ADHD u dorosłych – co to jest?
Większość osób kojarzy ADHD z problemami wieku dziecięcego, ponieważ objawy zaburzeń hiperkinetycznych są widoczne bardzo wcześnie (najczęściej w pierwszych pięciu latach życia). Symptomy ADHD występują u 2-5% osób.
Schorzenie to dotyka przeważnie chłopców, we wszystkich kręgach kulturowych, niezależnie od rasy.
W życiu dorosłym objawy te nie znikają w cudowny sposób. Badania wykazują, że u 60% osób zaburzenie to utrzymuje się w okresie dojrzewania i dorosłości. Może ono przybierać formę pełnoobjawową, albo utrzymywać się w postaci częściowej remisji (kiedy występują tylko niektóre objawy prowadzące do pogorszenia funkcjonowania psychospołecznego).
W swoim otoczeniu społecznym dorośli z objawami ADHD są postrzegani jako osoby źle zorganizowane, leniwe, niesystematyczne, czasem drażliwe i agresywne. Rzadko traktuje się je jako osoby, które z powodu swoich ograniczeń wymagają wsparcia i leczenia. Niestety, również dostępność leczenia osób dorosłych ciągle jeszcze jest ograniczona.
Co wyróżnia dorosłe osoby z syndromem ADHD?
Zaburzenia hiperkinetyczne u dorosłych najczęściej manifestują się poprzez:
- trudności w nauce i w pracy – osobom cierpiącym na zespół nadpobudliwości ruchowej z uwagi na ich problemy z koncentracją uwagi w dzieciństwie i nadmierną męczliwością często nie udaje się zdobyć wykształcenia odpowiadającego ich możliwościom intelektualnym. W pracy są źle zorganizowane, często nie kończą zadań, nie najlepiej znoszą monotonne czynności wymagające dłuższego wysiłku; często zapominają o obowiązkach, które powinny wykonać, mają tendencję do spóźniania się. Osoby z ADHD realizują czasem różne pomysły bez przewidywania konsekwencji swoich działań, co może narazić ich samych lub firmę na dodatkowe problemy;
- chaotyczność, trudności organizacyjne, bałaganiarstwo – cechy te mogą manifestować się zwiększoną częstością wypadków komunikacyjnych, niezdrowym trybem życia, skłonnością do popadania w nałogi, impulsywnym wydawaniem pieniędzy, a czasem problemami z prawem, będącymi efektem nadmiernej impulsywności i nieprzemyślanych działań. Chorzy na ADHD wykazują również tendencję do gubienia przedmiotów, np. dokumentów, biletów itp.;
- problemy interpersonalne – osoby z nadpobudliwością są często nieakceptowane w środowisku; bywają one uciążliwe dla otoczenia z uwagi na ich niecierpliwość i nadmierne gadulstwo, tendencję do przerywania wypowiedzi innym. Relacje z otoczeniem osób z ADHD często nacechowane są nietrwałością. Jednocześnie z powodu zaniżonego poczucia własnej wartości bardzo potrzebują one wsparcia innych ludzi. Osoba z syndromem nadpobudliwości może całkiem dobrze funkcjonować, jeśli ma silne wsparcie w rodzinie i poczucie akceptacji.
Często ADHD u dorosłych jest też maskowanie innymi zaburzeniami, takimi jak depresja i lęk, których wynikiem jest niska samoocena, zaburzenia snu, nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Przyczyny ADHD u dorosłych
Przyczyny zaburzenia ADHD można podzielić na:
- genetyczne – badania wykazują, że ADHD jest zaburzeniem mającym charakter genetyczny; występuje ono rodzinnie. Badania wykazują, że 20 % rodziców dzieci z syndromem ADHD cierpi na to zaburzenie;
- środowiskowe – występujące w interakcji z czynnikami genetycznymi. Należą do nich m. in. czynniki prenatalne (np. poród przedwczesny, spożywanie przez matkę w czasie ciąży substancji psychoaktywnych, wysokie ciśnienie krwi i stres matki i niska masa urodzeniowa ciała dziecka).
Zarówno u dzieci jak i u dorosłych z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej występują zaburzenia czynności mózgu. Syndrom ten nie wynika z błędów wychowawczych lub czynników psychogennych. Mogą one jedynie nasilić objawy, nie są natomiast ich pierwotną przyczyną.
Objawy ADHD u dorosłych
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest stanem klinicznym. Towarzyszy mu szerokie spektrum objawów występujących na trzech głównych obszarach: kinestetycznym, poznawczym i emocjonalnym.
Sfera ruchowa:
- nadmierna aktywność;
- pobudzenie ruchowe;
- nadmierna gestykulacja.
Sfera poznawcza:
- zaburzenia uwagi i koncentracji;
- męczliwość towarzysząca pracy intelektualnej;
- brak wytrwałości podczas wykonywania zadania;
- przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt;
- słabe zdolności organizacyjne;
- gubienie przedmiotów;
- zapominanie o codziennych sprawach;
- trudności w podejmowaniu decyzji.
Sfera emocjonalna:
- impulsywność w działaniu;
- nadmierna ekspresja emocji;
- gadulstwo, przerywanie wypowiedzi innym;
- porywczość, drażliwość;
- zmienność nastrojów.
Zespołowi temu towarzyszy pogorszenie funkcjonowania w wielu dziedzinach. Problemy z koncentracją są przyczyną trudności w nauce, chwiejność emocjonalna zaburza relacje z bliskimi, trudności społeczne mogą być też przyczyną niestandardowych, nieakceptowanych zachowań.
Diagnostyka i rozpoznanie ADHD u dorosłych
Jednym z powodów trudności z rozpoznawaniem objawów ADHD u dorosłych jest to, że ich obraz kliniczny choroby zmienia się wraz z wiekiem. O ilu u dzieci dominuje nadmierna aktywność i ruchliwość, to w obrazie klinicznym dorosłych występuje wewnętrzny niepokój, rozproszenie uwagi, chaotyczność.
Dostępne są już odpowiednie i efektywne metody diagnozowania i leczenia ADHD u dorosłych. Są one przeprowadzane w gabinetach specjalistów (psychologów i psychiatrów).
Diagnoza ADHD u dorosłych musi obejmować okres dzieciństwa (jeżeli osoba nie była wcześniej diagnozowana należy ustalić czy w dzieciństwie miała tendencje do impulsywności i nadpobudliwości emocjonalnej).
Leczenie dorosłych z ADHD
W przypadku ADHD u osób pełnoletnich terapia powinna mieć charakter kompleksowy i obejmować oddziaływania medyczne i psychologiczne, takie jak:
- farmakoterapia;
- terapia poznawczo-behawioralna (polegająca na uczeniu pożądanych zachowań np. technik zarządzania czasem, adekwatnej komunikacji z ludźmi);
- coaching;
- terapia rodzin (w leczeniu powinna uczestniczyć cała rodzina, ponieważ problem dotyczy wszystkich jej członków).
Mocne strony dorosłych osób z ADHD
Dorośli z syndromem nadpobudliwości są z reguły bardzo kreatywni, mają umiejętność znajdowania niekonwencjonalnych rozwiązań w różnych sytuacjach, zwykle też są bardzo pomysłowi i cenieni w pracy, w której nagradzane jest odejście od rutyny, twórcze rozwiązywanie problemów. Cechuje ich też duża podzielność uwagi, potrafią koncentrować się na wielu rzeczach jednocześnie.
Dorośli z ADHD bywają cenionymi artystami, dobrze też radzą sobie w pracy w mediach i branży rozrywkowej. Czasem, z uwagi na twórcze podejście do rzeczywistości, pracują jako naukowcy i wynalazcy.
Niestety, nieleczone ADHD u osób dorosłych skutkuje upośledzeniem funkcjonowania psychospołecznego i współwystępowaniem innych zaburzeń, co stanowi dla osób dotkniętych tym zespołem źródło frustracji i cierpienia. Dlatego, podobnie jak w przypadku dzieci, ważna jest diagnostyka i podjęcie terapii. Jeżeli dorośli z ADHD są akceptowani w swoim otoczeniu i otrzymują od bliskich dużo wsparcia, potrafią przekuć swoje objawy w atut i przystosować się do życia w społeczeństwie.
