Norma GFR i eGFR – co to za wskaźnik, badanie i interpretacja wyników

Wskaźnik GFR i eGFR – co to jest?

Przesączanie kłębuszkowe to najważniejszy mechanizm prowadzący do powstawania moczu. Nerki są narządem bardzo dobrze ukrwionym, przepływa przez nie około 25 proc. objętości wyrzutowej serca. Szczególnie bogate w naczynia krwionośne są kłębuszki nerkowe, w których znajduje się sieć naczyń kapilarnych. W kłębuszkach nerkowych woda osocza wraz z rozpuszczonymi cząstkami (o średnicy nie przekraczającej 4 nm) przenika przez błonę filtracyjną. W świetle kłębuszków nerkowych powstaje tzw. pramocz, czyli pierwotny filtrat krwi.

W dalszym procesie z pramoczu resorbowane są zwrotnie niektóre związki, co prowadzi do powstania moczu ostatecznego. Jeśli nerki pracują prawidłowo, wówczas w ciągu jednej minuty w kłębuszkach nerkowych przesączeniu ulega około 120 ml krwi. I ta wielkość określana jest jako przesączanie kłębuszkowe. Wskaźnik przesączania kłębuszkowego może być oznaczany jako współczynnik GFR, czyli wielkość szacowana na podstawie klirensu kreatyniny, a także eGFR obliczany ze wzoru (estimate glomerular filtration rate).

Wskazania do oznaczania GFR

Głównym wskazaniem do oznaczenia przesączania kłębuszkowego jest ocena i monitorowanie czynności nerek – pozwala określić stopień uszkodzenia nerek. Kontrola GFR wskazana jest u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek.

Mianem przewlekłej choroby nerek określa się uszkodzenie nerek trwające powyżej 3 miesięcy lub GFR wynosi mniej niż 60ml / min / 1,73m². Zaawansowanie choroby określa się wedle 5 stopniowej skali odnoszącej się do wyników badania przesączania kłębuszkowego.

Ocena przesączania kłębuszkowego jest ważna u pacjentów leczonych lekami neurotoksycznymi, aby w porę uchwycić moment ewentualnych zmian prowadzących do patologicznej czynności nerek.

Oznaczanie GFR towarzyszy rutynowo oznaczaniu stężenia kreatyniny w surowicy. Samo stężenie kreatyniny nie jest bowiem wiarygodnym wskaźnikiem czynności nerek. Obniżenie poziomu kreatyniny we krwi obserwowane jest dopiero, gdy dochodzi do uszkodzenia nerek znacznego stopnia.

To właśnie GFR doskonale sprawdza się jako marker choroby nerek. Badanie krwi GRF wykonywane jest wówczas, gdy podejrzewane jest uszkodzenie nerek. Chore nerki mogą objawiać się m. in. obecnością:

• nieprawidłowości w wyglądzie moczu: może pojawić się krwiomocz, spieniony mocz, mętny mocz, spadek ilości wydalanego moczu, mocz zagęszczony o ciemnożółtej barwie lub wręcz przeciwnie – wydalanie bardzo dużych ilości silnie rozcieńczonego, bardzo jasnego moczu
• nieprawidłowy wynik badania ogólnego moczu;
• pieczenie podczas oddawania moczu, ból w okolicy cewki moczowej, ciągłe parcie na pęcherz;
• ból pleców zlokalizowany poniżej żeber, na dole (jedno – lub obustronny);
• obrzęki dłoni i stóp;
• spadek łaknienia, mdłości i wymioty.

Przeczytaj co może oznaczać piana w moczu.

Oznaczanie GFR przy problemach z nerkami

Ponadto oznaczanie klirensu kreatyniny oraz badanie eGFR wykonywane może być okresowo u osób, u których już zdiagnozowano problemy z nerkami. Wówczas oznaczanie parametrów nerkowych służy monitorowaniu skuteczności leczenie i postępów choroby nerek. Ponadto analiza wartości GFR i eGFR wskazana jest u osób, u których występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia nerek. Towarzyszy ono m. in. cukrzycy, nadciśnieniu, stosowaniu leków nefrotoksycznych, przerostowi gruczołu krokowego.

Jakie objawy dają chore nerki?

Badanie GFR metodą bezpośrednią?

Oszacowanie wielkości parametru GFR możliwe jest na kilka sposobów. Jednym z nich jest oszacowanie wielkości GFR w oparciu o klirens kreatyniny lub inuliny. Ideą takiego oznaczenia jest pomiar klirensu substancji, która po przefiltrowaniu do pramoczu nie ulega reabsorpcji ani wydzielaniu w kanalikach nerkowych. Klirens takiej substancji odpowiada wielkości przesączania kłębuszkowego. Najlepiej sprawdza się w tym celu inulina, jednak nie jest to związek występujący fizjologicznie w organizmie, a zatem konieczne jest jej dożylne podanie. Z tego względu taki sposób oznaczania GFR nie jest rutynowo wykonywany. Stosowane jest natomiast oznaczanie klirensu kreatyniny. Jest to jednak metoda bardzo czasochłonna, wymagająca przeprowadzenia całodobowej zbiórki moczu. Ponadto stężenie kreatyniny zależy o takich czynników jak wielkość masy mięśniowej czy aktywność fizyczna w dniu badania lub poprzedzającym badanie.

Bezpośrednie oznaczanie wielkości przesączania kłębuszkowego polega na oznaczeniu klirensu kreatyniny lub inuliny ze wzoru: klirens (GFR) = (stężenie substancji w moczu x objętość moczu dobowego) / stężenie substancji we krwi.

Czytaj również: Podwyższona kreatynina – co oznacza?

Jak wygląda badanie?

Przebieg badania klirensu jest następujący. Konieczne jest wykonanie dobowej zbiórki moczu, czyli oddawanie wszystkich porcji moczu przez okres całej doby. Zbiórkę rozpocząć należy rano, po oddaniu pierwszej porcji moczu do toalety. Następnie do pojemnika należy oddawać każdą porcję moczu, kończąc zbiórkę próbką poranną w dniu następnym. Podczas zbiórki mocz powinien być przechowywany w lodówce. Po zakończonej zbiórce należy dokładnie określić objętość moczu, a po jego wymieszaniu – pobrać niewielką próbkę do pojemniczka na mocz. Następnie próbkę zanieść należy do laboratorium, gdzie dodatkowo pobierana jest próbka krwi na czczo.

Czytaj również: Niska kreatynina – co oznacza?

Szacunkowy wskaźnik przesączania kłębuszkowego

W codziennej praktyce laboratoryjnej najczęściej wykonywane jest obliczanie wartości GFR. W metodzie tej stosowane są głównie dwa wzory. Jednym z nich jest wzór MDRD. Obliczenie wielkości GFR wg MDRD wymaga oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi. Wzór MDRD wygląda następująco:

eGFR = 175 × kreatynina [mg/dl]–1,154 × × wiek–0,203 × 0,742 (jeśli kobieta) × × 1,212 (jeśli rasa czarna).

Jest to wzór uproszczony, a w wersji pełnej uwzględniania jest ponadto wielkość azotu niebiałkowego, a także stężenia albuminy we krwi:

eGFR = 161,5 × kreatynina [mg/dl]–0,999 × × wiek–0,176 × BUN [mg/dl]–0,170 × × Alb [g/dl]0,318 × 0,762 (jeśli kobieta) × × 1,18 (jeśli rasa czarna).

Wzór MDRD został opracowany w oparciu o dane pozyskane z populacji chorych na przewlekłą niewydolność nerek, a w populacji ludzi zdrowych może zaniżać wartość GFR w przedziale 60 – 120 ml/ min/ 1,73m².

Kolejny wzór wykorzystywany do określenia wielkości eGFR to wzór Cockcrofta–Gaulta, który przedstawia si następująco:

GFR [ml/ min]=167 – (1,16 – wiek badanego w latach).

Norma eGFR u dorosłych, u dzieci i w ciąży

Prawidłowa wielkość przesączania kłębuszkowego powinna przekraczać 90 ml/ min/ 1,73m². Norma [ml na min] to eGFR>90. Jest to uśredniony zakres wartości prawidłowych u kobiet oraz u mężczyzn. Wartość prawidłowa GFR może być nieco podwyższona u kobiet w ciąży. Natomiast GFR u dzieci przedstawia się następująco:

• 1–3 dzień: 20,8,
• 3–4 dzień: 39,0,
• 6–14 dzień: 54,6,
• 1–3 miesiąc: 85,3,
• 4–6 miesiąc: 87,4,
• 7–12 miesiąc: 96,2.

Należy podkreślić, że nie zawsze prawidłowy wskaźnik przesączania kłębuszkowego wskazują na prawidłową funkcję nerek. W wątpliwych przypadkach należy oznaczyć inne parametry nerkowe, niekiedy bowiem wartości prawidłowe GFR towarzyszą lekkiemu uszkodzeniu kłębuszków nerkowych.

Wysoki wskaźnik GFR – co znaczy taki wynik?

Wskaźnik filtracji kłębuszkowej powyżej normy najczęściej wskazuje na zaburzenia czynności nerek towarzyszące cukrzycy, ponadto za wysokie wartości GFR mogą towarzyszyć ciąży. Należy mieć jednak na uwadze, że obliczanie GFR ze wzorów może nieco zafałszować wynik. O ile rzadko zdarza się GFR wg MDRD podwyższone fałszywie, o tyle w przypadku wzoru Cockcrofta – Gaulta wynik zawyżony można spotkać u osób z dużą masą ciała, u których występują obrzęki.

Niski wskaźnik GFR – interpretacja wyników

Wynik GFR poniżej normy, a zatem GFR poniżej 90 może wskazywać na różnego stopnia uszkodzenie nerek. Wartość eGFR powyżej 60, ale poniżej 90 może świadczyć o niewielkiego stopnia uszkodzeniu nerek. Wartość eGFR=60 ml/ min/ 1,73 m² lub niższa wskazuje na uszkodzenie nerek większego stopnia. Interpretacja wyników GFR jest wówczas następująca:

• GFR 60–89 to niewielki spadek GFR,
• GFR 30–59 to średni spadek GFR,
• GFR 15–29 to ostry spadek GFR,
• GFR poniżej 15 wskazuje na niewydolność nerek.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

GFR a uszkodzenie nerek

U zdrowych osób przesączanie kłębuszkowe mieści się w granicach 80–120 ml/min. W celu określenia dokładnej wartości GFR w odniesieniu do konkretnego pacjenta, stosuję się przelicznik na pole powierzchni ciała osoby badanej. Z tego powodu wynik może być podany w jednostce ml/min/1,73m²

Wyniki nieprawidłowe – określają stadium przewlekłej choroby (niewydolność) nerek (PChN):

• Stadium 1 – ≥90ml/min – są to choroby nerek przebiegające z prawidłowym lub czasem zwiększonym GFR. Dodatkowo może występować albuminuria.
• Stadium 2 – 60–80ml/min – wskazuje na uszkodzenie nerek z niewielkim zmniejszeniem GFR. Oznacza wczesną przewlekłą chorobę nerek.
• Stadium 3 – 30–59ml/min – wskazuje na umiarkowane zmniejszenie GFR, oznacza również umiarkowaną PChN.
• Stadium 4 – 15–29ml/min – jest to duże zmniejszenie GFR i oznacza ciężką przewlekłą chorobę nerek.
• Stadium 5 – <15ml/min – jest to schyłkowa PChN, przebiegająca z mocznicą i wskazuje na niewydolność nerek.

Czytaj również: Kreatynina – badanie, normy, interpretacja wyniku