Fuga dysocjacyjna – co to jest, objawy w psychologii, leczenie

Co to jest fuga dysocjacyjna?

Fuga dysocjacyjna (ang. dissociative fugue, fugue state) zwana także ucieczką histeryczną należy do grupy zaburzeń dysocjacyjnych. Ucieczka histeryczna polega na całkowitej utracie kontroli nad własną tożsamością oraz pamięcią na skutek przeżycia silnego urazu psychicznego lub długotrwałego konfliktu emocjonalnego. Fuga jest rodzajem skrajnego mechanizmu obronnego ludzkiej psychiki, który ujawnia się u niektórych osób pod wpływem niezwykle silnych, negatywnych emocji. Dokładne mechanizmy związane z powstawaniem tego schorzenia wciąż nie zostały w pełni wyjaśnione, pomimo tego że budzą duże zainteresowanie badaczy z zakresu dziedzin takich jak psychologia i psychiatria.

Słowo fuga pochodzi z języka łacińskiego i oznacza ucieczkę. Pojęcie to dość dobrze obrazuje stan chorego, może bowiem nawiązywać do „ucieczki” ludzkiej świadomości od problemu, z którym ta nie mogłaby sobie poradzić, jak i do głównego objawu fugi – skłonności do podjęcia dalekiej podróży.

Fuga stanowi tylko jeden z licznych i niezwykle ciekawych przykładów reakcji psychiki ludzkiej na stres. Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości oprócz fugi obejmują także: amnezję, osłupienie, zaburzenia transowo-opętaniowe, zaburzenia ruchu i czucia oraz osobowość mnogą.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 nadała fudze dysocjacyjnej kod F44.1, natomiast Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne DSM-IV kod 300.13.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia dysocjacyjne – przyczyny

Objawy dysocjacyjne rozwijają się u osób narażonych na bardzo silny, najczęściej nagły, bodziec stresowy lub na skutek długotrwałych problemów emocjonalnych, z którymi dana osoba nie mogła sobie poradzić.

Do najczęstszych przyczyn fugi dysocjacyjnej zalicza się:

• doświadczenie wojny, branie udziału w walkach, patrzenie na śmierć bliskich osób, przeżycie tortur psychicznych lub fizycznych;
• bycie ofiarą gwałtu lub innego rodzaju przemocy seksualnej;
• uczestniczenie w poważnym wypadku komunikacyjnym;
• bycie świadkiem śmierci dużej liczby osób na skutek katastrofy naturalnej lub ataku terrorystycznego;
• śmierć dziecka.

Kto choruje, jakie są czynniki ryzyka?

Wystąpienie fugi dysocjacyjnej jest bardziej prawdopodobne u osób, które:

• cierpią na zaburzenia osobowości;
• doświadczały w przeszłości innych typów zaburzeń dysocjacyjnych, takich jak na przykład histeria;
• nadużywają środków psychoaktywnych w tym alkoholu i narkotyków;
• doznały uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego;
• pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych lub doświadczyły traumatycznych przeżyć w okresie dzieciństwa;
• posiadają pewne cechy genetyczne.

Objawy fugi dysocjacyjnej

Fuga dysocjacyjna według różnych szacunków dotyczyć może nawet 0,2 proc. populacji ogólnej. Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości i ich objawy utrzymują się zwykle od kilku godzin do nawet kilku tygodni. Ucieczka histeryczna charakteryzuje się amnezją dotyczącą wcześniejszego życia – chory może nie pamiętać jak się nazywa, ile ma lat i skąd pochodzi. Może dochodzić do zmiany tożsamości, która zwykle przybiera dość spójną i sensowną formę.

Brak pamięci wcześniejszych zdarzeń nie wpływa jednak na wykonywanie wielu czynności, dlatego osoby w stanie fugi nie mają problemu z kupieniem biletu na pociąg, prowadzeniem samochodu, ubieraniem się i rozmową z innymi ludźmi. Bardzo charakterystycznym objawem fugi jest wybranie się w podróż, która choć nie ma jasno sprecyzowanego celu, wydaje się być przez chorego skrupulatnie zaplanowana. Ucieczka histeryczna nie powinna być jednak mylona z poriomanią, czyli skłonnością do bezcelowych wędrówek czy włóczęgostwem. Zachowanie dużego stopnia zdolności do reagowania na różnorodne bodźce i sytuacje przyczyniają się do tego, że fuga bardzo rzadko może zostać dostrzeżona przez inne, nieznające chorego, osoby.

Po pewnym czasie, najczęściej samoistnie, dochodzi do powrotu pamięci przeszłych zdarzeń, a cały okres fugi objęty jest całkowitą amnezją. Znalezienie się w obcym mieście, wiele kilometrów od domu i brak jakichkolwiek przebłysków dotyczących tego jak się tam znaleźli, budzi u chorych duży lęk i niepokój. Z czasem uczucie lęku przeradza się we wstyd lub złość, a niekiedy może rozwinąć się pełnoobjawowa depresja.

Ile trwa to zaburzenia? W skrajnych przypadkach objawy fugi mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, może prowadzić to do dość trudnych sytuacji, w których chory znajduje nową pracę, a nawet formalizuje związek z inną osobą. Nie są to częste sytuacje, jednak ludzie nimi dotknięci wymagają szczególnie dużej pomocy ze strony psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów.

Jak wygląda pacjent z fugą dysocjacyjna mogli przekonać się widzowie polskiego filmu „Fuga” w reżyserii Agnieszki Smoczyńskiej. Główna bohaterka po dwóch latach nieobecności wraca do domu. Nie potrafi wytłumaczyć, gdzie była, nie potrafi się też odnaleźć w nowej-starej rzeczywistości. Z tego obrazu dowiadujemy się jakie są objawy fugi dysocjacyjnej.

Fuga dysocjacyjna – leczenie

Zanim podejmie się odpowiednie postępowanie terapeutyczne, niezbędne jest postawienie diagnozy. Fuga dysocjacyjna powinna być rozpoznawana dopiero po wykluczeniu schorzeń somatycznych takich jak padaczka czy procesy rozrostowe dotyczące ośrodkowego układu nerwowego, a także chorób psychicznych: schizofrenii czy atypowej depresji. Należy zaznaczyć, że osoby będące w stanie fugi nie odpowiadają świadomie za swoje zachowania, dlatego zawsze dokładnie sprawdza się czy objawy choroby nie były symulowane w celu uniknięcia konsekwencji prawnych popełnionych przestępstw.

Przeczytaj więcej o objawach depresji atypowej.

Wystąpienie lub utrzymywanie się fugi dysocjacyjnej jest wskazaniem do psychoterapii, która ma na celu pomoc w uporaniu się z traumatycznymi doświadczeniami, które mogły doprowadzić do ujawnienia się tego typu zaburzenia dysocjacyjnego. W niektórych przypadkach wskazane może być także włączenie leczenia farmakologicznego.

Czytaj również: Nerwica depresyjna – przyczyny, objawy, leczenie nerwicy depresyjnej