Czym jest pasywna agresja?
Pojęcie agresji zwykle kojarzone jest ze skonkretyzowanymi zachowaniami, jak: złość, podnoszenie głosu, inwektywy. Tymczasem pasywna agresja (określana też jako agresja bierna) polega na czymś zupełnie innym.
Celem agresora jest zranienie i zdezorientowanie adresata komunikatu, ale w sposób pośredni, który pozwala na unikanie odpowiedzialności za swoje zachowania. Z takim zjawiskiem styka się większość z nas. Wystarczy wyobrazić sobie niepotrzebne uszczypliwości w rodzinie czy „przypadkowe” zapominanie o swoich obowiązkach przez kolegę z pracy.
Charakterystyczną cechą osób, które stosują pasywną agresję, jest to, że kiedy na ich zachowanie odpowiemy również agresją, natychmiast przyjmują one postawę defensywną, a to osoba zaatakowana zaczyna się czuć jak atakujący.
Co ciekawe, pasywna agresja nie zawsze jest jedynie okazjonalnym przejawem niezadowolenia lub frustracji. Według poprzedniej międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM wyróżniano PAPD, czyli Passive-Aggressive Personality Disorder. Obecnie porzucono wyodrębnianie PAPD jako choroby, co nie zmienia faktu, że pasywna agresja może towarzyszyć różnego rodzaju innym zaburzeniom psychicznym, np. depresji.
Przeczytaj też: Toksyczna przyjaźń
Skąd się bierze pasywna agresja?
Badacze są zgodni co do tego, że przyczynami pasywnej agresji z reguły są problemy emocjonalne danej osoby, a zwłaszcza drzemiące w niej: gniew, uczucie wrogości, frustracja i wstyd. Niekiedy te negatywne emocje nie znajdują ujścia na zewnątrz w sposób bezpośredni, np.: ze względu na lęk przed konfrontacją, poczucie bycia „gorszym” czy też wewnętrzne przekonanie, że „nie wypada” być nieuprzejmym wprost. Często pojawiają się właśnie wtedy niebezpośrednie zachowania pasywno-agresywne. Przyczyną może być też brak asertywności lub niska samoocena. Pasywno-agresywne zachowania częściej pojawiają się u introwertyków, którzy mają problem z wyrażaniem niezadowolenia w sposób jawny.
Jak rozpoznać pasywną agresję?
Osoby pasywno-agresywne zamiast wyrażenia niezadowolenia wprost stosują różnego rodzaju strategie mające na celu wyrażenie swoich negatywnych uczuć i emocji w sposób niebezpośredni. Wśród przykładowych zachowań można wymienić:
unikanie kontaktu wzrokowego,
ignorowanie wiadomości e-mail lub SMS,
celowe zapominanie o zadaniach do wykonania,
wypowiadanie dwuznacznych komplementów, które w rzeczywistości mają sprawić przykrość (ang. backhanded compliments),
ostentacyjne ignorowanie próśb,
szukanie wymówek zamiast odmowa wprost,
celowe opóźnianie działań i prokrastynacja,
używanie sarkazmu w rozmowie.
Przeczytaj też: Po czym rozpoznać, że jesteś w toksycznym związku?
Jak radzić sobie z własną pasywną agresją?
Jeśli dostrzegamy u siebie przejawy pasywnej agresji, w pierwszej kolejności warto poświęcić czas na introspekcję i odpowiedzieć sobie na pytania o motywy własnego zachowania. Czy ich przyczyną jest lęk przed konfrontacją, nieumiejętność mówienia o własnych emocjach i swoich uczuciach, a może obawa przed odrzuceniem ze strony innych? Dobrze jest też przyjrzeć się bliżej, w których relacjach interpersonalnych pojawiają się zachowania pasywno-agresywne – we wszystkich, a może jedynie w niektórych, np. w relacji z pracownikiem/przełożonym lub partnerem.
Bardzo często pasywna agresja jest „wyzwalana” przez różnego rodzaju odczucia, jak np.:
poczucie braku równowagi sił w relacjach przełożony–pracownik i obawa przed bezpośrednim wyrażeniem niezadowolenia,
obawa przed konfliktem, np. trauma spowodowaną przez rozwód rodziców w przeszłości,
pojawianie się „trudnych” emocji, jak: żal, gniew lub lęk,
niska samoocena lub poczucie braku bezpieczeństwa w danej relacji.
Psychologowie radzą, aby w momencie, kiedy czujemy chęć zachowania pasywno-agresywnego, zatrzymać się na chwilę i zastanowić, skąd się bierze taka myśl. Następnie trzeba się zastanowić, jakie będą konsekwencje szczerej komunikacji. W trudnych sytuacjach nie należy obawiać się otwartej rozmowy i formułowania stanowiska w pierwszej osobie liczby pojedynczej, tj.: „Czuję, że...”, „Uważam, że...”.
Przeczytaj też: Cechy toksycznej osoby
Skutki pasywnej agresji
Negatywne skutki częstych zachowań pasywno-agresywnych w dużym stopniu utrudniają relacje międzyludzkie. Niezależnie od tego, czy pojawiają się one w relacjach rodzinnych, czy zawodowych, powodują, że osobę dopuszczającą się opisywanych działań uznaje się za niewspółpracującą, a otoczenie zaczyna nierzadko „odbijać” negatywne zachowania, co jedynie pogarsza sprawę.
Niestety, brak umiejętności wyrażania własnych potrzeb i obaw w sposób otwarty zwykle nie prowadzi do tego, że osoby pasywno-agresywne otrzymują to, czego tak naprawdę pragną.
Techniki radzenia sobie z pasywną agresją drugiej osoby
Pasywna agresja sprawia, że często czujemy się zdezorientowani co do rzeczywistych intencji drugiej osoby. Jak budować zdrowsze relacje i zadbać jednocześnie o swoje zdrowie emocjonalne?
Przede wszystkim ważne jest to, aby zachować spokój i „nie łapać przynęty” w postaci zaczepek. Warto dążyć do bezpośredniej konfrontacji i zdrowych relacji opartych na wzajemnym szacunku, a nie na dogryzaniu sobie nawzajem. Aby nie dążyć do eskalacji konfliktu, ewentualne wątpliwości dobrze jest wyjaśnić jak najszybciej, nie zwlekać niepotrzebnie kilku dni, licząc, że cała sprawa zostanie zapomniana.
Podczas bezpośredniej rozmowy używajmy humoru. Zwykle wytrąca on oręż z ręki osób, które są przyzwyczajone do ciągłego narzekania.
Kluczem do sukcesu jest używanie otwartych form komunikacji i bezpośrednie mówienie o swoich uczuciach. Choć nie jest to proste, pozwala postawić sprawę jasno i sprzyja budowaniu trwałych relacji (i często kończeniu tych toksycznych).
Jeśli żadne ze wskazanych sposobów nie prowadzą do budowania satysfakcjonujących relacji z daną osobą, pozostaje unikanie konfrontacji i ograniczenie czasu spędzanego z nią do minimum.
Czy sarkazm jest przykładem biernej agresji?
Sarkazm – w literaturze często utożsamiany z silną ironią i szyderstwem – jest uznawany przez psychologów za formę pasywnej agresji. Zwłaszcza wtedy gdy jest szczególnie przykry i nieprzyjemny dla rozmówcy. Uważa się, że poprzez humor podszyty szyderstwem osoby sarkastyczne pokazują brak odwagi do wyrażenia swoich myśli wprost. W ten sposób objawia się też przekonanie, że mają one prawo wypowiadać się na każdy temat, nawet ten, który w żaden sposób ich nie dotyczy, jak na przykład czyjś sposób ubierania się.
W starciu z osobą pasywno-agresywną nie bójmy się być asertywni. Otwarte mówienie o swoich emocjach i uczuciach, wtedy gdy się one pojawiają, jest bardzo ważne dla zdrowia psychicznego. Osoby asertywne nie praktykują przerzucania odpowiedzialności na rozmówcę, ale przyjmują na siebie pełną odpowiedzialność za wypowiadane słowa, nawet jeśli nie zawsze są one przyjemne. Jednocześnie stawiają wyraźne granice, które dla otoczenia powinny być nieprzekraczalne, ale nie boją się prosić i przepraszać, jeśli jest to uzasadnione.
