Niezapominajka polna – roślina jednoroczna?
Niezapominajka polna (Myosotis arvensis (L.) Hill) to gatunek rośliny należący do sporej rodziny ogórecznikowatych, do których (obok ogórecznika) zalicza się chociażby: żywokost, miodunkę czy żmijowiec. Natomiast sam rodzaj niezapominajka (powszechnie występujący w strefie klimatu umiarkowanego) liczy ok. 150 gatunków, przy czym w Polsce występuje dziko 13 z nich, w tym:
Niezapominajka pagórkowa – preferująca tereny piaszczyste, dlatego spotkać ją można na wydmach oraz obrzeżach pól.
Niezapominajka wczesna – objęta ochrona jako gatunek zagrożony wyginięciem.
Niezapominajka alpejska – często spotkać ją można w przydomowych ogrodach, a dziko występujące jedynie w Karkonoszach.
Niezapominajka błotna – preferująca stanowiska wilgotne, najlepiej bagna oraz podmokłe łąki.
Niezapominajka leśna (Myosotis sylvatica Hoffm.) – spotykana powszechnie na terenie całej Polski. Preferuje żyzne i wilgotne gleby lasów liściastych i zarośli. Bardzo popularna w ogrodach. Często dziczeje, co w dużej mierze przyczynia się do jej rozpowszechnienia.
Niezapominajka polna jest rośliną jednoroczną, co oznacza że cały cykl jej rozwoju – od wykiełkowania z nasionka, do rozkwitnięcia, wydania nasion i obumarcia (zarówno naziemnej jak i podziemnej części rośliny) trwa rok.
Do kolejnego sezonu wegetacyjnego przetrwają jedynie nasiona, które mogą „oczekiwać” na sprzyjające warunki wzrostu nawet kilkadziesiąt lat. Tylko w bardzo nielicznych przypadkach niezapominajka polna może przyjąć formę byliny, czyli rośliny zielnej (od zielonych, niezdrewniałych łodyg) żyjącej dłużej niż 2 lata.
Przeczytaj również:
Kasztanowiec zwyczajny – właściwości, zastosowanie, preparaty
Jak wygląda niezapominajka polna?
Niezapominajka polna jest rośliną powszechną w naszym kraju i występuje na terenie całego niżu oraz w dolnych partiach gór. Preferuje siedliska ruderalne oraz nieużytki i ugory, a w ogrodzie poradzi sobie zarówno na rabatach w towarzystwie innych roślin, jak i w ogródkach skalnych. Bez problemu można ją również uprawiać (podobnie jak inne gatunki) w doniczkach na balkonie. Przycinanie jej nie jest konieczne, choć może skutkować ponownym kwitnieniem rośliny.
Choć najchętniej zasiedla miejsca półcieniste, to radzi sobie też w pełnym cieniu oraz miejscach nasłonecznionych (w przeciwieństwie do innych gatunków niezapominajek).
Jest zaliczana do grona mało uciążliwych chwastów –zwłaszcza w uprawach zbóż ozimych oraz rzepaku i kukurydzy.
Niezapominajka polna dorasta do 15–40 cm wysokości, a jej szorstko owłosiona łodyga może być pojedyncza lub – w dolnej części – rozgałęziona. Listki odziomkowe (bliższe ziemi) są owalne i zebrane w rozetę, natomiast liście łodygowe siedzące i podłużnie lancetowate.
Drobne kwiatki zebrane w luźne kwiatostany (o średnicy zaledwie 2–6 mm) początkowo mają barwę różową i dopiero z czasem wybarwiają się na niebiesko. Koronę kwiatu tworzy 5 zrośniętych płatków.
Kwitnie od kwietnia do października i jest chętnie oblatywana przez pszczoły. Owocami są czarne rozłupki o ostrych brzegach. Jedna roślina wytwarza ok. 500–1000 nasion, które są rozwiewane przez wiatr lub roznoszone przez zwierzęta po przyczepieniu się do ich sierści.
Przeczytaj również:
Dziki bez – właściwości. Jak zrobić sok, syrop i nalewkę?
Ziele i kwiat niezapominajki w ziołolecznictwie
Obecnie niezapominajka jest surowcem zielarskim odrobinę zapomnianym, choć nadal ma swoje miejsce w ziołolecznictwie. Zastosowanie znajdują: ziele (zbierane w trakcie kwitnienia), czyli naziemna część rośliny, sam kwiat niezapominajki oraz – rzadziej – korzeń.
Zarówno ziele, jak i kwiaty niezapominajki należy po zebraniu suszyć przewiewowo w temperaturze pokojowej, chroniąc surowiec przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego.
Badania wykazały obecność w surowcu, m.in.: alkaloidów pirolizydynowych (wykazujących w większych ilościach działanie hepatoksyczne), kwasu kawowego, kwasu rozmarynowowego, krzemionki oraz antocyjanów, śluzów i saponin.
Niezapominajka (podobnie jak inny przedstawiciel rodziny ogórecznikowatych – miodunka) polecana była od wieków w medycynie ludowej przy: stanach zapalnych dróg oddechowych, kaszlu oraz chrypce.
Wykazano działanie: wykrztuśne, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, uspokajające (warto po nie sięgnąć w przypadku bezsenności oraz nadmiernego pobudzenia nerwowego), łagodnie obniżające ciśnienie oraz moczopędne.
W celach kosmetycznych można wykorzystać odwary zarówno z samych kwiatów, jak i całego ziela niezapominajki, które doskonale sprawdzą się w pielęgnacji cery trądzikowej. Mogą również służyć do przemywania skóry podrażnionej i wrażliwej. Odwary można również wykorzystać do wzmacniających włosy płukanek.
Przyjmowanie wysokich ilości naparów i odwarów z niezapominajki może wywołać nudności, a nawet wymioty. Ze względu na obecność alkaloidów pirolizydynowych, z przetworów na bazie niezapominajki powinny zrezygnować osoby zmagające się z chorobami wątroby.
Przeczytaj również:
Nalewka tybetańska – na co pomaga, jak zrobić, skutki uboczne
Niezapominajka polna – przepisy
Na bazie niezapominajki można przygotować:
Napar. Dwie łyżeczki suszonego ziela lub kwiatów zalać 1 szklanką wrzącej wody i parzyć pod przykryciem 20 min. Po przecedzeniu pić 2–3 razy dziennie po szklance ciepłego naparu między posiłkami. Napar można dosładzać miodem lub syropem malinowym. Naparem można tez płukać gardło w stanach zapalnych.
Odwar. Dwie czubate łyżeczki suszonego i rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez kwadrans. Odstawić na 30 min, przecedzić i pić 3–4 razy dziennie po pół szklanki. Odwarem warto też płukać włosy w celu ich wzmocnienia.
Nalewkę lub intrakt. Rozdrobnione ziele (świeże lub wysuszone) zalać 40–60-proc. alkoholem w proporcji 1:5 i odstawić na tydzień. Przefiltrować i stosować 4–5 razy dziennie po pół łyżeczki w stanach zapalnych układu oddechowego. Ze stosowania nalewki powinny zrezygnować osoby z chorobami wątroby i trzustki oraz ciepiące na chorobę alkoholową. Ponadto pacjenci przyjmujący leki powinni przed rozpoczęciem jej stosowania skonsultować ten fakt z lekarzem prowadzącym.
Kąpiel. Siedem–osiem czubatych łyżek stołowych ziela zalać 2 l wrzącej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez kwadrans. Odstawić do przestygnięcia, przecedzić mocno, odciskając zioła, ponownie podgrzać i wywar przelać do wanny z wodą. Czas kąpieli to ok. 15 min, a woda powinna być przyjemnie ciepła, ale nie gorąca.
Przeczytaj również:
Propolis (kit pszczeli) – właściwości i zastosowanie – na co pomaga maść propolisowa i nalewka z propolisu
Niezapominajka polna – kwiat poetów
Niezapominajka znana jest również pod nazwami: niezabudka, niezapominek, niezapomina, rybie oczko, mysie uszko. Interesująca jest geneza ostatniej z nazw. Porośnięte meszkiem liście niezapominajki kojarzyły się z grekom z mysimi uszami. Znalazło to odzwierciedlenie w greckiej nazwie rośliny (po grecku mys = „mysz”, us = „ucho”), która w przekształconej łacińskiej wersji myosotis została przyjęta przez Linneusza i w tej formie przetrwała do dziś, np. Myosotis arvensis – niezapominajka polna, Myosotis sylvatica – niezapominajka leśna.
Jako symbol pamięci i wierności (lub jej braku) niebieskie kwiaty niezapominajki były natchnieniem dla wielu poetów. Pisali o niej, m.in.:
M. Konopnicka: „Niezapominajki/to są kwiatki z bajki!/Rosną nad potoczkiem,/patrzą rybim oczkiem”.
J. Kasprowicz: „Kiedym ujrzał niebieściutki/Luby kwiatek niezabudki”.
K. Przerwa-Tetmajer: „a brzegiem potoku/niezapominek modra koronka się mieni”.
C.K. Norwid: „Dlatego lubię kwiat nie-zapominek/Bo rwą go zwykle ręce wiarołomne!”.
Przeczytaj również:
Głóg – wartości odżywcze, działanie, przeciwwskazania. Czy głów wzmacnia serce?
Dzień Polskiej Niezapominajki
W 2002 roku Andrzej Zalewski, dziennikarz Programu 1 Polskiego Radia w autorskiej audycji Ekoradio zapoczątkował Dzień Polskiej Niezapominajki (obchodzony od tamtej pory co roku – 15 maja) mający na celu promowanie ochrony środowiska oraz pokazywanie piękna i zalet bioróżnorodności. Święto promowane było przez lata, m.in. hasłami:
„Kochajmy niezapominajki, kochajmy polską przyrodę”.
„Zdobywamy polskie serca miłością wzajemną do ojczyzny z jej piękną przyrodą i tradycją – stanowiąc część wielkiej Europy, dorzućmy do wspólnego bukietu – polskie niezapominajki”.
