Efekt halo, efekt aureoli – co oznaczają te zjawiska w psychologii?

Efekt pierwszego wrażenia a efekt aureoli

Pierwsze wrażenie to tendencja do wyrabiania sobie opinii na podstawie zaobserwowanych cech i skojarzeń związanych z nowo poznaną osobą. Można je zrobić tylko jeden raz. Na podstawie pierwszego wrażenia podświadomość podsyła nakierowane pozytywnie lub negatywnie cechy, zgodne z pierwotnymi obserwacjami.

Ta skłonność podświadomości nazywana jest efektem aureoli anielskiej – w przypadku wywarcia dobrego pierwszego wrażenia lub aureoli szatańskiej – na skutek złego pierwszego wrażenia.

Pierwsze wrażenie trwa mniej więcej pół minuty, czyli w ciągu pierwszych 30 sekund spotkania podświadomość zaszufladkuje daną osobę jako dobrą lub złą i dopasuje do wytworzonego obrazu określone cechy.

Dobrą wiadomością jest to, że umiejętność zrobienia dobrego wrażenia można wypracować. Trzeba jedynie wiedzieć, jakie czynniki bierze pod uwagę podświadomość w dokonywaniu oceny. W dużej mierze powstaje ona pod wpływem komunikatów niewerbalnych, czyli m.in. przez: mowę i postawę ciała, mimikę twarzy, gesty czy estetykę ubioru.

Czym jest efekt halo?

Efekt aureoli i efekt halo to dwa pojęcia odnoszące się do tego samego zagadnienia. Oznaczają podświadomą tendencję do automatycznego przypisywania negatywnych lub pozytywnych cech danej osobie, na podstawie pierwszego wrażenia.

Do psychologii wprowadził je w 1920 roku Edward L. Thorndike, pod definicją stałego błędu w ocenianiu psychologicznym. Pojawia się on podczas kształtowania wrażeń o osobowości danego człowieka. Cechą charakterystyczną efektu halo jest uniemożliwienie analizy poszczególnych cech osobowości, bez odniesienia się do ogólnego, pierwszego wrażenia, które wywołała dana osoba.

Inną osobą, ważną dla wyjaśnienia zjawiska aureoli, był Salomon E. Asch, który na podstawie 10 eksperymentów wyjaśnił mechanizmy efektu halo. Jego wnioski zyskały poparcie psychologów poznania społecznego, żyjących w ostatnim stuleciu.

Efekt halo jest jednym z czynników wpływających na podejmowanie błędów decyzyjnych. To zniekształcenie kompletnego obrazu danej osoby, które wykształca się poprzez dostrzeżenie jakiejś jego pozytywnej lub negatywnej cechy. Na jej podstawie zakłada się, że ta osoba ma ich więcej.

Na czym polega efekt aureoli?

W uproszczeniu można stwierdzić, że efekt halo polega na automatycznym przypisaniu cech pozytywnych (efekt anielskiej aureoli) lub negatywnych (efekt szatańskiej lub diabelskiej aureoli) nowo poznanej osobie.

Warto zdawać sobie sprawę z istnienia tych zjawisk psychologicznych. Raz uformowany osąd dąży do utrzymania stabilności, co oznacza, że podświadomość będzie wychwytywać i rejestrować kolejne cechy danej osoby, zgodnie z tym, co zostało na początku zaobserwowane.

Efekt halo i efekt golema

Anielski efekt halo opromienia daną osobę pozytywnymi cechami. Przykładowo, jeśli ktoś ma dobrą prezencję, automatycznie przypisuje mu się inne pozytywne cechy, takie jak: dobroć, opiekuńczość, zaradność, inteligencję czy punktualność.

Analogicznie, poprzez efekt odwróconej aureoli, zwany też diabelską aureolą, szatańskim efektem halo lub efektem golema, jeden znaleziony mankament sprowadza lawinę kolejnych. Czyli jeśli ktoś wywiera szatański efekt halo poprzez np. to, że jest niestarannie ubrany lub uczesany, łatwiej posądzić go o niezorganizowanie, głupotę, spóźnialstwo czy lenistwo.

Jak i dlaczego powstaje efekt halo?

Jedną z istotnych przyczyn powstawania efektu halo jest stereotypowe myślenie, uwarunkowane przez kulturę. Szybka ocena nowo poznanej osoby miała w przeszłości duże znaczenie dla przetrwania. Obecnie przydaje się jedynie w wyjątkowych okolicznościach. W pozostałych przypadkach, efekt halo przeszkadza w rzetelnym poznaniu człowieka.

Kiedy mija efekt halo?

Czas utrzymywania się efektu aureoli jest zróżnicowany. Zazwyczaj trwa od około kilku dni, do nawet 6 miesięcy. Krócej będzie utrzymywał się w przypadku codziennych kontaktów w pracy. Po pewnym czasie będzie można już powiedzieć o danej osobie nieco więcej i zweryfikować pierwotną ocenę.

Oczywiście zdarza się, że dana osoba będzie przez jakiś czas dbała o to, aby utrzymywać misternie zaplanowany obraz swojej osobowości. Wtedy poznanie jej prawdziwego oblicza może trwać nieco dłużej, najczęściej do pierwszej stresującej sytuacji. W takich momentach ludzie przestają panować nad utrzymywaniem złudzeń i odsłaniają prawdziwe cechy charakteru.

Niebezpieczeństwa związane z efektem aureoli

Dobre pierwsze wrażenie wcale nie musi odzwierciedlać rzeczywistości. Błąd poznawczy, którym jest efekt halo, może powodować liczne problemy zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym.

Świadome wykorzystywanie efektu aureoli, zdarza się w:

• biznesie,
• reklamie,
• szkole,
• na randkach.

W sytuacji natury osobistej wykształcenie sobie zdania o potencjalnym partnerze może rzutować na życie uczuciowe. Natomiast zatrudnienie kandydata, który oczarował rekrutera urokiem osobistym, może okazać się niekorzystne dla firmy.

Jedno jest pewne, uleganie pokusie szybkiego oceniania drugiego człowieka jest tendencyjne, krzywdzące i prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji, zarówno dla oceniającego, jak i osoby ocenianej.