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, BIL)?

Próby wątrobowe to inaczej badania biochemiczne krwi, które umożliwiają ocenę pracy wątroby oraz aktywność wykazywaną przez wytwarzane przez wątrobę enzymy wątrobowe.

W surowicy krwi oznacza się aktywność parametrów odpowiedzialnych za stan wątroby:

• ALT (aminotransferaza alaninowa),
• AST (aminotransferaza asparaginianowa),
• ALP (fosfataza zasadowa),
• GGTP (gammaglutamylotranspeptydaza)
• bilirubinę całkowitą.

Badania te są bardzo przydatne przy dokładnej diagnostyce wątroby oraz dróg żółciowych.

Rodzaje prób wątrobowych

Do najczęściej wykonywanych badań należą wspomniane już: ALAT, AspAT, fosfataza zasadowa, GGTP, bilirubina; rzadziej INR, albumina.

ALT to enzym należący do grupy aminotransferaz, który bierze udział w przemianach białek i występuje przede wszystkim w komórkach wątroby.

AST to enzym obecny w komórkach wątroby, ale też w mięśniu sercowym, mięśniach szkieletowych, nerkach, trzustce, tkankach mózgu oraz erytrocytach – nie jest zatem tak specyficzny jak ALT.

Fosfataza zasadowa to enzym, który poza wątrobą występuje w łożysku u kobiet w ciąży, błonie śluzowej jelita, nerkach oraz osteoblastach kości.

GGTP to enzym błonowy, występujący w komórkach kanalików nerkowych bliższych, komórkach wątroby, trzustce, komórkach nabłonka dróg żółciowych oraz w jelicie – jego podwyższone wyniki sugerują nadużywanie alkoholu.

Bilirubina całkowita to barwnik żółciowy, który powstaje w wyniku rozpadu czerwonych krwinek, dokładniej hemu (składnika hemoglobiny).

Wskazania do wykonania badań

Badanie prób wątrobowych to jedno z najczęściej wykonywanych badań, także po uzyskaniu skierowania od lekarza rodzinnego. Wskazania do wykonania takich badań to przede wszystkim:

• nadmierne spożywanie alkoholu,
• nieprawidłowe nawyki dietetyczne,
• otyłość i nadwaga,
• podejrzenie zakażenia wirusami hepatotropowymi (wirusowe zapalenie wątroby typu B i typu C),
• spożywanie leków uszkadzających miąższ wątroby,
• zatrucie toksynami i metalami ciężkimi,
• diagnostyka cholestazy,
• choroby dróg żółciowych, w tym kamica żółciowa (1, 2).

Wskazaniem do oznaczenia prób wątrobowych mogą być także: bolesne skurcze mięśni, zapalenie trzustki, zawał mięśnia sercowego, zaburzenia miesiączkowania, choroby kości, utrata masy ciała, ogólne osłabienie. Aczkolwiek tak jak już wspomniano, próby wątrobowe służą przede wszystkim do wykrywania chorób wątroby.

Przygotowanie do badania

Aby oznaczyć próby wątrobowe, nie trzeba specjalnego przygotowania. Przed badaniem prób wątrobowych należy unikać spożywania alkoholu, przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, wykonywania intensywnego wysiłku fizycznego, gdyż wtedy wyniki mogą być niemiarodajne.

Zwykle wyniki prób wątrobowych są dostępne w tym samym dniu co wykonywane badanie. Pobranie krwi zwykle wykonywane jest na czczo, chociaż można wykonać próby wątrobowe także po spożyciu niewielkiego posiłku. Do wykonania prób wątrobowych nie jest potrzebne skierowanie, badania nie są drogie, można je zatem wykonać na życzenie.

Przebieg badania

Jest to badanie biochemiczne krwi, czyli krew pobiera się do probówki biochemicznej. Krew jest pobierana zazwyczaj na czczo, chociaż nie musi to być regułą, warto jednak pamiętać, że spożycie pokarmu czy alkoholu może spowodować, że aktywność enzymów wątrobowych przejściowo wzrośnie. Wyniki prób wątrobowych zwykle będą dostępne już tego samego dnia.

Nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza, omówienia dolegliwości i wdrożenia planu postępowania celem potwierdzenia lub wykluczenia choroby wątroby.

Interpretacja wyników

Poziomy ALT i AST są bardzo czułymi wskaźnikami uszkodzenia komórek wątroby. W warunkach fizjologii aktywności transaminaz nie przekraczają zwykle 35–40 IU/l. Najczęstszą przyczyną bezobjawowego, umiarkowanego wzrostu aktywności enzymu ALT jest niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Częstymi przyczynami są również przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu B i C, a także alkoholowe stłuszczenie wątroby.

Bardzo wysokie wartości transaminaz mogą świadczyć o: polekowym uszkodzeniu komórek wątroby (np. związanym z przyjmowaniem leków w celach samobójczych), jej niedokrwieniu (tętniczym lub żylnym), autoimmunologicznym zapaleniu wątroby oraz kolce żółciowej spowodowanej kamicą przewodową.

Z kolei fosfataza zasadowa w diagnostyce chorób wątroby jest wykorzystywana przede wszystkim do rozpoznawania cholestazy, czyli upośledzenia transportu lub wytwarzania żółci.

Jeśli chodzi o GGTP, to jej aktywność rośnie w wyniku upośledzonego transportu żółci, wątrobowego stresu oksydacyjnego oraz bezpośredniej stymulacji przez czynniki zewnętrzne (alkohol, leki, toksyny) lub endogenne (kwasy tłuszczowe, związki ketonowe). Szczególnie duży wpływ na aktywność GGTP mają przyjmowane leki przeciwpadaczkowe i antydepresyjne.

Natomiast wzrost stężenia bilirubiny może wystąpić w przypadkach selektywnego upośledzenia metabolizmu bilirubin oraz tak naprawdę w każdej ostrej i przewlekłej chorobie wątroby (3).

Należy pamiętać, że u każdego chorego z przewlekle zwiększoną aktywnością transaminaz ALT i AST należy wykluczyć infekcję HBV i HCV. Jeśli są podwyższone próby wątrobowe, warto także zlecić USG jamy brzusznej, gdzie także zostanie oceniona wątroba, czy jest powiększona itp. Jeśli chodzi o nowotwory wątroby, to nie jest możliwe ich wykrycie tylko za pomocą wykonania prób wątrobowych. Konieczne będą badania obrazowe – wspomniane już USG, ale także tomografia i rezonans jamy brzusznej. Należy jednak pamiętać, że nowotwory wątroby są rzadkim zjawiskiem, dużo częściej występują przerzuty nowotworów do wątroby.