Hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie u kobiet – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest hirsutyzm?

Hirsutyzm jest zaburzeniem endokrynologicznym (hormonalnym) i polega na występowaniu nadmiernego owłosienia u kobiety w miejscach, w których normalnie owłosienie to nie występuje. U pań cierpiących z powodu tej przypadłości owłosienie pojawia się w miejscach, w których zazwyczaj występuje ono u mężczyzn.

Dolegliwość jest przyczyną gorszej samooceny i wielu osobistych dramatów. Włosy obecne są często na twarzy, na górnej wardze, co określa się jako wąsik. Bywa, że lokalizują się wokół sutków, między piersiami i na brzuchu. Objaw ten ogranicza aktywność wielu kobiet, zmniejsza chęć do zbliżeń z partnerem. Zarówno lokalizacja owłosienia, jak i jego natężenie są zmienne osobniczo. Hirsutyzm jest następstwem hiperandrogenizmu, czyli nadmiernej ilości męskich hormonów.

Zagadnienie hirsutyzmu to, niestety, nie tylko defekt kosmetyczny, lecz często poważny problem zdrowotny, stanowiący ogólnosystemowe zagrożenie dla kobiety, związany z chorobą gruczołów wydzielania wewnętrznego, np. jajników i nadnerczy (inaczej chorobą endokrynologiczną), czy nawet chorobą nowotworową.

Przeczytaj również: Progesteron – normy u kobiet, w ciąży i u mężczyzn

Przyczyny hirsutyzmu

W przypadku hirsutyzmu nie mówimy o jasnych, delikatnych włoskach charakterystycznych dla kobiet, lecz o męskim typie owłosienia (czarne, grube, bardzo widoczne włosy) wywołanym nadmiarem androgenów lub przyjmowaniem niektórych leków. Hirsutyzm stanowi ogromny dyskomfort dla co trzeciej kobiety w Polsce.

Wiele pacjentek zastanawia się jaki lekarz będzie najlepszy. Przy występowaniu wyżej wymienionych objawów należy zgłosić się do lekarza endokrynologa lub ginekologa, który przeprowadzi właściwą diagnostykę i ustali, czy nadmierne owłosienie nie jest związane z poważną chorobą jajników (policystyczne, drobnopęcherzykowe) lub nadnerczy. Na szczęście w większości przypadków mamy do czynienia jedynie z nieznacznie zwiększonym owłosieniem mieszczącym się w granicach normy.

Stopień owłosienia u kobiet zależny jest od wielu czynników, przede wszystkim od predyspozycji genetycznych, czyli od tego, czy w rodzinie również występowało wzmożone owłosienie. Rasa jest także ważnym czynnikiem, gdyż Azjatki i Murzynki mają zdecydowanie mniejsze owłosienie. Kobiety o śniadej, ciemnej cerze często są bardziej owłosione niż blondynki z jasną karnacją.

Stopień owłosienia zmienia się przez całe życie i często jest związany z różnymi stanami fizjologicznymi, które występują u płci żeńskiej. I tak np. okres pokwitania, ciąża czy menopauza są stanami, którym może towarzyszyć wzmożony wzrost włosów.

Aby zrozumieć przyczyny hirsutyzmu, musimy wiedzieć, że androgeny (czyli hormony męskie) oraz estrogeny (czyli hormony żeńskie) występują zarówno w organizmie kobiety, jak i mężczyzny. U płci męskiej przeważają oczywiście androgeny, a u płci żeńskiej estrogeny. Jeżeli w organizmie kobiety pojawi się zbyt duża ilość androgenów, mamy do czynienia z hiperandrogenizmem.

Przeczytaj: Niski progesteron – co oznacza?

Hiperandrogenizm i wirylizacja jako źródło hirsutyyzmu

Wirylizacja to zespół objawów, jaki pojawia się u kobiet w wyniku wahań hormonalnych. Objawy wirylizacji są następstwem nadmiaru męskich hormonów płciowych – androgenów, czyli hiperandrogenizmu. Prowadzą do nadmiernego owłosienia – hirsutyzmu, przerostu łechtaczki, zmiany budowy ciała o cechach męskich, łysienia typu męskiego. Najczęstszą przyczyną wirylizacji są nieprawidłowości w chorobach jajników i nadnerczy.

Jeżeli zbyt wysoki poziom męskich hormonów utrzymuje się przez dłuższy czas, doprowadzić może do zmiany obrazu sylwetki na bardziej męską, opisywanego hirsutyzmu, zmiany barwy głosu, problemów dermatologicznych (np. łojotoku czy trądziku).

Do innych zmian należeć może zaburzenie cyklu miesiączkowego czy wypadanie włosów, a nawet przerost mięśni. Hiperandrogenizm dotyka nie tylko kobiety cierpiące z powodu hirsutyzmu, ale występuje także m.in. w przeroście endometrium, zaburzeniach owulacji, hiperglikemii.

Czytaj również: Niedorozwój piersi, niedorozwój tkanki gruczołowej

Hirsutyzm – objawy

Hirsutyzm to stan kliniczny, który może objawiać się m.in. nadmiernym owłosieniem u kobiet w miejscach typowych dla mężczyzn. Owłosienie o różnej obfitości, różnym odcieniu, długości i grubości pojawia się w okolicy wargi górnej (wąsy), na brodzie, na ramionach, na plecach, na klatce piersiowej, w pasie barkowym (okolice karku), w okolicach podbrzusza i nadbrzusza, na udach (po wewnętrznej stronie). Pozostałe, mniej charakterystyczne objawy, które towarzyszą silnemu owłosieniu opisano poniżej.

Hirsutyzm określa tzw. skala Ferrimana-Gallweya. Warto zwrócić uwagę na inne objawy, które często współwystępują z hirsutyzmem. Zaliczamy do nich:

• trądzik i łojotok – tłusta cera i sebum to efekt nadmiernego wydzielania męskich hormonów,
• zaburzenia miesiączkowania (cykl jest rozregulowany, okres może występować rzadko),
• obniżony ton głosu,
• łysienie androgenowe,
• przetłuszczanie się włosów,
• przebudowa mięśni i kształtu sylwetki na typ męski,
• powiększenie (przerost) łechtaczki.

Hirsutyzm – skala Ferrimana-Gellweya

Skala Ferrimana-Gallweya jest metodą oceny i kwantyfikacji hirsutyzmu u kobiet. Oryginalna metoda wykorzystała 11 obszarów ciała do oceny wzrostu włosów, ale została zmieniona na 9 obszarów ciała w zmodyfikowanej metodzie: górna warga, broda, klatka piersiowa, górna i dolna część pleców, nadbrzusze i podbrzusze, ramiona, przedramię, uda, nogi.

W zmodyfikowanej metodzie wzrost włosów ocenia się od 0 (brak wzrostu włosów końcowych) do 4 (nadmierny wzrost włosów) w każdym z dziewięciu miejsc. Wynik pacjenta może zatem wynosić od minimalnej oceny, czyli od 0, do maksymalnej liczby punktów równej 36.

Hirsutyzm – jaka choroba daje taki objaw?

Istnieje wiele możliwych przyczyn hirsutyzmu. Zaliczyć możemy do nich choroby jajników, takie jak zespół policystycznych jajników czy wirylizujący guz jajnika. Za nadmierne owłosienie odpowiedzialne mogą być również choroby nadnerczy: guz nadnerczy produkujący androgeny oraz wrodzony przerost nadnerczy.

Przyczyną hirsutyzmu bardzo często są przyjmowane leki. Należą do nich: androgeny, sterydy anaboliczne, danazol (stosowany w leczeniu endometriozy), streptomycyna, doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem czy kwas walproinowy (lek stosowany głównie w leczeniu padaczki), a także niektóre leki na nadciśnienie oraz blokery receptorów histaminowych stosowane w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

U pacjentek z hiperprolaktynemią (podwyższone stężenie prolaktyny we krwi) czy zespołem oporności na insulinę również może pojawić się hirsutyzm.

Biorąc pod uwagę stany patologiczne, hirsutyzm najczęściej wywołuje zespół policystycznych jajników oraz opóźniony wrodzony przerost nadnerczy (CAH – congenital adrenal hyperplasia).

W przeważającej liczbie przypadków hirsutyzm występuje u kobiet, u których nie można stwierdzić nieprawidłowego wydzielania androgenów i które regularnie miesiączkują. Ten stan określamy mianem hirsutyzmu idiopatycznego, czyli samoistnego. Najprawdopodobniej wynika on z nadwrażliwości mieszków włosowych na androgeny.

Hirsutyzm idiopatyczny rozpoznaje się najczęściej w wieku dojrzewania. Bardzo często matka lub babka pacjentki miały podobne dolegliwości, co potwierdza tezę o predyspozycji genetycznej.

Hirsutyzm – jakie badania zrobić?

Zanim przystąpimy do leczenia, należy – o ile to możliwe – znaleźć przyczynę dolegliwości. Do dyspozycji mamy badania laboratoryjne, przede wszystkim w postaci pomiaru stężenia testosteronu w osoczu krwi (całkowitego i wolnego) oraz DHEA, czyli dehydroepiandrosteronu, a także FSH i LH.

Można również zbadać poziom prolaktyny we krwi. Otrzymanie nieprawidłowych wyników w badaniu krwi wymaga zastosowania dalszej diagnostyki. Jeżeli podejrzewamy zaburzenia jajnikowe, konieczna jest wizyta u ginekologa oraz wykonanie badania ultrasonograficznego USG. Gdy obraz kliniczny sugeruje występowanie guza nadnerczy, wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej jamy brzusznej.

Czytaj również: USG dopochwowe, transwaginalne – jak wygląda badanie

Zdarza się, że wykonane badania nie ujawniają żadnych zaburzeń i wtedy mamy do czynienia z hirsutyzmem samoistnym. W tym wypadku pozostaje nam jedynie leczenie objawowe, czyli usuwanie nadmiernego owłosienia. W pozostałych przypadkach stosujemy leczenie przyczynowe.

Jeżeli przyczyną hirsutyzmu jest guz jajnika lub nadnerczy, wymagane jest usunięcie operacyjne. Jeśli natomiast nadmiar owłosienia wywołany został przez któryś z przyjmowanych leków, należy odstawić ten lek i, jeśli to konieczne, zastąpić go innym.

Leczenie hirsutyzmu

U większości kobiet w celu leczenia hirsutyzmu wskazane jest zastosowanie farmakoterapii. Należy jednak pamiętać, że efekty leczenia widoczne są najwcześniej po upływie 6 miesięcy. Farmakoterapia nie ma wpływu na włosy, które już zdążyły się pojawić, wobec tego należy do niej dołączyć mechaniczne metody usuwania owłosienia. Wybór środka farmaceutycznego uzależniony jest od czynnika odpowiedzialnego za hiperandrogenizm.

Leczenie farmakologiczne polega na zmniejszeniu we krwi krążącej poziomu androgenów, a także na blokowaniu działania tych hormonów na tkanki. Terapia, w której podaje się żeńskie hormony – estrogeny i progesteron – przynosi najlepsze efekty, szczególnie w przypadku hirsutyzmu i pojawiających się schorzeń dermatologicznych, np. trądziku.

Panie, dla których problemem jest zwiększony poziom „męskich” hormonów, trafiając do specjalisty, zazwyczaj wymagają leczenia nie tylko hirsutyzmu czy trądziku, ale także zaburzeń metabolicznych, takich jak zwiększony poziom cholesterolu, trójglicerydów, cukrzycy, nadciśnienia. Terapia obejmować może leczenie zaburzeń owulacji.

Leczenie hirsutyzmu w chorobach jajników i PCOS

Problem nadmiernego owłosienia najczęściej wynika z androgenizacji jajnikowej wywołanej m.in. przez zespół policystycznych jajników, w skrócie PCOS. Podobne problemy mają kobiety, u których zdiagnozowano jajniki o budowie pęcherzykowej, gdzie warstwa korowa jajnika wydziela nadmierną ilość męskich hormonów.

U większości kobiet zalecane jest stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych oraz antyandrogenów. Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych dwukrotnie zmniejsza potrzebę depilacji oraz hamuje progresję hirsutyzmu.

Lekami obniżającymi wytwarzanie androgenów są także analogi gonadoliberyn. Ich zastosowanie jest jednak bardzo ograniczone ze względu na liczne i uciążliwe działania niepożądane. Właściwie zastosowanie mają one tylko u pacjentek, u których leczenie doustnymi środkami antykoncepcyjnymi w połączeniu z antyandrogenami nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

Hirsutyzm – jakie leki się stosuje?

Leki o działaniu antyandrogenowym są skuteczne, niezależnie od przyczyn hirsutyzmu. Należą do nich: spironolakton, octan cyproteronu, flutamid, ketokonazol, finasteryd, dutasteryd. Należy pamiętać, że antyandrogeny są preparatami potencjalnie teratogennymi, dlatego u kobiet w wieku prokreacyjnym muszą być stosowane razem ze środkami antykoncepcyjnymi.

W leczeniu hirsutyzmu zastosowanie znalazła także metformina (doustny lek przeciwcukrzycowy), która oprócz zmniejszania insulinooporności, powoduje zmniejszenie nasilenia hiperandrogenizmu.

Istnieje również miejscowe leczenie hirsutyzmu, a jedynym lekiem dopuszczonym i stosowanym w tym celu jest chlorowodorek eflornityny w postaci kremu. Eflornityna zwalnia lub powoduje zahamowanie wzrostu włosów na twarzy u kobiet. Stosowanie tego preparatu ma jednak działania uboczne w postaci podrażnienia skóry, trądziku czy zapalenia przymieszkowego oraz pieczenia i swędzenia skóry.

Czytaj również: Dieta przy zespole policystycznych jajników

Hirsutyzm – sposoby na usuwanie nadmiaru owłosienia

W leczeniu objawowym powinno się skorzystać z porady kosmetologa lub dermatologa, który doradzi jaka jest najlepsza metoda usuwania owłosienia. Niestety, nawet najlepsze metody nie dają trwałych rezultatów i wymagają ogromnej wytrwałości i systematyczności. Po pomoc można zgłaszać się do gabinetów kosmetologicznych, gdzie wykonywane są zabiegi laserowego usuwania owłosienia oraz zabiegi elektrolizy.

Zabieg elektrolizy polega na usunięciu cebulek włosowych za pomocą niskonapięciowego prądu. Te dwie metody są zdecydowanie bardziej skuteczne niż depilacja woskiem czy golenie.

Hirsutyzm – video z wypowiedzią lekarza

Hirsutyzm okiem dermatologa