Podstawa czaszki – złamanie, pęknięcie – objawy, leczenie, pierwsza pomoc

Podstawa czaszki – budowa, funkcje

Urazy głowy mogą prowadzić do bardzo ciężkich powikłań, które nierzadko wiążą się z wystąpieniem trwałych deficytów neurologicznych lub nawet ze śmiercią. Wypadki samochodowe, upadki w trakcie uprawiania sportów czy nieprzestrzeganie przepisów BHP są jednymi z najczęstszych przyczyn złamania kości czaszki, dlatego zawsze należy pamiętać o konieczności stosowania środków ochrony.

Czaszka jest kostną strukturą, której głównym zadaniem jest ochrona mózgu przed urazami. Podstawę czaszki budują: kość potyliczna, kości skroniowe, kość klinowa, kość czołowa i kość sitowa. Tworzą one powierzchnię, do której przylega dolna część mózgu. Ze względu na ukształtowanie anatomiczne, wewnętrzna część podstawy czaszki podzielona została na dół przedni, środkowy i tylny czaszki. Podstawa czaszki jest niezwykle skomplikowaną strukturą, sprawiającą niemałe problemy adeptom medycyny. Na jej powierzchni znajdują się otwory i rowki, przez które przebiegają nerwy czaszkowe i liczne naczynia, a w tylnym dole czaszki znajduje się otwór wielki przez który przechodzi rdzeń kręgowy

Czym jest złamanie podstawy czaszki i jakie są jego przyczyn

Złamanie podstawy czaszki to przerwanie ciągłości tkanki kostnej w obrębie przedniego, środkowego lub tylnego dołu czaszki. Zwykle dochodzi do niego na skutek urazu wysokoenergetycznego, do którego doszło na skutek wypadku motoryzacyjnego, upadku z wysokości czy silnego uderzenia w głowę. Złamanie kości podstawy czaszki bardzo rzadko stanowi uraz izolowany (występujący jako jedyny), częściej towarzyszą mu uszkodzenia dotyczące innych narządów.

Pęknięta podstawa czaszki zwykle nie jest widoczna gołym okiem. O rozpoznaniu złamania decyduje badanie tomografii komputerowej, które oprócz zobrazowania kości czaszki, daje także dobry wgląd w stan tkanki nerwowej. Jeśli doszło do uszkodzenia mózgu widocznego w tomografii komputerowej lub gdy istnieją objawy takiego uszkodzenia, ale nie zostało ono jednoznacznie zobrazowane przy pomocy tego badania, diagnostyka może zostać poszerzona o rezonans magnetyczny głowy. Dziś, praktycznie nie korzysta się już z klasycznych zdjęć rentgenowskich czaszki, nie dają one bowiem wglądu w stan tkanek miękkich głowy.

Złamania linijne i wgłobione podstawy czaszki

Złamania kości podstawy czaszki można podzielić na linijne, kiedy to powierzchnie złamania nie są przesunięte względem siebie oraz na wgłębione, które cechuje przemieszczenie fragmentów kostnych wgłąb jamy czaszki. Czaszka człowieka chroni mózg prze siłą działającą na nią z zewnątrz, jednak jeśli dojdzie do wgłobienia fragmentów kostnych, mogą one przerwać opony mózgowe, naczynia czy uszkodzić tkankę nerwową. W przypadku przerwania opon mózgowych i ciągłości skóry mówi się o złamaniu otwartym, wiąże się ono z większym ryzykiem powikłań pod postacią zakażeń.

U dziecka w okresie niemowlęcym kości czaszki są bardzo cienkie i elastyczne, działająca na nie siła zewnętrzna może doprowadzić do tego, że ich powierzchnia nie zostanie przerwana, a jedynie odkształcona – jest to tak zwane złamanie typu piłeczki pingpongowej. Urazy głowy u dzieci są zawsze bardzo poważnym stanem.

Objawy złamania kości podstawy czaszki

Pęknięta podstawa czaszki będzie charakteryzować się dość poważnymi i często narastającymi z czasem objawami. Wiele z objawów może nie być związanych bezpośrednio z przerwaniem ciągłości kości, ale z samym urazem czaszkowo-mózgowym.

Objawy niespecyficzne, nie zależące od miejsca złamania, a wynikające z narastającego ciśnienia śródczaszkowego:

• utrata przytomności,
• nudności i wymioty,
• wzrost ciśnienia krwi,
• zwolnienie akcji serca,
• zaburzenia widzenia,
• sztywność karku i inne objawy oponowe,
• zaburzenia oddychania.

Złamanie podstawy przedniego dołu czaszki – objawy

Są to najczęściej:

• zaburzenia widzenia i ruchomości gałek ocznych, ze względu na możliwość uwięźnięcia mięśni ocznych w szczelinie złamania;
• anosmia, czyli utrata lub osłabienie powonienia, które może być spowodowane uszkodzeniem nerwów węchowych;
• płynotok (wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego) przez nos, płyn z reguły jest przejrzysty i wodnisty, czasami może zawierać krew;
• krwiaki okularowe wokół oczu.

Złamanie podstawy środkowego dołu czaszki – objawy

Stwierdza się następujące symptomy:

• uszkodzenie nerwów okoruchowych objawiające się zaburzeniami ostrości widzenia, dwojeniem;
• płynotok uszny (wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z ucha);
• szumy uszne lub utrata słuch po stronie złamania;
• zaburzenia równowagi;
• objaw Battle’a, czyli krwiaki za małżowiną uszną nad wyrostkiem sutkowatym;
• objawy wynikające z niedokrwienia części mózgowia i tym samym niedotlenienia mózgu wynikające z uszkodzenia tętnicy szyjnej wewnętrznej.

Przeczytaj więcej o przyczynach wycieku z ucha.

Złamanie podstawy tylnego dołu czaszki – objawy

W tym przypadku objawy mają dramatyczny przebieg:

• gwałtowne pogarszanie się stanu pacjenta, związane z znajdującym się w tej okolicy pniem mózgu;
• zaburzenia oddychania;
• zaburzenia rytmu pracy serca.

Pierwsza pomoc w wypadku złamania czaszki

Jak pomóc osobie, u której mogło dojść do złamania podstawy czaszki? Schemat postępowania opisano poniżej.

• Zapewnij bezpieczeństwo samemu sobie.
• Udrożnij drogi oddechowe, sprawdź obecność oddechu poprzez obserwację ruchów klatki piersiowej oraz wyczucie oddechu na własnym policzku, ocena tętna i oddechu powinna trwać 10 sekund.
• W razie konieczności rozpocznij resuscytację.
• Nie przenoś chorego, chyba, że pozostawienie go na miejscu wypadku wiąże się z bardzo dużym niebezpieczeństwem.
• Zadzwoń pod numer 112.
• Jeśli to możliwe zabezpiecz krwawiące miejsce jałową gazą, nie dociskaj jej.
• W przypadku wymiotów, stabilizując szyjny odcinek kręgosłup obróć chorego, tak, aby nie doszło do zakrztuszenia się treścią pokarmową.

Powikłania pęknięcia kości podstawy czaszki

Pęknięta czaszka wiąże się z bardzo poważnymi konsekwencjami. W przebiegu urazu czaszkowo-mózgowego może dochodzić do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego, który w szybkim czasie może prowadzić do wgłobienia i w rezultacie do śmierci pacjenta. Poważne urazy wiążą się także z dużym ryzykiem uszkodzenia naczyń i powstawania krwotoków wewnątrzczaszkowych dających ubytkowe objawy neurologiczne lub niedokrwienia części mózgowia. Inne powikłania wynikać mogą z uszkodzenia nerwów czaszkowych i mogą powodować, w zależności od uszkodzonego nerwu, zaburzenia węchu, wzroku, słuchu, równowagi czy ruchu w obrębie twarzy. Złamania otwarte, w których dochodzi do przerwania opon mózgowo-rdzeniowych i kontaktu przestrzeni wewnątrzczaszkowej ze środowiskiem zewnętrznym obarczone są ryzykiem groźnych dla życia infekcji ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy wynikające ze wzrastającego ciśnienia śródczaszkowego mogą narastać przez wiele godzin od urazu, dlatego nigdy nie wolno pozwolić na oddalenie się osobie, u której doszło do takiego urazu

Złamanie podstawy czaszki – leczenie i rokowania

Leczenie złamań podstawy czaszki w dużej mierze uzależnione jest od rodzaju i miejsca złamania, a także od towarzyszących mu objawów. Pacjent po urazie czaszkowo mózgowym powinien mieć wykonane badania obrazowe głowy, które pomogą neurochirurgowi w podjęciu decyzji odnośnie tego jak będzie wyglądało dalsze postępowanie. W przypadku złamań linijnych, którym nie towarzyszą silnie nasilone objawy neurologiczne pacjent przez kilka dni powinien pozostawać na obserwacji w oddziale szpitalnym. Jeśli doszło do przemieszczenia fragmentów kostnych, uszkodzenia opon, naczyń czy nerwów wskazana jest operacja mająca na celu zminimalizowanie możliwych powikłań. Podawane są również leki mające na celu obniżanie ciśnienia śródczaszkowego. Rokowanie zależy od stopnia ewentualnego uszkodzenia struktur mózgowia i urazów towarzyszących.

Zapobieganie złamaniom podstawy czaszki jest prostsze niż ich leczenie, dlatego zawsze podczas jazdy na motorze, rowerze, deskorolce czy pracy, w której może dojść do urazu należy korzystać z kasków ochronnych.