Dyslipidemia – co to? Przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest dyslipidemia?

O dyslipidemii mówi się, kiedy wartości lipidów oraz lipoprotein nie odpowiadają wartościom uznanym za prawidłowe. Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej za właściwe wartości na czczo uznaje się:

• dla cholesterolu całkowitego – poniżej 190 mg/dl;
• dla cholesterolu HDL (ang. High Density Lipoprotein) – powyżej 40 mg/dl u mężczyzn i 45 mg/dl u kobiet;
• dla triglicerydów – poniżej 150 mg/dl;
• dla cholesterolu LDL (ang. Low Density Lipoprotein) – od mniej niż 115 mg/dl do poniżej 75 mg/dl w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego (im jest większe, tym wartość LDL powinna być niższa);
• dla cholesterolu nie-HDL – od mniej niż 130 mg/dl do poniżej 85 mg/dl w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego.

Trzeba pamiętać, że dyslipidemia jest jednym z najczęściej występujących oraz najważniejszych czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Jest stawiana na równi z otyłością, paleniem papierosów czy nadciśnieniem tętniczym.

Jakie są przyczyny dyslipidemii?

Dyslipidemię dzieli się na pierwotną i wtórną. Pierwotna postać choroby ma związek z niezdrowym trybem życia. Za kluczowe czynniki ryzyka w tym przypadku uważa się: nadwagę i otyłość, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu oraz wysoko przetworzonej żywności. Zaburzenia lipidowe są też powiązane z brakiem aktywności fizycznej. Wśród innych przyczyn zaburzeń lipidowych wymienia się insulinooporność lub wiek.

Z kolei wtórna dyslipidemia stanowi powikłanie już istniejącej choroby, która oddziałuje na profil lipidowy. Może nim być: cholestaza i związane z nią choroby wątroby charakterystyczne dla kobiet w ciąży, nadmierne spożycie alkoholu i cukrzyca, zespół metaboliczny czy niedoczynność tarczycy.

Do zaburzeń gospodarki lipidowej może prowadzić przyjmowanie niektórych leków (należą do nich np. kortykosteroidy lub progestageny). Osoby, które znajdują się w grupie ryzyka zaburzeń lipidowych, powinny przeprowadzić badania diagnostyczne pod kątem profilu lipidowego.

Jakie badania obejmuje diagnostyka dyslipidemii?

Ocena stanu zdrowia pacjenta pod kątem zaburzeń lipidowych wymaga oceny takich parametrów, jak:

• stężenie cholesterolu całkowitego;
• stężenie cholesterolu LDL;
• stężenie cholesterolu HDL;
• stężenie cholesterolu nie-LDL;
• stężenie triglicerydów;
• poziom glukozy.

Średni koszt badania lipidograficznego to wydatek rzędu 30–50 zł. Badanie na poziom glukozy kosztuje 20–30 zł. Testy wymagają pobrania krwi od pacjenta i powinny być przeprowadzone około 12 godzin od ostatniego posiłku.

Objawy dyslipidemii

Niestety dyslipidemia nie daje charakterystycznych objawów, więc pacjent może ulec złudzeniu, że z jego zdrowiem wszystko jest w porządku. Warto jednak zwrócić uwagę, że w parze z zaburzeniami lipidowymi często idzie nadmierna masa ciała i wysokie ciśnienie. Niski poziom cholesterolu HDL oraz wysoki poziom cholesterolu LDL przyczyniają się do powstawania blaszek miażdżycowych, z kolei to już stanowi realne zagrożenie dla zdrowia, a potencjalnie również życia pacjenta.

Leczenie dyslipidemii

Podstawowe znaczenie w leczeniu dyslipidemii mają metody niefarmakologiczne, a dokładniej profilaktyka – modyfikacja stylu życia i nawyków żywieniowych. Należy dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała zarówno poprzez zwiększone spożycie pełnowartościowej żywności, zwiększenie dobowej podaży błonnika, jak i rezygnację z wysokokalorycznych, przetworzonych produktów.

Węglowodany w diecie (zwłaszcza proste) powinny być ograniczane na rzecz tłuszczów nienasyconych. Tłuszcze zwierzęce należy ograniczyć na rzecz lipidów pochodzenia roślinnego oraz z ryb. Istotne jest zwiększenie aktywności fizycznej. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami WHO osobom dorosłym zaleca się:

• 150–300 minut umiarkowanej aktywności fizycznej w ciągu tygodnia;
• 75–150 minut intensywnej aktywności fizycznej w ciągu tygodnia.

U dzieci ruch jest jeszcze ważniejszy – powinien być wykonywany przez minimum 60 minut dziennie w natężeniu umiarkowanym lub intensywnym.

Kolejnym krokiem jest ograniczenie (a najlepiej wyeliminiowanie) palenia papierosów i spożywania alkoholu. Dopiero kiedy zmiana nawyków i diety nie przekłada się na normalizację profilu lipidowego, należy włączyć leczenie farmakologiczne. Podstawowe znaczenie mają fibraty . To grupa leków obniżająca stężenie triglicerydów i zwiększająca stężenie HDL. Ich przyjmowanie może być jednak szkodliwe dla: nerek, wątroby i układu mięśniowego. Do fibratów zalicza się, m.in.: fenofibrat, bezafibrat czy cyprofibrat. W hipercholesterolemii stosuje się też żywice jonowymienne przyczyniające się do obniżenia poziomu LDL. Do tej grupy zalicza się m.in. kolestypol czy cholestyramina.

Jeszcze inną metodą leczenia farmakologicznego są inhibitory PCSK9. Zapobiegają one kumulowaniu się cholesterolu LDL w organizmie poprzez hamowanie wytwarzania enzymu PCSK9.

Dieta przy dyslipidemii

Skoro zaburzenia gospodarki lipidowej najlepiej leczy się dietą, warto przyjrzeć się jej nieco bliżej. Specjaliści zajmujący się żywieniem stoją na stanowisku, aby w przypadku dyslipidemii uwzględnić w menu:

• warzywa i owoce – najlepiej świeże i spożywane w całości;
• produkty zbożowe pełnoziarniste (np.: kasze, makarony, pieczywo razowe);
• pełnowartościowe źródła białka, jak: chude mięso drobiowe, niskotłuszczowe produkty mleczne;
• tłuste ryby morskie, jak: halibut, łosoś, makrela, śledź;
• oleje roślinne, np.: oliwa z oliwek, olej lniany;
• orzechy, nasiona i pestki, rośliny strączkowe.

Aby wydłużyć uczucie sytości po posiłku, warto uzupełnić dietę o porcję około 20–25 gramów błonnika dziennie.

Zapobieganie dyslipidemii wymaga także wykluczenia z diety produktów, które zwiększają ryzyko zaburzeń lipidowych. Przede wszystkim należy obniżyć spożycie cukrów prostych i tłuszczów nasyconych (odzwierzęcych oraz znajdujących się w oleju kokosowym i palmowym). Odradza się spożywanie żywności zawierającej duże ilości soli oraz sodu, a także przetworów mięsnych, jak pasztety czy parówki. Zdecydowanie należy wyeliminować z jadłospisu tłuszcze trans. Znajdują się one w twardych margarynach, wyrobach cukierniczych oraz żywności typu fast food.

Skutki nieleczonej dyslipidemii

Skoro wysoki poziom cholesterolu przez długi czas nie daje żadnych objawów, dlaczego trzeba aż tak bardzo uważać na dyslipidemię? Trzeba pamiętać, że nieodpowiednia dieta i niezdrowy tryb życia to czynniki, których skutki odczuwamy po latach. Zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe, nadciśnienie tętnicze czy zawał mięśnia sercowego to tylko niektóre spośród potencjalnych skutków nadmiernie wysokiego poziomu cholesterolu LDL.