Urojenia – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Czym są urojenia?

Urojenia to fałszywe przekonania pochodzenia chorobowego, w których można wyróżnić następujące cechy:

• fałszywość, czyli rozmijanie się przekonań chorego z przekonaniami otoczenia;
• silne poczucie oczywistości fałszywych przekonań (przekonanie chorego, że pewne sytuacje czy wydarzenia są prawdziwe, jest bardzo silne);
• niekorygowalność – urojenia są podtrzymywane mimo obecności dowodów wskazujących na ich nieprawdziwość,
• indywidualny charakter zaburzeń urojeniowych, niemal zawsze prowadzący do wyobcowania danej osoby¹.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że niektóre zaburzenia urojeniowe są dość łatwe do zdiagnozowania (np. chory twierdzi, że jest królem świata, albo że jego myślami i zachowaniami steruje ktoś trzeci), inne niekoniecznie (np. „urojenia hipochondryczne” mogą mieć związek z rzeczywiście rozwijającą się chorobą somatyczną)².

Przeczytaj również: Paraliż senny – co to jest?

Urojenia – epidemiologia

Na urojenia cierpi od 0,05 do 0,1% populacji. Pierwsze objawy najczęściej występują między 35. a 45. rokiem życia, choć początek choroby może być o wiele wcześniejszy lub późniejszy.

Zaburzenie może wystąpić nagle lub stopniowo zwiększać swoje nasilenie. Urojenia prześladowcze i związane z chorobliwą zazdrością częściej diagnozowane są u mężczyzn, u kobiet natomiast częściej występują urojenia erotyczne³.

Przyczyny urojeń

Do tej pory nie wyodrębniono jednej, konkretnej przyczyny występowania urojeń. Z badań wynika jedynie, że:

• urojenia częściej występują u osób, które nadużywają substancji psychoaktywnych i/lub alkoholu,
• u chorych cierpiących na zaburzenia urojeniowe można zaobserwować dyskretne zmiany w obrębie układu limbicznego i jąder podstawy mózgu,
• urojenia częściej diagnozowane są u osób, które doświadczyły przemocy fizycznej i psychicznej, były wykorzystywane seksualnie, albo których rodzice prezentowali style wychowawcze uznawane za niewłaściwe^{3, 4}.

To też może Cię zainteresować: Czy alkohol jest depresantem?

Rodzaje urojeń

Najczęściej stosowane podziały urojeń to te uwzględniające ich treść. Są to^{1, 5}:

Urojenia ksobne (odnoszące)

Urojenia ksobne to chorobowe stawianie siebie w centrum zainteresowania innych osób (nawet obcych) lub w centrum wydarzeń.

Pacjent cierpiący na urojenia ksobne jest głęboko przekonany, że jest śledzony albo obserwowany. Może zauważać „ukryte znaki” w gazetach, na stronach internetowych czy w wiadomościach albo ciągle poszukiwać w domu podsłuchów, nieustannie wymieniać telefony itd.

Urojenia ksobne nierzadko polegają również na zaprzeczaniu swojej prawdziwej tożsamości.

Urojenia owładnięcia (wpływu, oddziaływania)

W przebiegu tego typu zaburzeń urojeniowych u chorego dochodzi do przekonania, że jego ciało i umysł są sterowane przez osoby trzecie – zazwyczaj dzieje się to na dużą odległość. Oczywiście w związku z charakterem przypadłości chory przeprowadza ciągłe dochodzenie, np. próbuje wyszukać w swoim ciele nieistniejące nadajniki.

Choroba ma też inną odmianę – pacjent może być przekonany, że to on kontroluje myśli i zachowania innych osób.

Sprawdź również: Psychoza alkoholowa – czym jest?

Urojenia prześladowcze

W tym przypadku choremu również doskwiera przekonanie, że jest on przedmiotem szczególnego zainteresowania otoczenia – tyle że w bardzo negatywnym tego słowa znaczeniu. Urojenia sprawiają, że osoba chora uważa się za ofiarę prześladowań. Może też twierdzić, że jej życie jest zagrożone, choć w rzeczywistości nic takiego nie ma miejsca.

Tego typu urojenie może niekiedy doprowadzić do chęci zemszczenia się na osobach, które zdaniem chorego chcą mu zrobić krzywdę.

Przeczytaj też: Czym jest dopamina i jak działa na organizm?

Urojenia wielkościowe (wyższościowe)

Urojenia wielkościowe wiążą się z fałszywym przekonaniem chorego o zajmowaniu wysokiej pozycji społecznej czy należeniu do wyjątkowego rodu. Na jakiekolwiek pytania, które mają uświadomić choremu, że cierpi na urojenia, odpowiada on w sposób nielogiczny.

Przeczytaj również: Choroba afektywna dwubiegunowa a borderline – podobieństwa i różnice

Urojenia hipochondryczne

Urojenia hipochondryczne polegają na poczuciu utraty zdrowia, choć w istocie danej osobie nic nie dolega. Chory organizuje swoje życie wokół ciągłego sprawdzania stanu zdrowia. Mimo dobrych wyników badań diagnostycznych wciąż doskwiera mu przekonanie, że jest śmiertelnie chory.

Urojenia nihilistyczne

Urojenia nihilistyczne opierają się na przekonaniu danej osoby, że jej ciało znika, a ona umiera. Niektórzy pacjenci mogą odczuwać zapach zgnilizny związany z „wewnętrznym rozpadem”, albo twierdzić, że brakuje im narządów.

Inne znane medycynie urojenia to urojenia zazdrości, a także urojenia erotyczne (silne przekonanie, że inna osoba, zazwyczaj o wyższym statusie, jest zakochana w pacjencie).

To też może Ci się spodobać: Na czym polega efekt placebo?

Urojenia – diagnostyka

Zaburzenia urojeniowe diagnozuje się na podstawie kryteriów diagnostycznych, np. DSM-IV⁶:

A. Obecność jednego (lub więcej) urojeń przez 1 miesiąc lub dłużej.

B. Kryterium A schizofrenii nigdy nie było spełnione. Uwaga: Omamy, jeśli są obecne, nie są dominujące i wiążą się z tematyką urojeń (np. uczucie bycia zaatakowanym przez robaki związane z urojeniami pasożytniczymi).

C. Poza wpływem urojenia (urojeń) lub jego konsekwencji funkcjonowanie nie ulega znaczącym ograniczeniom, a zachowanie nie jest wyraźnie dziwne lub dziwaczne.

D. Jeśli występują epizody manii lub większego zaburzenia depresyjnego, czas ich trwania jest względnie krótki w stosunku do czasu trwania okresów urojeń.

E. Zakłócenie nie jest spowodowane fizjologicznym działaniem substancji lub innego stanu ogólnomedycznego i nie może być łatwiej wyjaśnione innym zaburzeniem psychicznym, takim jak cielesne zaburzenia dymorficzne lub zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Urojenia zawsze należy różnicować z:

• zaburzeniami psychotycznymi występującymi w przebiegu chorób somatycznych, takich jak stwardnienie rozsiane, niedoczynność i nadczynność tarczycy, choroba Parkinsona, guzy mózgu czy choroba Alzheimera;
• zaburzeniami będącymi efektem zażywania substancji psychoaktywnych;
• paranoicznymi zaburzeniami osobowości;
• schizofrenią paranoidalną (urojenia w schizofrenii są nasilone i bardziej dziwaczne, charakterystyczne jest również występowania zmian osobowości pacjenta),
• nawracającą depresją (w tym przypadku występują głównie urojenia prześladowcze, które wynikają z obniżenia nastroju),
• zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym typu I (występują urojenia wielkościowe i prześladowcze, poza zaburzeniami myślenia u chorych zauważa się również niestabilność nastroju)⁴.

Sprawdź też: Osobowość neurotyczna – przyczyny, objawy, leczenie

Jak leczy się urojenia?

Pacjenci cierpiący na urojenia bardzo rzadko samodzielnie zgłaszają się do lekarza psychiatry. Zazwyczaj do podjęcia leczenia zmuszają ich członkowie rodziny, ewentualnie przyjaciele⁴. Jako że taki „zmuszony” pacjent jest nastawiony do specjalisty negatywnie i wrogo, leczenie jest znacząco utrudnione.

W terapii urojeń najczęściej podaje się leki przeciwpsychotyczne podawane doustnie lub domięśniowo. Z uwagi na to, że pacjent z urojeniami jest wyjątkowo podatny na wyolbrzymianie skutków ubocznych leczenia, dawki leków doustnych należy zwiększać stopniowo. Niezbędnych elementem kompleksowego leczenia jest również psychoterapia.

Niekiedy, gdy pacjent nie kontroluje impulsów samobójczych, gdy staje się agresywny albo gdy w związku z zaburzeniami urojeniowymi zaczyna odmawiać picia bądź jedzenia (treść urojeń zagraża jemu lub jego bliskim), lekarz może zadecydować o konieczności hospitalizacji.