Choroby zastawki trójdzielnej – niedomykalność i zwężenie – objawy i leczenie

Zastawka trójdzielna – co to jest?

Zastawka trójdzielna jest jedną z czterech zastawek, których funkcją jest ukierunkowywanie przepływu krwi w obrębie serca. Jej nazwa jest związana z charakterystyczną trójpłatkową budową i to dzięki jej pracy krew nie cofa się w czasie skurczu z prawej komory do prawego przedsionka. Choroby, które dotykają zastawki trójdzielnej, to przede wszystkim zwężenie i niedomykalność. Oba typy wad mogą mieć podłoże organiczne, które dotyczą struktury oraz morfologii samych płatków lub czynnościowe, wynikające z pracy i budowy całego serca.

Zwężenie zastawki trójdzielnej

Zwężenie, czyli stenoza trójdzielna utrudnia przepływ krwi z prawego przedsionka i napełnianie prawej komory, co w konsekwencji powoduje zaleganie krwi w żyłach obwodowych. Objawem tego zastoju może być poszerzenie żył szyjnych, powiększenie wątroby, obrzęki obwodowe, utrata apetytu, czy też postępujące zmęczenie. Najczęstszą przyczyną tej wady jest choroba reumatyczna, która prawie zawsze dotyka też zastawki mitralnej. Inne choroby, które mogą powodować stenozę trójdzielną to:

• zapalenie wsierdzia,
• skrzeplina w prawym przedsionku,
• zwłóknienie wsierdzia,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• śluzak prawego przedsionka.

Czytaj również: Zwłóknienie wątroby – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania, czy jest odwracalne?

Niedomykalność zastawki trójdzielnej

Niedomykalność trójdzielna powoduje wsteczny napływ krwi z prawej komory do prawego przedsionka w trakcie skurczu serca. Najczęściej wynika ona ze zwężenia zastawki mitralnej (razem są najczęstszą skojarzoną wadą zastawkową), która wtórnie powoduje zaleganie krwi w prawej komorze oraz jej poszerzenie wraz z pierścieniem zastawki. Objawy choroby są nietypowe, a pacjenci skarżą się zwykle na osłabienie, utratę apetytu, nietolerancję wysiłku i ucisk w prawym podżebrzu. Niedomykalność zastawki trójdzielnej może być wynikiem przyczyn organicznych, zmieniających budowę płatków, a są nimi:

• gorączka reumatyczna,
• zapalenie wsierdzia,
• zespół rakowiaka,
• zespół wypadania płatka zastawki trójdzielnej,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespół (anomalia) Ebsteina.

Niedomykalność może też wynikać z przyczyn czynnościowych i jest wywołana wtedy przeciążeniem objętościowym lub ciśnieniowym prawej komory, z jej wtórną rozstrzenią prowadzącą do poszerzenia pierścienia, przy prawidłowych anatomicznie płatkach zastawki. Najczęstszymi przyczynami czynnościowymi są:

• wady zastawki mitralnej,
• przebyty zawał prawej komory,
• wady wrodzone serca,
• nadciśnienie płucne.

Efektem niedomykalności zastawki trójdzielnej i powiększającego się prawego przedsionka może być wystąpienie jego migotania,które jest najczęstszym spotykanym zaburzeniem rytmu serca.

Choroby zastawki trójdzielnej – jak je rozpoznać?

Same zmiany zastawki trójdzielnej dają zwykle mało charakterystyczne objawy, a są nimi głównie zmęczenie, brak apetytu, zmniejszenie tolerancji wysiłku. Jeśli choroba jest wtórna do zmian zastawki mitralnej, to objawy z nią związane wychodzą na pierwszy plan. Są to zwykle:

• duszność wysiłkowa,
• kaszel nocny,
• nawracające zakażenia układu oddechowego,
• chrypka.

Ponadto, chorobom zastawki trójdzielnej towarzyszą zmiany osłuchowe, które mogą być wykryte przez lekarza pierwszego kontaktu. Niestety same szmery nad sercem nie są podstawą rozpoznania wady i konieczne jest jej potwierdzenie w badaniu specjalistycznym, czyli echokardiografii (UKG). Badanie to jest podobne do badania ultrasonograficznego (USG) i uwidacznia precyzyjnie struktury serca oraz jego budowę. Dzięki UKG specjalista może ocenić pole powierzchni interesującej nas zastawki oraz stwierdzić, czy jest ono w granicach normy. Badaniami pomocniczymi mogą okazać się dodatkowo elektrokardiografia (EKG) oraz rentgenogram (RTG) klatki piersiowej, które uwidoczni w tej sytuacji powiększenie prawej sylwetki serca.

Choroby zastawki trójdzielnej – leczenie

Leczenie zwężenia zastawki trójdzielnej polega zwykle na zabiegu walwulotomii, który w zamiarze ma poszerzyć jej ujście. Sam zabieg może być wykonany sposobem klasycznym, co jest metodą preferowaną lub techniką wewnątrznaczyniową, czyli tzw. walwulotomią balonową. Drugi z wymienionych jest rozważany jedynie przy izolowanych wadach zastawki, bez współistnienia wad zastawkowych lewej połowy serca. Zabieg ten polega na wprowadzeniu przez żyłę cewnika z balonem napełnianym w momencie jego położenia na wysokości zastawki, którą w ten sposób poszerza. Przygotowanie pacjenta do zabiegu obejmuje zastosowanie u niegodiety niskosodowej oraz farmakoterapię z użyciem diuretyków (leków moczopędnych), co poprawia funkcjonowanie wątroby.

Niedomykalność zastawki trójdzielnej jest z kolei wskazaniem do jej rekonstrukcji. Zabieg naprawczy pierścienia włóknistego (annuloplastyka) jest rozwiązaniem we wtórnej niedomykalności, do której prowadzi zwężenie zastawki mitralnej, bądź infekcyjne zapalenie wsierdzia.

W obu przypadkach, gdy wymienione metody zawiodą, bądź zmiany są zbyt zaawansowane, najlepszym rozwiązaniem jest wymiana zastawki na nową. Wszczep może być naturalny (z tkanek zwierzęcych), bądź wykonany z tworzywa sztucznego. Zastawki biologiczne nie wymagają stosowania leczenia przeciwkrzepliwego, ale są za to mniej trwałe. Zastawki sztuczne związane są natomiast z obowiązkowym przyjmowaniem doustnych antykoagulantów przez całe życie. Plusem tych drugich okazuje się jednak większa wytrzymałość przy mniejszym ryzyku, że ulegną przedwczesnemu zużyciu, dlatego są polecane szczególnie u osób młodych. Specjalista, który kieruje chorego na zabieg, dokładnie musi rozważyć wskazania i przeciwwskazania chorego do obu metod w zależności od płci, jak również według grupy wiekowej. Dla przykładu, kobiety w wieku rozrodczym nie powinny być kierowane do wszczepienia zastawki sztucznej, ponieważ związana ze stosowaniem leków przeciwkrzepliwych jest ryzykowana dla ewentualnej ciąży. Doustne antykoagulanty mogą być bowiem szkodliwe dla płodu.

Zapobieganie chorobom zastawki trójdzielnej

Wśród chorób zastawkowych, te które dotyczą zastawki trójdzielnej, są jednymi z najrzadszych. Ma to obecnie uzasadnienie w większej dostępności do antybiotykoterapii umożliwiającej leczenie najczęstszej przyczyny zmian organicznych w obrębie zastawek serca, którą jest choroba reumatyczna będąca powikłaniem zakażenia paciorkowcowego. Dlatego też, tak istotne jest wczesne rozpoznanie i leczenie anginy paciorkowcowej. Postawienie trafnej diagnozy wymaga jednak doświadczenia lekarza. Każde zapalenie gardła, które występuje w charakterystycznym przedziale wieku, między 5. a 15. rokiem życia, powinno zostać skontrolowane przez specjalistę, który oceni prawdopodobieństwo infekcji bakteryjnej paciorkowcem i zleci odpowiednią terapię antybiotykiem.