Zaburzenia węchu i utrata węchu. Czy anosmia jest uleczalna?

Od czego zależy dobry węch?

Nos człowieka służy do oddychania i odbierania wrażeń zapachowych. Węch u człowieka, mimo że jest słabo rozwinięty w porównaniu z innymi ssakami, jest zmysłem niezastąpionym. Człowiek jest w stanie wyczuć około 10000 substancji zawartych w atmosferze. Zmysł węchu ściśle współpracuje ze zmysłem smaku, odpowiedzialnym za prawidłowe przyjmowanie pokarmów, dlatego szybkie rozpoznanie przyczyny braku powonienia i leczenie zaburzenia węchu jest bardzo ważne.

Znajomość drogi przewodzenia zapachu w kontekście zaburzenia węchu przez lekarza neurologa jest bardzo ważna, gdyż upośledzenie powonienia może wystąpić na każdym jego odcinku. W nosie człowieka występują tzw. pola węchowe, będące swoistymi receptorami zapachów. Od pól węchowych odchodzą nerwy węchowe, które transportują otrzymane wrażenie zapachowe przez pasmo i prążki węchowe do kory węchowej mózgu zwanej węchomózgowiem, który warunkuje świadomą percepcję węchową.

Przyczyny zaburzenia i utraty węchu?

Do przyczyn utraty węchu, a także pogorszenia węchu zaliczamy przyczyny zarówno neurologiczne, jak i laryngologiczne. Najczęściej utrata węchu (anosmia) lub osłabienie powonienia (hiposmia) spowodowane są przez:

• zwężenia sklepienia węchowego i niedrożność nozdrzy tylnych (np. polipy nosa);
• skrzywienie przegrody nosowej;
• infekcje wirusowe i bakteryjne (najczęstsza przyczyna);
• przewlekła lub ostra niedrożność zatok przynosowych na tle alergicznym;
• stłuczenie podstawy czaszki;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• procesy nowotworowe łagodne i złośliwe (np. oponiak rynienki węchowej);
• złamania blaszki sitowej z przerwaniem nitek węchowych;
• tętniaki mózgu uciskające nerw węchowy;
• cukrzyca;
• choroba Alzheimera i choroba Parkinsona;
• leki np. na nadciśnienie i padaczkę oraz niektóre antybiotyki;
• niedobór witamin i składników mineralnych;
• utrata węchu samoistna, wynikająca z uszkodzenia nabłonka węchowego.

Jakie są rodzaje zaburzeń węchu?

Najprostszym podziałem zaburzeń węchu (dysosmia) jest podział na zaburzenia powonienia ilościowe i jakościowe.

Do zaburzeń ilościowych zaliczamy:

• anosmię, czyli całkowity brak odczuwania zapachów, całkowitą utratę węchu;
• hiposmię – częściową utratę powonienia;
• hiperosmię – nadmierne odczuwanie zapachów, tzw. nadwrażliwość węchowa.

Do zaburzeń jakościowych węchu zaliczamy:

• parosmię – pacjent odczuwa zapachy niezgodne z rzeczywistością, np. zapach świeżych cytrusów jest odczuwany jako zgnilizna;
• kakosmię – ciągłe bądź napadowe odczuwanie przykrego zapachu;
• odczuwanie nieistniejących w rzeczywistości zapachów – omamy zapachowe, czyli phantosomia, halucynacje węchowe są często składową napadów padaczkowych;
• agnosomię, czyli całkowita utrata zdolności rozpoznawania znajomych zapachów.

Diagnostyka zaburzeń węchu

Rozpoznanie utraty powonienia bywa skomplikowane. Często należy do trudnych i żmudnych procedur, wymagających nieraz ścisłej współpracy laryngologa, neurologa i psychologa.

Badanie nerwu węchowego, który jest tzw. pierwszym nerwem czaszkowym, polega przede wszystkim na wykluczeniu zmian chorobowych błony śluzowej nosa i niedrożności przewodów nosowych. Stosuje się substancje zapachowe przygotowane w specjalnych probówkach, które nie drażnią śluzówki nosa (np. kawa, wanilia). Substancje zbliżamy kolejno do każdego otworu nosowego i pytamy pacjenta, czy czuje i co czuje w probówkach. Podczas przeprowadzania diagnostyki zaburzenia węchu badany powinien mieć zamknięte oczy. W przypadku utraty węchu neurolog stosuje także badania obrazowe, do których zaliczamy tomografię komputerową i rezonans magnetyczny w celu wykrycia nieprawidłowości anatomicznych lub nowotworów.

W przypadku podejrzenia przyczyny laryngologicznej zaburzenia powonienia, lekarz laryngolog ma do swojej dyspozycji szereg specjalistycznych, charakteryzujących się dużą swoistością i czułością badań, do których zaliczamy rynoskopię przednią i tylną, olfaktometrię, ocenę drożności nosa za pomocą rynomanometrii, a także badanie radiologiczne nosa i zatok przynosowych. W diagnostyce utraty powonienia ważne jest także wykonanie badań biochemicznych.

Utrata węchu – leczenie

Podstawą leczenia zaburzenia powonienia jest leczenie choroby podstawowej i od tego zależy sposób leczenia. W przypadku guzów, polipów i innych zmian rozrostowych konieczne bywa przeprowadzenie operacji chirurgicznej w celu przywrócenia węchu. Natomiast chorym, którzy cierpią na brak węchu z powodu alergicznych chorób nosa, pomocne bywa podawanie hydrokortyzonu (glikokortykosteroid) i leków przeciwhistaminowych.

W stanach zapalnych skuteczne bywają antybiotyki. Korekcja skrzywienia przegrody nosa lub innej wady anatomicznej powodującej zatkanie nosa i upośledzenie powonienia również wymaga zabiegu chirurgicznego.

W części przypadków przyczyną zaburzenia węchu są niedobory witamin i składników mineralnych. Szczególnie niedobór witaminy A i z grupy B, a także spadek poziomu cynku i miedzi mogą prowadzić do upośledzenia węchu. Zaleca się wtedy stosowanie preparatów uzupełniających niedomiar tych elementów. Przed rozpoczęciem kuracji pacjent powinien koniecznie skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia dawkowania i czasu leczenia.

Należy pamiętać, że w niektórych przypadkach (szczególnie u osób w podeszłym wieku) poszukiwana przyczyna utraty węchu nie zostaje odnaleziona, a leczenie farmakologiczne bywa nieskuteczne. Pomocne w tych przypadkach bywa ziołolecznictwo. Przyprawy takie, jak pieprz cayenne, chrzan i inne intensywne zioła, mogą poprawić odczuwanie zapachów poprzez oczyszczenie zatok przynosowych. Aromatyczne przyprawy należy wąchać i dodawać do przygotowywanych potraw.

O zaburzeniach węchu w materiale video