Wirylizacja – co to jest i jak się leczy to zaburzenie?

Czym jest wirylizacja?

Wirylizacja jest zespołem objawów występującym u kobiet, który wynika z zaburzeń hormonalnych, polegających na znacznym podwyższeniu poziomu androgenów - tzw. hiperandrogenizacji. Hormony te wykazują aktywność zarówno u kobiet jak i u mężczyzn, ale ich produkcja w kobiecym organizmie jest kilkakrotnie niższa, niż w męskim.

Nadmiar androgenów w organizmie kobiety prowadzi do rozwoju cech męskich:

• nieprawidłowego, nadmiernego owłosienia (hirsutyzmu),
• rozwoju masy mięśniowej,
• trądziku.

Pod pojęciem wirylizacji rozumiane jest pojawienie się u kobiet:

• przerostu łechtaczki,
• zmiany proporcji ciała,
• obniżenia tembru głosu,
• łysienia w obszarach charakterystycznych dla mężczyzn.

Przeczytaj: Łechtaczka, budowa, funkcje, stymulacja łechtaczki, orgazm łechtaczkowy

Nadmiar androgenów a wirylizacja

Androgeny (testosteron, androstendion, dehydroepiandrosteron, siarczan dehydroepiandrosteronu) należą do grupy hormonów steroidowych. Poziom androgenów w organizmie kobiety uzależniony jest od ich produkcji przez jajniki i nadnercza oraz przekształcania w innych tkankach.

Androgeny pełnią wiele istotnych funkcji w organizmie, m.in. pobudzają rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych w okresie dojrzewania, stymulują rozwój mięśni oraz kości, powodują wzrost libido i wpływają na aktywność fizyczną. Zachwianie prawidłowego poziomu androgenów w organizmie kobiety i wytworzenie stanu tzw. hiperandrogenizacji przyczynia się do rozwoju hirsutyzmu, zmian trądzikowych na skórze, a przy znacznym podwyższeniu poziomu tych hormonów – do rozwoju objawów wirylizacji.

Przyczyny hiperandrogenizacji

Przyczyną wirylizacji jest hiperandrogenizacja. Wiodąca rolę w powstaniu stanu hiperandrogenizacji mają nieprawidłowości w zakresie funkcji jajników oraz nadnerczy. Przyczyny podwyższonego poziomu androgenów to:

• zespół policystycznych jajników (zespół Steina-Leventhala, PCOS),
• hyperthecosis (przerost zrębu jajnika, któremu towarzyszy włóknienie),
• wirylizujące nowotwory jajnika (np. androblastoma, gonadoblastoma, otoczkowiak),
• wrodzony przerost nadnerczy,
• pourodzeniowy przerost nadnerczy,
• choroba Cushinga,
• zespół Cushinga,
• wirylizujące guzy nadnerczy,
• nadmierna wrażliwość tkanek na androgeny,
• przyczyny jatrogenne (np. leki o działaniu androgennym, m.in. sterydy anaboliczne, leki obniżające ciśnienie krwi, leki przeciwdrgawkowe, streptomycyna).

Najczęstszymi przyczynami podwyższonego poziomu androgenów są nieprawidłowości ze strony jajników, zwłaszcza zespół policystycznych jajników (PCOS).

Objawy wirylizacji u kobiet

Nadmierne stężenie androgenów we krwi powoduje u kobiet wystąpienie hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia, charakterystycznego dla płci męskiej – nad warga górną, na brodzie, klatce piersiowej, brzuchu, plecach, kończynach górnych, lub udach), trądziku, zaburzeń cyklu miesiączkowego oraz płodności. Gdy poziom androgenów znacząco przekroczy wartości prawidłowe, dochodzi do rozwoju dodatkowych cech - objawów wirylizacji. Obejmują one następujące zmiany:

• przerost łechtaczki,
• niski tembr głosu,
• uksztaltowanie sylwetki typu męskiego, połączone z nadmiernym rozwojem mięśni,
• łysienie charakterystyczne dla mężczyzn (głownie w okolicach skroniowych i na szczycie głowy).

Hiperangrogenizacja przed okresem dojrzewania może skutkować zaburzeniami wzrastania i ostatecznie niskim wzrostem w wieku dorosłym.

Podwyższony poziom androgenów w czasie życia płodowego u płodu żeńskiego, skutkuje zaburzeniami rozwoju zewnętrznych narządów płciowych w kierunku żeńskim. U noworodka z tego rodzaju zaburzeniami obserwuje się tzw. obojnactwo rzekome żeńskie – wykształconym prawidłowo narządom płciowym wewnętrznym towarzyszy przerost łechtaczki lub bardziej zaawansowane zmiany w zakresie zewnętrznych narządów płciowych (niekiedy przypominające męskie narządy płciowe).

Diagnostyka wirylizacji

Pierwszym krokiem postępowania u pacjentek z objawami hiperandrogenizacji jest oznaczenie poziomu hormonów (testosteronu, DHEA-S, prolaktyny) we krwi. Na podstawie uzyskanych wyników podejmowana jest decyzja o dalszym postępowaniu. Dzięki wykonaniu badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej i miednicy, możliwe jest stwierdzenie obecności guza jajnika lub nadnerczy.

Następnym etapem po zdiagnozowaniu guza jest jego chirurgiczne usunięcie. W celu określenia źródła nadmiaru androgenów pomocny jest również test hamowania z użyciem deksametazonu.

Leczenie wirylizacji

Leczenie wirylizacji, a w istocie hiperandrogenizacji, jest zależne od jej przyczyny. W przypadku hormonalnie czynnego guza jajnika lub nadnerczy zaleca się jego chirurgiczne usunięcie. Gdy za objawy wirylizacji odpowiada wrodzony przerost nadnerczy, stosowane jest leczenie farmakologiczne – glikokortykoidy oraz antyandrogeny. Jeśli kobieta zażywa leki wpływające na wzrost poziomu androgenów, zaleca się ich odstawienie.

Leczenie stosowane w przebiegu zespołu policystycznych jajników ukierunkowane jest na wiele aspektów choroby – nadwagę, hiperandrogenizację, zaburzenia płodności, insulinooporność, zaburzenia gospodarki lipidowej. Zburzenia w obrębie zewnętrznych narządów płciowych mogą być korygowane chirurgicznie.