Przekwitanie – w jakim wieku, objawy, leczenie i czas trwania okresu przekwitania

Przekwitanie – w jakim wieku i ile trwa?

Przekwitanie to etap przejściowy w życiu kobiety, który w przybliżeniu obejmuje sześć lat przed i tyle samo po menopauzie, czyli ostatniej miesiączce. Umiejscawia się ono pomiędzy okresem pełnej zdolności reprodukcyjnej a wiekiem starczym. Destabilizacja hormonalna występująca w okresie przekwitania wpływa na wiele aspektów jej zdrowia, związanych zarówno z dobrostanem fizycznym, jak i psychicznym.

Przekwitanie, wśród kobiet żyjących w krajach wysokorozwiniętych, następuje zazwyczaj w wieku około 50.lat. Istnieje szereg czynników wpływających na organizm, które decydują, kiedy zaczyna się przekwitanie u danej kobiety. Wśród nich najczęściej wymieniane są:

• wiek pierwszej miesiączki,
• warunki bytowe i ekonomiczne kształtujące środowisko życia,
• styl życia (m.in. niezbilansowana dieta, alkoholizm, nikotynizm),
• przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej,
• choroby jajników.

Przekwitanie – zmiany hormonalne

Hormony płciowe pełnią bardzo ważną rolę w ustroju kobiety. Regulują liczne procesy metaboliczne zachodzące w organizmie człowieka tworząc skomplikowane mechanizmy działania. Hormony produkowane na terenie podwzgórza, przysadki stymulują i kontrolują substancje wytwarzane przez jajniki. W czasie przekwitania kobieta powoli przestaje jajeczkować, coraz więcej cykli staje się bezowulacyjnymi.

Stężenie estrogenów w organizmie dobrze obrazuje aktywność funkcji rozrodczej jajników. Skoro jajniki przestają funkcjonować, to stężenie produkowanych w nich estrogenów maleje i osiąga niskie wartości (nie zbliża się jednak do zera, bowiem estrogeny mogą być otrzymywane na drodze przekształceń biochemicznych w innych narządach, np. w tkance tłuszczowej). Niskie stężenia estrogenów przekładają się na zaburzenia miesiączkowania.

Natomiast stężenia hormonów przysadki rosną. Przysadka stara się w ten sposób stymulować jajniki do produkcji estrogenów. Jednakże ów wysiłek nie daje u kobiety w okresie okołomenopauzalnym żadnego efektu.

Przekwitanie a miesiączka –skąpa, obfita, nieregularna

Okres przedmenopauzalny to czas, w którym pojawiają się pierwsze oznaki zbliżającej się menopauzy. Objawem najbardziej charakterystycznym są w tym czasie zaburzenia miesiączkowania. Wynikają one z tego, że proces jajeczkowania nie jest już tak częsty i regularny jak w okresie reprodukcyjnym.

Występują tzw. przetrwałe krwawienia czynnościowe (mogące trwać ponad tydzień) wynikające z przetrwania pęcherzyka jajnikowego. Co więcej, spektrum zaburzeń miesiączkowania jest znacznie szersze – występują zarówno częste i obfite, jak i skąpe lub rzadkie miesiączki. Ponadto, sukcesywnie zmniejsza się szansa na zajście w ciążę u kobiet powyżej 40. roku życia.

Przekwitanie – objawy

Niezwykle ważne jest, by krwawienia po menopauzie należy traktować jako podejrzane i w każdym wypadku szczegółowo je diagnozować. Nie należy ignorować plamień i krwawień ze skrzepami. Dopóki lekarz nie pozna ich przyczyny, będzie obawiał się rozwoju raka endometrium (raka trzonu macicy).

Niektóre kobiety przechodzą okres okołomenopauzalny bez większych problemów. Jednakże wiele pacjentek cierpi z powodu spadku stężenia estrogenów będącego przyczyną tzw. zespołu klimakterycznego. Na jego obraz składa się szereg objawów:

• zaburzenia psychiczne (od zaburzeń nastroju, nadpobudliwości, lęków, po zespoły depresyjne o ciężkim przebiegu z tendencjami samobójczymi i urojeniami),
• zaburzenia somatyczne (bóle głowy, zawroty, ogólne osłabienie i złe samopoczucie, obniżone libido),
• zaburzenia naczynioruchowe (pocenie się, uderzenia gorąca – nasilające się pod wpływem stresu, gorąca i różnych pokarmów).

Problemy zdrowotne w okresie przekwitania

W organizmie kobiety znajdują się tkanki i układy estrogenozależne. Po menopauzie ich funkcjonowanie zmienia się diametralnie. W okresie przekwitania spadek stężenia estrogenów niekorzystnie wpływa na profil lipidowy krwi, powodując spadek „dobrego” cholesterolu (HDL) i wzrost „złego” (LDL). Sprzyja to powstawaniu blaszek miażdżycowych w naczyniach tętniczych i zwiększa ryzyko chorób układu krążenia (np. zawału serca).

Estrogeny pośrednio zapewniają sprężystość i utrzymywanie napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych, gładkich i poprawny stan tkanki łącznej (bez nich następuje zanik włókien kolagenu). Po menopauzie dokonuje się osłabienie aparatu podtrzymującego i wieszadłowego narządu rodnego. Powoduje to skłonność do powstawania zaburzeń statyki i obniżenia macicy.

U kobiet w okresie przekwitania pojawiają się problemy z wypadaniem macicy lub obniżeniem ścian pochwy i powstaniu uwypuklenia pęcherza lub odbytnicy przez błonę śluzową pochwy do jej światła. Spadek stężenia estrogenów wpływa również na tkankę łączną układu moczowego – u kobiet po menopauzie częściej występuje wysiłkowe nietrzymanie moczu. Skóra pozbawiona kolagenu stają się bardziej wiotka i pozbawiona sprężystości. Błona śluzowa pochwy stają się cieńsza, wzrasta jej pH na skutek zmian w składzie glikogenu komórek nabłonka. Zmiany te sprzyjają zmianie flory bakteryjnej i rozwojowi zanikowego zapalenia pochwy.

Osteoporoza pomenopauzalna jest bezpośrednio powiązana z obniżającymi się poziomami estrogenów. W dużym ułatwieniu można powiedzieć, że ich spadek aktywuje komórki zwane osteoklastami. Komórki te, będąc zależne od zmian charakteru wydzielanych substancji wpływających na metabolizm kości (cytokin), powodują utratę masy kostnej. Czynniki predysponujące do występowania osteoporozy po menopauzie to również: stosowanie sterydów, cytostatyków, heparyn, niezdrowy styl życia, BMI<19 oraz obciążenie rodzinne.

Przekwitanie – leczenie

Biorąc pod uwagę fakt, że to właśnie spadek stężenia estrogenów jest odpowiedzialny za powyżej wymienione problemy zdrowotne, wydaje się być naturalnym, że lekarze stosują je w leczeniu objawów klimakterium. Istnieje duże spektrum leków zawierających estrogeny i ich pochodne: tabletki doustne, plastry, kremy, globulki dopochwowe, roztwory do wstrzyknięć.

Bezwzględną zasadą bezpiecznego stosowania estrogenów jest zrównoważenie takiej terapii podawaniem gestagenów (pochodnych progesteronu działającego antagonistycznie w stosunku do estrogenów). Zabezpieczają one przed negatywnym działaniem leków na endometrium macicy, poprzez zmniejszenie ryzyka wystąpienia rozrostu błony śluzowej, a w dalszej perspektywie nawet raka. Jedynym wyjątkiem od takiego działania jest stosowanie monoterapii estrogenami w przypadku kobiet po całkowitym wycięciu macicy.

Przed wdrożeniem HTZ ginekolog powinien zlecić pacjentce wykonanie badania mammograficznego i ultrasonograficznego celem wykluczenia istniejących w piersiach i macicy patologii, których rozwój związany jest z estrogenami.

Przeciwwskazaniami do stosowania estrogenów na objawy przekwitania są:

• niewyjaśnione krwawienia z macicy po menopauzie,
• rak endometrium,
• zakrzepica,
• niewydolność wątroby,
• rak piersi.

Nie należy zapominać, że menopauza i przekwitanie są zjawiskami fizjologicznymi, które dotyczą wszystkich kobiet. Leczenie, opisane powyżej, ma za zadanie jedynie złagodzić dokuczliwe objawy występujące u pacjentek. Ponadto, nie każda z nich posiada wskazania do przepisywania jej leków hormonalnych.

Okres przekwitania – jak sobie radzić?

Alternatywą lub uzupełnieniem HTZ w leczeniu objawów przekwitania mogą być fitohormony, czyli hormony roślinne działające na zasadzie podobnej jak estrogeny. W przeciwieństwie do terapii hormonalnej, ich stosowanie nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych, a tym chorób nowotworowych, dlatego wiele kobiet decyduje się na ich stosowanie.

Fitoterapia łagodzi uciążliwe uderzenia gorąca i nocne poty. Przyczynia się do zmniejszenia nasilenia bólów i zawrotów głowy, pozytywnie wpływa na nastrój oraz sprzyja regulacji snu. Hormony roślinne wpływają ponadto na obniżenie poziomu złego cholesterolu, a także ograniczają ryzyko wystąpienia zmian osteoporotycznych.

Przekwitanie u kobiet łatwiej znieść dzięki regularnej, nieforsującej aktywności fizycznej (zaleca się m.in. pilates), a także dobrze zbilansowanej diecie wykluczającej żywność o wysokim stopniu przetworzenia i produkty bogate w sól.