Androgeny i androgenizacja

Czym są androgeny?

W kobiecych jajnikach i nadnerczach produkowane są ich niewielkie ilości. Do głównych androgenów obecnych w organizmie kobiecym zaliczamy androstendion, dehydroepiandosteron, testosteron i dihydrotestosteron . Są to substancje o budowie steroidowej, syntetyzowane z cholesterolu. Ich tworzenie oraz wydzielanie do krwi jest kontrolowane przez hormony tropowe: ACTH oraz LH, wytwarzane przez przedni płat przysadki mózgowej. Hormony tropowe z kolei podlegają kontroli podwzgórza poprzez oddziaływanie na wydzielane przez nie gonadoliberyny. Pomiędzy tymi piętrami hormonalnymi zachodzi tzw. sprzężenie zwrotne, czyli w momencie, gdy następuje niedobór któregoś z hormonów, automatycznie wzrasta wydzielanie hormonów stymulujących jego syntezę.

Główną rolą androgenów w organizmie kobiecym jest umożliwienie i wspomaganie rozwoju masy mięśniowej. U mężczyzn natomiast odpowiadają za wykształcenie się męskich narządów płciowych jeszcze w życiu płodowym, a także męskich cech płciowych w okresie dojrzewania. Ich najważniejszą rolą jest spermatogeneza. Podobnie jak u kobiet, androgeny pomagają rozbudować masę mięśniową.

Androgeny to hormony płciowe produkowane u obu płci w nadnerczach i w gonadach (jajnikach i jądrach). W zdecydowanej przewadze występują one u mężczyzn, gdzie odpowiadają za rozwój płciowy i wykształcenie się męskich cech drugo- i trzeciorzędowych. Nadmiar męskich hormonów u kobiety prowadzi do pojawienia się w jej organizmie i niestety też w wyglądzie cech charakterystycznych dla płci męskiej (np. zarostu na twarzy). To zjawisko właśnie nazywamy androgenizacją, która oprócz fizjologicznych konsekwencji okresu przekwitania pojawia się na podłożu wielu chorób endokrynologicznych.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Mechanizm androgenizacji

Ogólnie patologia androgenizacji polega na znacznym wzroście produkcji męskich hormonów płciowych. Wraz ze wzrostem stężenia pochodnych testosteronu zwiększa się ich wpływ na organizm kobiety. Nie ogranicza się już jak do tej pory głównie do kontroli przyrostu masy mięśniowej, ale oddziałuje też na inne tkanki, co uwidacznia się np. w postaci zaostrzenia rysów twarzy. Tkanki stają się bardziej wrażliwe na ich działanie, gdyż zwiększa się ilość receptorów wiążących się z tymi hormonami. Efektem jest nabranie przez kobietę typowo męskich cech, jednakże w stopniu znacznie mniej nasilonym niż widoczne jest to fizjologicznie u mężczyzn.

Objawy nadmiaru męskich hormonów

Wśród cech, które pojawiają się u kobiet jako wynik działania męskich hormonów płciowych, zdecydowanie przeważa zmiana owłosienia, zwana hirsutyzmem. Najpierw pojawia się meszek na twarzy, nad górną wargą, a następnie coraz gęstsze owłosienie na kończynach górnych, dolnych, a także na plecach i wokół brodawek sutkowych. Oprócz owłosienia, na twarzy i na plecach może się pojawić trądzik łojotokowy. Skóra głowy niestety w przeciwieństwie do reszty ciała stopniowo traci owłosienie. Dochodzi tu do łysienia typu męskiego z szybkim przetłuszczaniem się skóry głowy.

Większość kobiet zauważa wzrost masy ciała aż do otyłości, z przewagą tkanki tłuszczowej w okolicy talii. Zmienia się również wysokość i barwa głosu. Kobiety mówią niższym i bardziej krtaniowym głosem. Częstym zjawiskiem są zaburzenia miesiączkowania, pojawiające się już u młodej dziewczyny, które często są bagatelizowane, a przyczynę ich występowania upatruje się w procesie dojrzewania. Niestety bardzo często prowadzą one do przedwczesnej utraty płodności. Problemem, z którym stykają się zarówno młode, jak i starsze pacjentki z objawami nadmiernej androgenizacji, są trudne do leczenia zaburzenia metaboliczne, wynikające z narastającej z wiekiem insulinooporności i hiperlipidemii.

Czytaj również: Torbiel jądra – przyczyny, objawy, leczenie. Czy torbiel jądra jest groźna?

Zespół policystycznych jajników (PCOS)

Choroba polega na występowaniu bezowulacyjnych cykli miesiączkowych. Rosnący w jajniku pęcherzyk Graafa, zawierający w swoim wnętrzu komórkę jajową, nie pęka, jak to się dzieje u zdrowych kobiet, lecz osiągnąwszy pewny rozmiar, ulega obumarciu. Z pozostałości po pęcherzyku tworzy się cysta (torbiel). Zjawisko powtarza się praktycznie podczas każdego cyklu jajnikowego, doprowadzając do wypełnienia większości wnętrza jajnika przez powstające torbiele. Na skutek ich pojawienia się jajnik powiększa swoją objętość i stopniowo traci funkcję. Niestety, konsekwencją tych procesów jest przedwczesna utrata płodności. Oprócz trudności reprodukcyjnych objawami dominującymi są:

• wspomniany wcześniej hirsutyzm,
• otyłość,
• trądzik,
• zmiany barwnikowe (głównie na karku, nad górną wargą, wzdłuż linii włosów na czole),
• przerost łechtaczki,
• łojotok.

Sposoby leczenia nadmiaru męskich hormonów

Zanim rozpocznie się terapię, konieczne jest wykonanie niezbędnych badań, pozwalających poznać przyczynę androgenizaji. Wśród najważniejszych testów należy wymienić: określenie we krwi stężenia hormonów – estradiolu, testosteronu, gonadotropin, androstendionu, dehydroepiandosteronu, prolaktyny, progesteronu oraz insuliny, a także badań obrazowych: ultrasonografii lub tomografii narządu rodnego i jamy brzusznej.

W zależności od przyczyny wystąpienia androgenizacji stosuje się różne metody leczenia, dobrane indywidualnie do potrzeb pacjentki. U młodych kobiet z zaburzeniami miesiączkowania, nie planujących ciąży, najczęściej sprawdzają się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, regulujące cykl miesiączkowy. Preparaty te równocześnie redukują nadmierne owłosienie i objawy trądziku. Pacjentki mające problem z zajściem w ciążę powinny otrzymywać leki hormonalne indukujące owulację. Istnieją również sposoby sztucznego zapłodnienia, które stają się ogromną szansą na posiadanie dziecka dla kobiet opornych na leczenie hormonalne. W zespole policystycznych jajników w przypadku braku skuteczności terapii farmakologicznej niezbędna może się okazać interwencja chirurgiczna. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem jest laparoskopowe usuwanie torbieli jajnikowych. Inną, bardziej inwazyjną i ostateczną metodą jest całkowita resekcja jajników. W walce z uporczywym trądzikiem najlepszym rozwiązaniem są leki zawierające pochodne witaminy A – tzw. retinoidy, w bardzo wysokich stężeniach.

Jedynym sposobem terapii androgenizacji u kobiet w wieku okołomenopauzalnym jest suplementacja hormonów żeńskich, zwana hormonalną terapią zastępczą (HTZ). W skład preparatów HTZ wchodzą estrogeny i progesteron w odpowiednich proporcjach. Każda pacjentka ma indywidualnie dobrany lek do swoich potrzeb. Oprócz zminimalizowania wpływu pochodnych testosteronu na organizm kobiety estrogeny pozwalają dłużej cieszyć się kobiecością. Ograniczają zwiększenie masy ciała, stany depresyjne, uderzenia gorąca i zmęczenie.

Inne przyczyny androgenizacji

Najczęstszą genetycznie uwarunkowaną przyczyną tego zjawiska, zaraz po zespole policystycznych jajników, jest wrodzony przerost nadnerczy, który u kobiet przejawia się silną maskulinizacją.

Zdecydowanie rzadziej występują guzy wirylizujące jajników i nadnerczy, które wydzielają męskie hormony płciowe. Odkryto kilka zespołów wrodzonych, cechujących się podwyższonym stężeniem testosteronu u osobnika o genetycznej płci żeńskiej, jednakże z męskimi narządami płciowymi.