Jak leczyć zespół niespokojnych nóg (RLS)?

Czym jest zespół niespokojnych nóg i jakie są jego przyczyny?

Zespół niespokojnych nóg – RLS (restless legs syndrome) dotyczy około 5–10 proc. populacji ogólnej, a częstość jego występowania wzrasta z wiekiem. W połowie przypadków występuje rodzinnie. Jest to zaburzenie ruchowe związane ze snem, którego objawami są nieprzyjemne doznana czuciowe – zlokalizowane w obrębie kończyn dolnych – pojawiające się podczas spoczynku, a ustępujące w ruchu, nasilające się w godzinach wieczornych i nocnych. Objawy RLS są bardzo trudne do opisania przez samych chorych. Najczęściej są określane jako:

• mrowienie w nogach;
• cierpnięcie;
• drętwienie;
• ból, pieczenie;
• niepokój ruchowy – przymus poruszania nogami;
• „mrówki pod skórą”, „pienienie krwi w żyłach”.

Nasilanie się nieprzyjemnych objawów w spoczynku powoduje, że osoba cierpiąca na zespół niespokojnych nóg odczuwa ciągły przymus poruszania kończynami lub ich masowania, dzięki czemu udaje się przynajmniej częściowo złagodzić dolegliwości.

Chorobie określanej często jako niespokojne nogi towarzyszą również typowe dla niej tzw. okresowe ruchy kończyn dolnych (PLMS) – trwające od 0,5 do 5 sekund, powtarzające się w seriach regularne ruchy kończyn dolnych polegające na wyproście palucha i następczym grzbietowym zgięciu stopy, któremu często towarzyszy zgięcie kończyny w stawie.

Objawy występują przede wszystkim w nocy, co wiąże się z trudnościami z zasypianiem, utrzymaniem snu, a nawet z bezsennością, powodując w efekcie przewlekłe zmęczenie, trudności w koncentracji, senność w ciągu dnia.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Jakie są przyczyny zespołu niespokojnych nóg?

Dokładne przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg nie są jednoznaczne i dokładnie poznane. Wiele danych naukowych wskazuje, że w rozwoju schorzenia duże znaczenie ma niedobór dopaminy będącej neuroprzekaźnikiem w układzie ruchowych połączeń nerwowych. Jej deficyt prowadzi do zwiększonej wrażliwości na bodźce czuciowe oraz nadreakywności ruchowej.

Jako jedną z przyczyn RLS wymienia się niedobory mikroelementów i witamin – żelaza, magnezu, witaminy B₁₂ . Zaburzenie to częściej występuje u kobiet w ciąży, osób starszych czy u tych z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Niedobór żelaza występuje u większości chorych cierpiących na RLS, dlatego jego poziom należy sprawdzić w pierwszej kolejności.

Około 50 proc. przypadków zespołu niespokojnych nóg stanowią przypadki rodzinne, co oznacza, że RLS to schorzenie przekazywane genetycznie z pokolenia na pokolenie. U osób, które odziedziczyły chorobę objawy występują wcześniej – zwykle około 35. roku życia.

Co zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na RLS?

Czynniki predysponujące do rozwoju zespołu niespokojnych nóg to:

• niewydolność nerek (mocznica) – prowadzi do zaburzeń gospodarki jonowej w organizmie – występuje nadmiar potasu, fosforu, dochodzi do utraty wapnia; mocznicy towarzyszy niedokrwistość, co prowadzi do rozwoju zaburzeń neurologicznych;
• cukrzyca – jej powikłaniem są między innymi zaburzenia czynności włókien nerwowych;
• choroby neurologiczne – polineuropatie, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne;
• stosowane leki – przeciwdepresyjne, neuroleptyczne stosowanie w schizofrenii, przeciwpadaczkowe, antagoniści wapnia (tj. medykamenty stosowane w leczeniu nadciśnienia oraz zaburzeń rytmu serca); do wystąpienia objawów przyczynia się również odstawienie leków nasennych i uspokajających (np. z grupy benzodiazepin);
• używki – alkohol, kofeina, nikotyna – prowadzą do wypłukiwania ważnych mikroelementów z ustroju, prowadząc do nasilenia objawów.

Jak leczyć zespół niespokojnych nóg?

Zanim zaczniemy leczyć zespół niespokojnych nóg, konieczne jest znalezienie jego przyczyny, gdyż w postaciach wtórnych sukces polega na odpowiedniej terapii choroby podstawowej.

Przed podjęciem terapii z wykorzystaniem leków na receptę, z których cześć może powodować szereg nieprzyjemnych działań niepożądanych, warto zadbać o odpowiednią podaż mikroelementów, których niedobór może wywoływać objawy choroby. W przypadku niedoboru żelaza, magnezu, witaminy B₁₂ należy zadbać o ich obecność w diecie oraz odpowiednią suplementację. Służą do tego nie tylko preparaty wielowitaminowe, ale także produkty dostępne w aptece (bez recepty), których skład został stworzony z myślą o chorych na RLS i grupie osób, u której podejrzewa się obecność tego schorzenia.

Jeżeli przyczyną są stosowane leki i używki, należy (w miarę możliwości) starać się ich unikać.

RLS – leczenie i leki na niespokojne nogi

Gdy leczenie ukierunkowane na przyczynę jest niesatysfakcjonujące bądź też nie możemy znaleźć uchwytnych powodów występowania zespołu niespokojnych nóg (idiopatyczny RLS), konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne.

• Jedną z grup leków stosowanych w leczeniu niespokojnych nóg są leki dopaminergiczne oraz antagoniści dopaminy – lewodopa, ropinirol, pramipeksol – są wskazane jedynie przy dużym nasileniu objawów, w wypadku niepowodzenia leczenia innymi metodami. To leki stosowane przede wszystkim w leczeniu choroby Parkinsona. Leczenie powinno być prowadzone pod ścisłym nadzorem neurologa. Preparaty te dają szereg działań niepożądanych.
• Stosowane są leki przeciwpadaczkowe – gabapentyna, pregabalina – podaje się je w przypadku nieskuteczności leków dopaminergicznych bądź przeciwwskazań do ich stosowania.
• Ostatnia grupa stosowana w leczeniu RLS to leki opioidowe w małych dawkach, np. kodeina – wykorzystywana w przypadkach opornych na inne formy leczenia.

Należy pamiętać, że wymienione leki (dostępne wyłącznie na receptę) mogą powodować szereg działań niepożądanych. Leki dopaminergiczne powodują: pobudzenie, lęki, bóle głowy, zaburzenia snu, urojenia, nudności, wymioty, suchość w ustach. Leki przeciwpadaczkowe (gebapantyna, pregabalina) wywołują natomiast: senność, zmęczenie, zawroty głowy, zwiększenie masy ciała, drażliwość. Z kolei leczenie lekami z grupy opioidów, np. kodeiną, może prowadzić do: spadku koncentracji uwagi, nadmiernej senności, zaparć, a także zaburzeń widzenia.