Wysokie ciśnienie – przyczyny, objawy, leczenie podwyższonego ciśnienia

Co to jest ciśnienie rozkurczowe i ciśnienie skurczowe?

Nadciśnienie tętnicze stanowi jedną z najczęstszych chorób układu krążenia. Z problemem zbyt wysokiego ciśnienia borykają się miliony osób na całym świecie i liczba ich stale wzrasta. Można mówić wręcz o pladze cywilizacyjnej, której od lat nie daje się opanować, mimo coraz doskonalszych metod diagnozowania i leczenia.

W Polsce problemy z nadmiernie wysokim ciśnieniem ma około 10 milionów osób, z czego ¹/₃ nie zdaje sobie nawet sprawy z tego, że normy ciśnienia zostały w ich przypadku przekroczone.

Wysokość ciśnienia tętniczego krwi uzależniona jest od kilku czynników. W każdej minucie mięsień sercowy przepompowuje około 5 litrów krwi, która – przepływając przez tętnice – wywiera pewne ciśnienie na ścianę naczyniową.

W praktyce określa się ciśnienie skurczowe (pierwsza wartość) związane właśnie ze skurczem serca, w czasie którego krew jest wypychana do tętnic. Druga składowa określa ciśnienie rozkurczowe (dolne), kiedy do serca napływa kolejna porcja krwi. Ciśnienie krwi będzie więc zależeć od siły i częstości pracy serca. Ciśnienie jest podwyższone np. w czasie wysiłku fizycznego lub w stresie i niskie w spoczynku oraz w czasie snu.

Równie ważny jest stan naczyń krwionośnych. Wraz z wiekiem i postępem zmian miażdżycowych tętnice tracą elastyczność, ściany ulegają pogrubieniu i nie dostosowują się do zmian krążeniowych, co może stać się przyczyną nadciśnienia wtórnego.

Ciśnienie tętnicze regulowane jest także przy udziale szeregu hormonów wydzielanych m.in. przez śródbłonek naczyniowy, nerki, nadnercza. Zaburzenia ich poziomów mogą sprawiać, że ciśnienie jest za wysokie.

Przeczytaj również:

Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny napadów gorąca u osób młodych

Prawidłowe ciśnienie – jakie są normy ciśnienia krwi?

Przy ciśnieniu normy określane są oddzielnie dla ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Wartości prawidłowe ciśnienia krwi dzielą się na:

• ciśnienie optymalne – < 120/80 mm Hg,
• ciśnienie prawidłowe – skurczowe: 120–129 mm Hg, rozkurczowe: 80–84 mm Hg,
• ciśnienie wysokie prawidłowe – skurczowe: 130–139 mm Hg, rozkurczowe: 85–89 mm Hg.

Uwaga! W 2024 roku Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC) opublikowało zaktualizowane wytyczne i wprowadziło nową klasyfikację wartości ciśnienia („non-elevated” – niepodwyższone, „elevated” – podwyższone, „hypertension” – nadciśnienie). Zarekomendowało też docelowe wartości terapeutyczne na poziomie 120–129/70–79 mmHg, jeśli są dobrze tolerowane przez pacjenta. Według tych zmian:

• ciśnienie prawidłowe < 120/70 mmHg (gabinetowe),

• ciśnienie podwyższone 120–139 / 70–89 mmHg,

• nadciśnienie ≥ 140/90 mmHg.

Dokument „Guidelines for the management of hypertension in Poland 2024” opracowany przez Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego oraz Polskie Towarzystwo Kardiologiczne określa cele terapeutyczne, pomiar ciśnienia oraz strategię leczenia.

Nowe klasyfikacje ciśnienia krwi 

Poniżej propozycja tabeli, którą możesz wkleić. Zalecam sformatować ją w edytorze jako poziomą (landscape) dla lepszej czytelności.

Przeczytaj również:

Niskie ciśnienie i wysoki puls – jakie są przyczyny i co robić?

Pomiar ciśnienia – jak mierzyć ciśnienie?

Nadciśnienie, według aktualnych wytycznych, rozpoznaje się, gdy wartości ciśnienia będą równe lub większe niż 140/90 mm Hg.

O tym, jakie ciśnienie jest niebezpieczne, powinny wiedzieć zwłaszcza osoby z cukrzycą. W ich przypadku ciśnienie rozkurczowe nie powinno być wyższe niż 85 mm Hg. Jedynie u osób w podeszłym wieku dopuszczalne jest wysokie ciśnienie rozkurczowe rzędu 140–150 mm Hg.

Aby wynik był miarodajny, należy wiedzieć, jak mierzyć ciśnienie. Pomiar ciśnienia powinien odbywać się w pozycji siedzącej, po kilkuminutowym odpoczynku, najlepiej ciśnieniomierzem zegarowym z mankietem dostosowanym do obwodu ramienia.

Część osób może mieć tzw. nadciśnienie białego fartucha, podnoszące się tylko w gabinecie lekarskim i powracające do normy w warunkach domowych. W tych sytuacjach pomocne może być 24-godzinne monitorowanie ciśnienia tętniczego (badanie Holtera). Badanie to pozwala prześledzić skoki ciśnienia w czasie codziennych czynności, a także w czasie snu.

Przeczytaj również:

Podwyższone ciśnienie u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Jakie są przyczyny wysokiego ciśnienia tętniczego?

Wysokie ciśnienie jako choroba cywilizacyjna jest związane głównie ze stylem i warunkami życia. Jedzenie jest szeroko dostępne, wysokoprzetworzone i wysokokaloryczne. W szybkim tempie może doprowadzić do nadwagi i otyłości. Dodatkowo znaczna część populacji nie dba o regularne stosowanie aktywności fizycznej.

Przyczyną wysokiego ciśnienia tętniczego jest:

• stosowanie nadmiaru soli w diecie,
• brak ruchu i wysiłku fizycznego,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• stres.

Siedzący tryb życia 1,5-krotnie zwiększa możliwość pojawienia się nadciśnienia. Wysokie ciśnienie krwi nie jest dziedziczne, ale obserwuje się pewną skłonność do rodzinnego występowania.

Częstym problemem jest wysokie ciśnienie w ciąży (nadciśnienie w ciąży) lub w przebiegu chorób serca, nerek, tarczycy czy nadnerczy. Określa się je wówczas jako nadciśnienie wtórne, możliwe do wyleczenia po usunięciu przyczyny – np. zwężenia tętnicy nerkowej, wyrównania nadczynności tarczycy.

Sytuację pogarsza brak systematycznej kontroli leczenia i niestosowanie się do zaleceń przez samych chorych. Pacjenci przyzwyczajają się do tego, że ciśnienie jest za wysokie i źle tolerują jego wyrównanie. Mogą odczuwać osłabienie, senność, złe samopoczucie i często przerywają leczenie nadciśnienia. Część osób bierze leki tylko wtedy, gdy pojawiają się objawy wysokiego ciśnienia.

Zapoznaj się z opinią kardiologa na temat przyczyn nadciśnienia tętniczego.

Przeczytaj również:

Wysokie ciśnienie i niski puls – jakie są przyczyny?

Wysokie ciśnienie w ciąży – czy jest niebezpieczne?

Czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia w ciąży są fizjologiczne zmiany, jakie zachodzą w tym czasie w organizmie kobiety. Mówimy wówczas o nadciśnieniu indukowanym ciążą. Nadciśnienie ciążowe ustępuje zwykle samoistnie do 6 tygodni po porodzie. Nadciśnienie może mieć jednak charakter wtórny. W największym stopniu na rozwój choroby narażone są kobiety chorujące na cukrzycę, otyłe, z dyslipidemią czy chorobą niedokrwienną serca.

Ciśnienie 140/90 mm Hg w ciąży świadczy o nadciśnieniu. Za wysokie ciśnienie w ciąży jest groźne zarówno dla zdrowia kobiety, jak i płodu, dlatego konieczne jest jak najszybsze podjęcie leczenia.

Podwyższone ciśnienie w ciąży może prowadzić do:

• wewnątrzmacicznego zatrzymania wzrostu płodu,
• obumarcia płodu,
• przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
• porodu przedwczesnego.

Kiedy ciśnienie w ciąży jest powyżej normy, istnieje dodatkowo duże ryzyko wystąpienia rzucawki, która stanowi zagrożenie dla życia matki i dziecka.

Wysokie ciśnienie – objawy podwyższonego ciśnienia krwi

Objawy wysokiego ciśnienia są bardzo skąpe, zdarza się, że nie występują wcale przez długi czas, co znacznie utrudnia wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego postępowania leczniczego. Zdarza się, że kiedy ciśnienie jest za wysokie, jedyną oznaką są uciążliwe bóle głowy.

U części chorych mogą pojawić się niezbyt charakterystyczne dolegliwości, takie jak:

• zawroty głowy,
• mroczki przed oczami,
• uderzenia gorąca,
• nadmierna potliwość,
• kołatanie serca,
• duszności,
• szumy uszne,
• zaczerwienienie twarzy.

Przy długotrwale podwyższonym ciśnieniu może dojść do powikłań narządowych, dających objawy w postaci zaburzeń wzroku, problemów z poruszaniem się, obniżenia funkcji intelektualnych, oziębienia i obrzęków kończyn.

Wysokie ciśnienie – kiedy wezwać pogotowie? Kiedy do szpitala?

W sytuacji bardzo wysokiego ciśnienia z towarzyszącym silnym bólem głowy, krwawieniem z nosa i niepokojem należy wezwać pogotowie. Z wysokim ciśnieniem do szpitala należy udać się także wówczas, gdy nastąpił znaczny wzrost ciśnienia i nie da się go opanować lekami.

Przeczytaj również:

Leki na nadciśnienie – rodzaje, działanie, skutki uboczne

Skutki wysokiego ciśnienia – czy wysokie ciśnienie jest groźne?

Długo utrzymujące się nadciśnienie tętnicze jest niebezpieczne dla zdrowia, prowadzi do nieodwracalnych zmian w wielu narządach, a w konsekwencji do przedwczesnej śmierci.

• W układzie krążenia zbyt wysokie ciśnienie jest przyczyną niewydolności serca, choroby wieńcowej i zawału mięśnia sercowego. Nagły skok ciśnienia może być odczuwany jako bóle w klatce piersiowej.
• Przyspiesza rozwój miażdżycy, powoduje przerost mięśnia sercowego i jego przeciążenie.
• Przyczynia się do wcześniejszego występowania zaburzeń rytmu serca w postaci skurczów dodatkowych, trzepotania przedsionków i migotania przedsionków odczuwanych jako kołatanie serca, potykanie się serca, uczucie zamierania.
• Za wysokie ciśnienie jest najważniejszym czynnikiem ryzyka udaru mózgu, będącego jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. W większości są to udary niedokrwienne, ale wysokie ciśnienie może spowodować także pęknięcie tętniaka i krwotoki śródmózgowe. U osób z nadciśnieniem wzrasta częstość przemijających epizodów niedokrwienia mózgu. Częściej w badaniu komputerowym głowy ujawniane są tzw. mikroudary – zwykle nie dają one wyraźnych objawów klinicznych, ale przyczyniają się do pogorszenia sprawności umysłowej i przyspieszają rozwój demencji.
• Nadciśnienie powoduje uszkodzenie naczyń siatkówki, naczyniówki i tarczy nerwu wzrokowego prowadzące do upośledzenia widzenia.
• Problemy z ciśnieniem nasilają zmiany w naczyniach obwodowych, szczególnie kończyn dolnych, zwiększając ich niedokrwienie, a co za tym idzie, bóle nóg przy chodzeniu i w spoczynku.
• Prowadzi do postępującego uszkodzenia nerek, pogarsza wydalanie moczu.

Ciśnienie powyżej normy bardzo niekorzystnie wpływa na postęp cukrzycy i nasila jej powikłania.

Jak obniżyć ciśnienie?

Próby obniżenia ciśnienia przy pomocy odpowiedniego leczenia powinny poprzedzić dokładne pomiary jego wartości, ale z uwzględnieniem innych czynników ryzyka wystąpienia powikłań narządowych. Pod uwagę bierze się wiek i płeć pacjenta, palenie tytoniu, poziom cholesterolu, występowanie cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych, chorób nerek, predyspozycje rodzinne i osobistą sytuację chorego.

Korzyści z obniżania wysokiego ciśnienia są tym większe, im wyższe ciśnienie ma pacjent i im więcej ma innych czynników ryzyka, ale korzyści są widoczne nawet wtedy, gdy zagrożenie powikłaniami nie jest duże.

Aby ustalić, jak zbić ciśnienie u danego pacjenta, pod uwagę należy wziąć jego indywidualny styl życia. Zmiany, jakie pacjent powinien wprowadzić, są tak samo ważne jak przyjmowane leki na nadciśnienie.

Zanim jednak dojdzie do ich włączenia, aby obniżyć wysokie ciśnienie, należy dążyć do:

• zmniejszenia wagi ciała,
• zwiększenia aktywności fizycznej, która nie tylko zmniejsza ciśnienie, ale poprawia ogólną wydolność organizmu,
• zaprzestania palenia papierosów, które dodatkowo nasilają skurcz naczyń i przyspieszają pracę serca,
• unikania stresu i dużych ilości alkoholu,
• dostarczania w diecie odpowiedniej ilości wapnia i potasu.

Jeżeli takie sposoby na wysokie ciśnienie nie przyniosą oczekiwanych efektów, następnym krokiem jest włączenie preparatów farmakologicznych.

Przeczytaj również:

Nadciśnienie a problemy z erekcją i seksem. Farmakologiczne i naturalne sposoby leczenia

Leki na nadciśnienie – co obniża ciśnienie?

Przy wysokim ciśnieniu leczenie farmakologiczne dobiera lekarz po dokładnym zapoznaniu się ze stanem zdrowia pacjenta. Na podwyższone ciśnienie początkowo specjalista przepisać może jeden lek, z czasem, w zależności od efektów leczenia, wdrażając drugi. Wybór zależny jest od ewentualnych chorób towarzyszących i możliwych przeciwwskazań.

Leki na nadciśnienie określa się jako leki hipotensyjne. Zalicza się do nich:

• leki moczopędne (diuretyki), np. hydrochlorotiazyd,
• blokery kanału wapniowego,
• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), blokery receptora angiotensynowego (ARB),
• beta-blokery.

W przypadku osób w podeszłym wieku jako leki pierwszego rzutu stosuje się diuretyki. Jeśli mamy do czynienia z wysokim ciśnieniem w młodym wieku, zwykle są to środki z trzech pozostałych grup.

Ciekawostki i fakty, których mogłeś nie znać

• Okazuje się, że u osób powyżej 80. roku życia utrzymanie skurczowego ciśnienia krwi poniżej 130 mmHg wiązało się ze znaczącym zmniejszeniem ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.

• W najnowszych badaniach stwierdzono, że każdy wzrost ciśnienia skurczowego o 20 mmHg (lub rozkurczowego o 10 mmHg) powyżej poziomu 115/75 mmHg niemal podwaja ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.

• W Polsce i w wielu krajach europejskich coraz częściej stosuje się tak zwane kombinacje lekowe w jednej tabletce („single-pill combination”, SPC) jako standard leczenia nadciśnienia, co ma wpływ na dostępność i przebieg leczenia.

• Zmieniły się „normy” ciśnienia krwi, nie wystarczy już wielokrotnie uważać, że 140/90 mmHg to granica – pojawiła się kategoria „podwyższonego ciśnienia” (skurczowe 120-139 mmHg lub rozkurczowe 70-89 mmHg).

• Mierzenie ciśnienia wyłącznie w gabinecie może być niewystarczające: coraz większe znaczenie ma domowy pomiar ciśnienia (HBPM) lub ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia (ABPM), co uwzględniają najnowsze wskazówki.

Wysokie ciśnienie – najczęściej zadawane pytania 

Q1: Czy warto leczyć ciśnienie 140/90 mmHg, jeśli czuję się dobrze?

A: Tak, nowe wytyczne wskazują, że dawne granice (np. 140/90) mogą nie być wystarczające dla większości osób, ponieważ już niższe wartości (skurczowe 120-129 mmHg) mogą wiązać się z mniejszym ryzykiem powikłań.

Q2: Czy mogę mierzyć ciśnienie tylko w gabinecie lekarskim?

A: Pomiar w gabinecie jest ważny, ale może być obarczony „efektem białego fartucha”. Zaleca się pomiary w domu lub ambulatoryjne, co daje lepszy obraz stanu.

Q3: Jak często mam mierzyć ciśnienie w domu?

A: Zwykle zaleca się, by osoby z nadciśnieniem mierzyły ciśnienie codziennie lub kilka razy w tygodniu, w spoczynku, o stałej porze, zapisując wyniki i konsultując je z lekarzem.

Q4: Czy jeśli jestem młody/a, to „nadciśnienie” mnie nie dotyczy?

A: Nie. Nadciśnienie może dotyczyć też młodszych dorosłych, a im wcześniej zostanie wykryte i leczone, tym mniejsze ryzyko powikłań.

Q5: Czy można nadciśnienie wyleczyć całkowicie?

A: W wielu przypadkach leczenie pozwala kontrolować ciśnienie, ale nie zawsze „usuwa” przyczynę – często potrzebna jest trwała zmiana stylu życia oraz ciągła kontrola. Warto współpracować z lekarzem i monitorować stan zdrowia.

współpraca: redakcja Wylecz.to