Tajemnica lekarska – kogo obowiązuje i co obejmuje? Złamanie i zwolnienie z tajemnicy lekarskiej

Tajemnica lekarska – podstawa prawna

„Cokolwiek przy leczeniu albo też poza leczeniem w życiu ludzi ujrzę lub usłyszę, czego ujawnić nie można, przechowam w milczeniu” – to cytat z przysięgi Hipokratesa, składanej uroczyście przez każdego absolwenta studiów na kierunku lekarskim i lekarsko-dentystycznym, który zdał pomyślnie egzamin zawodowy. Obowiązuje więc ona wszystkich lekarzy, bez względu na status prawny placówki medycznej czy zajmowane stanowisko.

Dodatkowo polskie przepisy prawne regulują kwestię obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej dość szczegółowo. Podstawowymi aktami, w których znajdziemy precyzyjne unormowania są:

• Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego;
• Kodeks postępowania (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.);
• Kodeks Etyki Lekarskiej.

Jaką funkcję pełnią te akty prawne? Ich podstawowym zadaniem jest ochrona praw pacjenta w zakresie intymności i danych na temat stanu zdrowia, których ujawnienie mogłoby wpłynąć w mniej lub bardziej istotnym stopniu na jego życie codzienne.

Co obejmuje tajemnica lekarska?

Tajemnica lekarska obowiązuje nie tylko w zakresie wypowiedzi ustnych, ale także wszelkiego rodzaju dokumentacji medycznej pacjenta, która zostanie sporządzona w trakcie leczenia.

Jakie informacje są nią objęte? To tak naprawdę wszelkiego rodzaju dane, nawet te z pozoru nieistotne, na temat pacjenta, jak również jego bezpośredniego otoczenia. Szczególną ochroną otoczone są zwłaszcza informacje o stanie zdrowia pacjenta w zakresie jego kondycji psychicznej, które w dużym stopniu stanowią prawo bezwzględnie niezbywalne. Oprócz danych bezpośrednio dotyczących zdrowia samego pacjenta obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej obejmuje również informacje na temat jego życia prywatnego czy też sytuacji zawodowej i majątkowej, a nawet przekazanych przez niego wieści na temat stanu zdrowia osób trzecich, np. innych członków rodziny.

Warto zaznaczyć, że tajemnicą lekarską objęte są nie tylko dane, które dobrowolnie przekażemy lekarzowi m.in. w trakcie zbieranego wywiadu lecz również te, które uzyska w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, na przykład w wyniku przeprowadzonych badań czy testów.

Złamanie tajemnicy lekarskiej

Czym jest złamanie tajemnicy lekarskiej? Bezprawne ujawnienie tajemnicy lekarskiej to w znaczeniu prawnym przekazanie wiadomości, która pozwoli osobom postronnym na identyfikację pacjenta. O złamaniu tajemnicy zawodowej mówimy wtedy, kiedy lekarz dokona tego celowo i świadomie. Ujawnienie tajemnicy może mieć różnoraki charakter: słowny i przedmiotowy, np. poprzez przekazanie dokumentacji czy notatek o stanie zdrowia pacjenta osobom nieupoważnionym. Oprócz tego, że ujawnienie tajemnicy może nastąpić w sposób w pełni świadomy, za jej złamanie uznaje się również niedopilnowanie ograniczonego dostępu do gromadzonej przez lekarza dokumentacji medycznej.

Konsekwencje złamania tajemnicy lekarskiej

Co grozi lekarzowi czy też lekarzowi dentyście za niedotrzymanie obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej? Zgodnie z § 1 art. 266 Kodeksu karnego: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Zanim jednak lekarz zostanie ukarany, musi mu zostać udowodnione świadome ujawnienie tajemnicy, w przeciwnym razie przepis ten nie ma mocy sprawczej.

Na temat kary za niedotrzymanie obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej znajdziemy zapis również w przepisach prawa cywilnego. Pacjent, w stosunku do którego nastąpiło ujawnienie tajemnicy, ma prawo dochodzić odszkodowania lub zadośćuczynienia. W większości przypadków podstawą do uzyskania rekompensaty za szkodę są naruszenie dóbr osobistych (dobrego imienia, reputacji zawodowej itp), jak również silny stres czy szkody majątkowe.

Choć w większości przypadków kary mają charakter finansowy, należy pamiętać, że ujawnienie tajemnicy lekarskiej negatywnie wpływa także na reputację lekarza i jego dalszą karierę zawodową.

Tajemnica lekarska – kiedy lekarz może zostać z niej zwolniony?

Choć tajemnica lekarska jest jednym z bardziej istotnych aspektów etycznych zawodu lekarza, istnieją sytuacje, w których może on zostać zwolniony z jej przestrzegania. W określonych przypadkach ujawnienie tajemnicy lekarskiej jest bowiem prawnie wymagane. Kiedy w przypadku lekarza czy lekarza dentysty możemy liczyć na zwolnienie z tajemnicy lekarskiej? W jednym z trzech głównych przypadków:

1. Gdy sam pacjent wyrazi zgodę na przekazywanie informacji na temat jego stanu zdrowia osobom trzecim.
2. W sytuacjach wyszczególnionych w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty - chodzi tu przede wszystkim o sytuacje gdy zachowanie tajemnicy może wiązać się z realnym zagrożeniem dla zdrowia lub życia pacjenta lub osób trzecich albo innych osób. Drugim przypadkiem jest potrzeba przekazania informacji o stanie zdrowia pacjenta innemu lekarzowi, by mógł on udzielić mu w odpowiedni sposób niezbędnych świadczeń zdrowotnych.
3. Na mocy zezwolenia wydanego przez organy władzy publicznej (m.in. sąd) – tylko w zakresie badania zleconego na żądanie uprawnionych podmiotów.

Co ważne, w żadnym z powyższych przypadków nie może dojść do zwolnienia z tajemnicy lekarskiej informacji na temat popełnienia czynu zabronionego przez pacjentów psychiatrycznych. Choć nie jest to proste do zaakceptowania, lekarz któremu pacjent psychiatryczny przyznaje się w trakcie badania do popełnienia zbrodni nie ma prawa do nagrywania tych wypowiedzi czy ich utrwalania w inny sposób, np. w formie notatek w dokumentacji medycznej. Ponadto nie można na tę okoliczność przeprowadzać przesłuchania czy też wymagać by tego typu wypowiedzi pacjenta były zawierane np. w opinii na temat jego stanu zdrowia.