Melatonina – działanie, niedobór, badanie, leki, tabletki, dawkowanie, przeciwwskazania

Melatonina – co to i gdzie występuje?

W skomplikowanej strukturze, jaką jest nasz mózg, znajduje się między innymi organ dokrewny zwany szyszynką, zlokalizowany kilka centymetrów do tyłu od linii łączącej oczy. Znajdujące się tutaj komórki, zwane pinealocytami, odpowiedzialne za wydzielanie melatoniny – pochodną serotoniny, popularnie zwanej hormonem szczęścia.

Melatonina to hormon odpowiedzialny za sen, który powstaje w największych ilościach w ciemności, głównie między godziną 24.00 a 3.00, natomiast światło, za pośrednictwem impulsów wędrujących drogą nerwowego połączenia szyszynki z siatkówką, zmniejsza jej wytwarzanie. Niedobór hormonu wiąże się z zaburzeniami cyklu snu i czuwania, dlatego też syntetyczna melatonina stosowana jest jako lek w tego typu schorzeniach. Potwierdzeniem tej tezy jest dodatkowo fakt, że u dzieci melatonina wytwarzana jest najwcześniej od 12. tygodnia życia i faktycznie dopiero po tym okresie, dokładnie około 20. tygodnia życia, pojawia się u nich wyraźny zarys cyklu snu i czuwania. Podobnie wraz ze starzeniem się organizmu, kiedy dochodzi do zwapnienia szyszynki, dochodzi do mniejszej syntezy melatoniny, a osoby powyżej 80. roku życia także często mają problemy ze snem, budzą się wcześnie rano i zasypiają w dzień.

Melatonina jest także obecna w niektórych produktach spożywczych, m.in. w migdałach i wiśniach, a także przyprawach – kolendrze, koprze i kardamonie.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Melatonina – działanie

Melatoninę podejrzewa się o efekt antygonadotropowy, a inaczej mówiąc, opóźniający proces dojrzewania płciowego. Badania porównujące populacje nastolatków mieszkających na terenach o różnym stopniu nasłonecznienia i długości dnia i nocy wykazały, że im krótszy czas przebywania w ciemności, a co za tym idzie, mniejsza ilość wydzielanej melatoniny, tym wcześniejszy średni wiek osiągnięcia dojrzałości płciowej.

Oczywiście nie jest to ścisły wyznacznik, nie można pominąć czynników społecznych i rodzinnych, niemniej jednak ta rola melatoniny wydaje się potwierdzona, choć – u człowieka – szczątkowa. Prawdopodobnie odgrywa ona natomiast istotną rolę u ssaków, które posiadają sezonowy cykl rozmnażania i pora roku wpływa na ich cykl płciowy.

W przeciągu ostatnich kilku lat pojawiały się także rozmaite doniesienia o rzekomym działaniu:

• spowalniającym proces starzenia,
• wzmacniającym układ odpornościowy,
• przyspieszającym spalanie tkanki tłuszczowej i proces odchudzania.

Melatoninie przypisywano także rolę zapobiegawczą w chorobach nowotworowych i metabolicznych, schorzeniach oczu, a także leczeniu podwyższonego poziomu cholesterolu. Niestety żadne z tych doniesień nie zostało potwierdzone w sposób naukowy, a ewentualne testy przeprowadzano na zwierzętach. Powyższe tezy opierano między innymi na obserwacjach zmniejszonego wydzielania melatoniny u osób starszych, co wcale nie oznacza jej udziału w spowalnianiu procesu starzenia czy też powstawania komórek nowotworowych.

Niedobór melatoniny – objawy

Kto kiedykolwiek borykał się z problemem bezsenności i brakiem melatoniny doskonale wie, jak bardzo tego typu zaburzenia dezorganizują życie. Człowiek niewyspany nie może funkcjonować prawidłowo w ciągu dnia.

Przez krótki okres czasu jesteśmy co prawda w stanie rekompensować takie niedobory kawą i zwykłą mobilizacją, ale prędzej czy później dochodzi do załamania równowagi. Pojawia się:

• ciągłe uczucie wyczerpania fizycznego,
• depresja,
• stany nerwicowe,
• pogorszenie kondycji fizycznej,
• zaostrzenie współistniejących chorób.

Niestety problem bezsenności w organizmie często nie jest prawidłowo rozpoznawany i leczony, nie dbamy o higienę snu i lekceważymy jego niedobory.

Kiedy i jak zbadać poziom melatoniny?

Wskazaniem do badania melatoniny w organizmie są problemy ze snem i jego ciągłością oraz wybudzanie się w nocy. Poziom hormonu należy sprawdzić również w przypadku przewlekłego stresu, a także wówczas gdy pacjent ma wieczorem kłopoty z zaśnięciem, a z kolei rano – ze wstaniem z łóżka.

Jak przebiega oznaczanie stężenia hormonu snu? Wykonuje się je z trzech próbek śliny, które muszą zostać pobrane w godzinach nocnych. W tym celu wykorzystuje się specjalne zestawy, które można otrzymać w Punktach Pobrań. Badanie jest bezbolesne i może być wykonane przez samego pacjenta.

Melatonina – leki, tabletki – kiedy i jak stosować?

Leki z melatoniną bez recepty polecane są osobom, które pracują na tzw. "zmiany" i muszą być aktywne w nocy, co dla organizmu nie jest stanem naturalnym. Sprawdzą się też w przypadku bezsenności i problemów z zasypianiem spowodowanych silnym stresem.

Hormon snu przyjmują też często osoby, których podróże związane są ze zmianą strefy czasowej. Wówczas występuje zjawisko tzw. jet lagu. Suplementację melatoniny w tym przypadku należy rozpocząć już na kilka dni przed planowaną podróżą i kontynuować jej przyjmowanie w jej trakcie.

Jak stosować melatoninę? Należy ją przyjmować codziennie na około godzinę przed spoczynkiem. Jeśli chodzi o odstawienie tabletek na sen z melatoniną, najlepiej robić to stopniowo, zmniejszając jej dawkę z każdym dniem.

Warto wiedzieć, że hormonu snu dostępny jest także w płynie. Cena melatoniny waha się w zależności od apteki.

Melatonina – dawkowanie

Melatonina w tabletkach bez recepty dostępna jest w większości aptek. Jednak przed jej użyciem należy zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania lub skonsultować się z lekarzem.

Dawkowanie melatoniny w przypadku osób niewidomych to 1–6 mg raz dziennie przed snem około godz. 21–22.

Hormon snu można stosować także przy zaburzeniach snu i czuwania, także przy zmianowym trybie pracy. Wtedy należy stosować 1–6 mg na godzinę przed snem. Krótkotrwałe leczenie bezsenności u osób po 55 roku życia może trwać maksymalnie do 6 tygodni. W takim przypadku rozpoczyna się od wyższej dawki, a następnie stosuje dawkę podtrzymującą 1 mg.

Melatonina pomocna jest także w trakcie podróży samolotem przy szybkich zmianach stref czasowych, aby zapobiec tzw. jet lagowi. Dawkowanie różni się w zależności od kierunku podróży:

• loty na wschód: 1–6 mg około godz. 19 na dwa dni przed planowanym odlotem oraz przez 4 dni 1–6 mg na godzinę przed snem;
• loty na zachód: przez 4 dni po przylocie 1–6 mg na godzinę przed snem.

Działanie melatoniny zauważalne jest stopniowo po około 2 tygodniach. Stosowanie powinno być krótkotrwałe i nie przekraczać 13 tygodni. Choć podawana jest dawka między 1–6 mg, najczęściej zalecane są 3 mg hormonu snu.

Melatonina – przeciwwskazania, działania uboczne

Przed rozpoczęciem stosowania tabletek z melatoniną bez recepty, należy sprawdzić, kto nie powinien jej stosować. Informacje te podane są w ulotce, ale w razie jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty.

Nie powinno się m.in. przyjmować melatoniny w ciąży ani w okresie karmienia piersią. Jej zażywanie odradza się również osobom spożywającym alkohol. Nie jest ponadto wskazana u osób cierpiących na choroby wątroby. Przeciwwskazaniem jest również uczulenie na hormon snu. Co więcej nie należy podawać melatoniny dzieciom. Po jej przyjęciu należy zrezygnować z prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Melatonina cechuje się małą toksycznością i jest w większości przypadków dobrze tolerowana. Wśród najczęstszych skutków ubocznych jej stosowania wymienia się: zawroty i bóle głowy, senność w ciągu dnia, łagodny niepokój, przemijające objawy depresyjne, nudności, skurcze brzucha czy niedociśnienie.

Melatonina na sen

Leczenie sprowadza się do dokładnego wywiadu lekarskiego, wprowadzenia zasad prawidłowej higieny snu, leczenia towarzyszących zaburzeń psychicznych i somatycznych, a dopiero ostatecznie wprowadzaniu leczenia farmakologicznego. Zanim jednak zbyt pochopnie sięgniemy po typowe leki nasenne, które po pierwsze wcale nie leczą przyczyny zaburzeń, a po drugie są środkami silnie uzależniającymi i wreszcie po trzecie, posiadają liczne działania niepożądane, warto pomyśleć o zastosowaniu substancji w sposób naturalny regulującej proces zasypiania. I tutaj doskonale sprawdza się właśnie melatonina.

Jak wspomnieliśmy, bierze udział w kontroli snu i czuwania i jest stosowana wspomagająco w zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych, zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania u pacjentów niewidomych oraz u osób pracujących w trybie zmianowym. Jej przeznaczeniem są więc głównie łagodne zaburzenia, natomiast jest mniej skuteczna w leczeniu ciężkich stanów bezsenności i pełni w tym przypadku jedynie rolę wspomagającą w terapii. Najczęściej lekarze zalecają przyjmowanie preparatu na godzinę przed snem, a w przypadku zmiany stref klimatycznych, w zależności od czasu i kierunku naszej podróży, tak, aby pomóc organizmowi szybko wejść w nowy schemat dobowy. Oprócz ułatwiania samego zasypiania przyjmowanie preparatu melatoniny zmniejsza liczbę wybudzeń w nocy oraz jakość snu, pacjenci czują się bardziej wypoczęci rano.

Melatoninopauza – niska melatonina w okresie menopauzy

Warto wspomnieć również o kwestii melatonina a menopauza. W okresie przekwitania i u kobiet po 40. roku życia poziom hormonu snu w organizmie spada, co wiąże się z bezsennością, m.in. z nocnym wybudzaniem się.

Zaburzenia rytmu snu w czasie menopauzy (określane mianem melatoninopauzy) wpływają znacząco na funkcje poznawcze i motoryczne. Ponadto pojawiają się problemy z zapamiętywaniem oraz koncentracją, co znacząco obniża jakość życia.

Warto wiedzieć, że opisany problem można rozwiązać, stosując naturalne tabletki z wyciągami roślinnymi na menopauzę. Oprócz izoflawonów (naturalnych hormonów) zawierają melatoninę.

Melanina a melatonina

Melatonina to nie melanina. Wiele osób myli czasem oba pojęcia ze względu na podobne brzmienie, niemniej zdecydowanie nie oznaczają one tego samego. Trzeba wiedzieć, że obie substancje mają odmienną zarówno rolę, jak i budowę. Melanina to rodzaj barwnika występującego w skórze, włosach i – co najbardziej znane – w tęczówkach.

W skórze powstaje pod wpływem promieniowania UV i chroni jej głębsze warstwy przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych, a jej fizyczną oznaką jest oczywiście opalenizna czy ciemne zabarwienie tęczówek i włosów.