Anatomia (budowa) człowieka – części ciała, narządy wewnętrzne

Anatomia człowieka – wyjaśnienie pojęcia

Anatomia człowieka to dziedzina nauki, dotycząca budowy ludzkiego organizmu, a dokładniej – budowy wszystkich naszych narządów i układów.

Jest to również przedmiot obowiązkowy i wiodący na pierwszym roku studiów na kierunkach medycznych. Znajomość anatomii człowieka jest przydatna we wszystkich dziedzinach medycyny. Poniżej zapoznamy się z budową anatomiczną podstawowych układów organizmu człowieka.

Układ krwionośny – budowa i narządy

Układ krwionośny zbudowany jest z naczyń krwionośnych i pompy mięśniowej – czyli serca. Naczynia krwionośne naszego organizmu to tętnice, żyły i naczynia włosowate.

Tętnice doprowadzają krew bogatą w tlen do poszczególnych narządów organizmu, z kolei naczynia żylne prowadzą krew odtlenowaną z narządów (z pewnym wyjątkiem, o którym więcej informacji znajdziemy poniżej).

W organizmie człowieka wyróżniamy:

• krwiobieg duży – rozpoczyna się w lewej komorze serca, skąd krew bogata w tlen wędruje poprzez tętnice do narządów i wraca drogą żył do prawej komory serca;
• krwiobieg mały – rozpoczyna się w prawej komorze serca, skąd odtlenowana krew drogą tętnic płucnych dociera do naczyń płucnych – tam dochodzi do wymiany gazowej. Następnie krew (krew ta jest już utlenowana – jest to jedyna sytuacja w organizmie człowieka, w której mamy do czynienia z obecnością krwi bogatej w tlen w naczyniach żylnych) wraca do lewej komory serca.

Serce – budowa

Serce człowieka to mięsień zbudowany z dwóch komór i dwóch przedsionków. Komory serca kontaktują się z przedsionkami za pomocą zastawek przedsionkowo-komorowych i oddzielone są od siebie za pomocą przegrody międzykomorowej.

Pomiędzy przedsionkiem prawym i prawą komorą znajduje się zastawka trójdzielna (trójpłatkowa), natomiast pomiędzy lewą komorą a lewym przedsionkiem – zastawka dwudzielna (dwupłatkowa). W miejscu ujść komór (czyli ich połączenia z dużymi naczyniami, takimi jak aorta i pień płucny) obecne są z kolei zastawki półksiężycowate.

Lewa komora pompuje krew do aorty, czyli głównej tętnicy w naszym organizmie, z kolei prawa komora serca – do pnia płucnego, prowadzącego krew do płuc (pień płucny dzieli się na tętnicę płucną prawą i tętnicę płucną lewą).

Układ pokarmowy – budowa i narządy

Główną funkcją układu pokarmowego jest trawienie pokarmów i wchłanianie substancji odżywczych. Układ pokarmowy zbudowany jest z przewodu pokarmowego i gruczołów. Przewód pokarmowy można opisać jako mięśniową cewę, która rozpoczyna się na etapie jamy ustnej, a kończy na odbycie.

Przewód pokarmowy zbudowany jest z takich odcinków jak:

• jama ustna – początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczony przez czerwień wargową, policzki, podniebienie miękkie oraz podniebienie twarde;
• gardło,
• przełyk – jest to mięśniowo-błoniasty przewód, który łączy gardło z żołądkiem;
• żołądek – jest to worek mięśniowy, rozpoczynający się wpustem, a kończący odźwiernikiem, który odpowiada przede wszystkim za trawienie białek. Wewnątrz żołądka panuje kwaśne pH, co pozwala na przebieg procesów trawienia;
• jelito cienkie – oddzielone jest od jelita grubego za pomocą zastawki krętniczo-kątniczej. Zbudowane jest z dwóch odcinków – jelita czczego i jelita krętego;
• jelito grube – zbudowane jest z odcinków: esicy, okrężnicy wstępującej, okrężnicy zstępującej, poprzecznicy, kątnicy i odbytnicy.

Układ szkieletowy – budowa i narządy

Układ szkieletowy to nic innego, jak zbiór wszystkich kości naszego organizmu. Szkielet jest zbudowany z około 206 kości.

Nie sposób opisać w tym akapicie wszystkich kości naszego organizmu, jednak najważniejsze ich grupy to:

• kości długie – tutaj zaliczamy między innymi kość udową, kość piszczelową, a także promieniową i łokciową (znajdujące się w przedramieniu);
• kości płaskie – tutaj zaliczyć można kości czaszki i łopatki;
• kości różnokształtne – na przykład kręgi kręgosłupa;
• kości krótkie – takie jak na przykład kości wchodzące w skład nadgarstka i stępu;
• kości o charakterze pneumatycznym – charakteryzują się obecnością pustych przestrzeni. Jest to np. kość szczękowa czy kość sitowa.

Układ mięśniowy – budowa i narządy

To dzięki mięśniom możliwe jest poruszanie się, ale również między innymi oddychanie. Ogólnie mięśnie można podzielić na poprzecznie prążkowane – umożliwiają wykonywanie ruchów oraz mięśnie gładkie, odpowiadające między innym za ruchy perystaltyczne jelit.

Najważniejsze mięśnie (podzielone pod względem topografii) to:

• mięśnie głowy – tutaj znajdują się między innymi mięśnie mimiczne, ale również mięśnie gałki ocznej czy języka;
• mięśnie brzucha – zaliczamy tutaj mięśnie proste brzucha, mięsień poprzeczny brzucha czy też skośny zewnętrzny brzucha;
• mięśnie kończyny górnej – tutaj znajduje się znany wszystkim triceps i biceps, ale również mięśnie przedramienia i ręki;
• mięśnie kończyny dolnej – między innymi mięsień krawiecki i mięsień czworogłowy uda;
• mięśnie klatki piersiowej – tutaj zaliczamy przeponę, a więc największy mięsień oddechowy, ale również mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy i mięsień zębaty przedni;
• mięśnie grzbietu – zaliczamy tutaj mięśnie kolcowo-ramienne oraz mięśnie kolcowo-żebrowe.

Układ nerwowy – budowa i narządy

Układ nerwowy dzielimy na ośrodkowy i obwodowy. W skład ośrodkowego układu nerwowego (OUN) wchodzi mózgowie (tutaj zaliczamy mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony) oraz rdzeń kręgowy.

Ośrodkowy układ nerwowy odpowiada za odbieranie i przetwarzanie informacji pochodzących z otaczającego środowiska. Z kolej obwodowy układ nerwowy tworzą nerwy czaszkowe i rdzeniowe, a także sploty i zwoje nerwowe.

Obwodowy układ nerwowy możemy podzielić jeszcze na część:

• autonomiczną – a więc niezależną od naszej woli. Układ autonomiczny dzieli się na część współczulną, która w uproszczeniu oddziałuje na nasz organizm w warunkach stresu i mobilizacji oraz część przywspółczulną, która działa w sytuacji spoczynku. Układ autonomiczny nazywany jest również układem nerwowym wegetatywnym;
• somatyczną – zależną od naszej woli. Dzięki układowi somatycznemu informacje przekazywane są między innymi do mięśni szkieletowych, co pozwala na wykonanie danego ruchu.

Układ moczowo-płciowy – budowa i narządy

Akapit ten rozpoczniemy od omówienia anatomii układu moczowego. W skład tego układu wchodzą przede wszystkim:

• nerki – są to parzyste struktury, odpowiedzialne za produkcję moczu oraz usuwanie wraz z nim szkodliwych produktów przemiany materii, a także za regulowanie ciśnienia tętniczego, produkcji krwinek czerwonych (nerki wytwarzają erytropoetynę) oraz za regulację równowagi kwasowo-zasadowej. Warto w tym miejscu wspomnieć, że podstawową jednostką strukturalną nerki jest nefron;
• moczowody – struktury parzyste, prowadzące mocz z nerki do pęcherza moczowego;
• pęcherz moczowy – narząd gromadzący mocz. Jego pojemność wynosi średnio od 250 do 500 ml. Zbudowany jest z trzech warstw: błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową, a także błony mięśniowej i błony zewnętrznej;
• cewka moczowa – jest to przewód umożliwiający wyprowadzenie moczu poza organizm. Cewka żeńska jest znacznie krótsza niż męska (cewka żeńska ma około 3 – 5 cm, natomiast cewka moczowa u mężczyzn ma długość około 15 – 20 cm).

Przejdźmy teraz do omówienia narządów rozrodczych. Układ płciowy żeński zbudowany jest z:

• jajników – są to struktury parzyste, gdzie zachodzi dojrzewanie komórek jajowych. Jajniki produkują również hormony, m.in. estrogeny, progesteron, ale także androgeny;
• jajowodów – są to przewody łączące jajniki z jamą macicy. Podstawową ich rolą jest doprowadzenie komórki jajowej z jajnika do jamy macicy;
• macicy – zbudowana jest z trzonu, szyjki oraz dna. W macicy dochodzi do rozwoju płodu, to właśnie tutaj zagnieżdża się zapłodniona komórka jajowa;
• pochwy – jest to błoniasty przewód stanowiący miejsce wprowadzenia nasienia;
• sromu – składają się na niego wargi sromowe większe i mniejsze, wzgórek łonowy oraz spoidła warg sromowych.

Jeżeli chodzi o układ rozrodczy męski, to w jego skład wchodzą:

• jądra i najądrza – są to parzyste struktury. W jądrach powstają plemnik, z kolei najądrza je magazynują;
• nasieniowody – wyprowadzają plemniki z najądrzy do cewki moczowej;
• gruczoły – gruczoł krokowy, gruczoły pęcherzykowo-nasienne, a także gruczoły opuszkowo-cewkowe.

Układ zmysłów – budowa i narządy

Wyróżniamy pięć podstawowych zmysłów, za pomocą których rejestrujemy bodźce pochodzące ze środowiska naturalnego. Należy do nich: wzrok, słuch, smak, węch, dotyk.

• Wzrok – znajdują się tutaj zmodyfikowane fotoreceptory, czyli czopki i pręciki, które umożliwiają odbiór wrażeń świetlnych.
• Słuch – za odbiór i przewodzenie fal dźwiękowych odpowiadają struktury należące zarówno do ucha wewnętrznego, środkowego, jak i wewnętrznego.
• Smak – za odbiór smaku odpowiadają receptory zlokalizowane w kubkach smakowych, zlokalizowane w obrębie języka, ale i podniebienia oraz w nabłonku gardła.
• Węch – za odczuwanie zapachu odpowiada nabłonek węchowy, zlokalizowany przede wszystkim w obrębie jamy nosowej i przegrody nosa.
• Dotyk – za odbiór wrażeń dotykowych odpowiedzialne są receptory dotyku, do których należą różnego rodzaju receptory, zlokalizowane w obrębie skóry, ale również w obrębie mięśni, więzadeł oraz stawów. Najwięcej receptorów tego rodzaju znajduje się w obrębie opuszek naszych palców.

Układ dokrewny – budowa i narządy

Układ dokrewny nazywany jest również układem hormonalnym lub endokrynnym. W jego skład wchodzą gruczoły produkujące różnorodne hormony, regulujące funkcjonowanie całego organizmu.

Najważniejsze składowe układu dokrewnego to:

• podwzgórze – znajduje się w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Produkuje takie hormony, jak wazopresyna i oksytocyna;
• przysadka mózgowa – również znajduje się w obrębie OUN. Produkuje między innymi prolaktynę (hormon wpływający na laktację) oraz tak zwane hormony tropowe (regulujące funkcjonowanie innych gruczołów, między innymi tarczycy);
• tarczyca – produkuje tyroksynę i trójjodotyroninę – hormony regulujące metabolizm całego organizm;
• szyszynka – tutaj powstaje melatonina, oddziałująca na rytm dobowy człowieka;
• przytarczyce – produkują m.in. parathormon regulujący gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu;
• trzustka – produkuje insulinę i glukagon, a więc hormony regulujące poziom glukozy we krwi;
• nadnercza – tutaj produkowane są m.in. adrenalina i kortyzol, czyli tak zwany hormon stresu;
• jądra i jajniki – tutaj syntetyzowane są hormony płciowe;
• grasica – w tym gruczole z kolei powstaje tymozyna, wpływająca na działanie układu immunologicznego (odpornościowego).

Układ oddechowy – budowa i narządy

Główną funkcją układu oddechowego jest przeprowadzanie wymiany gazowej i dostarczanie do organizmu tlenu, niezbędnego do życia każdej komórki.

Układ oddechowy dzielimy na:

• górne drogi oddechowe: jamę nosową, gardło, krtań;
• dolne drogi oddechowe: tchawicę, oskrzela.

W skład układu oddechowe wchodzą również dwa płuca (prawe i lewe), zbudowane z pęcherzyków płucnych, będących miejscem wymiany gazowej. W płucach znajduje się około 300–500 milionów pęcherzyków płucnych.

W artykule tym opisano tylko podstawy budowy anatomicznej organizmu. W celu lepszego poznania budowy ciała warto zajrzeć do atlasów anatomicznych, które w najbardziej obrazowy sposób opisują anatomię ciała. Organizm człowieka pod względem budowy jest bardzo skomplikowany, lecz znajomość elementów anatomicznych jest niezwykle przydatna, szczególnie w świecie medycznym.