Znieczulenie przy porodzie – rodzaje, jakie można wybrać, kiedy się podaje, czy pomaga, koszt

Ból porodowy – od czego zależy jego nasilenie?

Ból porodowy jest odczuwany subiektywnie – przez każdą pacjentkę inaczej. Najbardziej intensywnie i najsilniej dolegliwości bólowe przeżywają na ogół kobiety, które rodzą po raz pierwszy. Wynika to z faktu, że kanał i drogi rodne pierworódki nie są jeszcze rozciągnięte. Zazwyczaj kolejne porody przebiegają szybciej, a odczuwany ból jest mniej nasilony.

W pierwszym okresie porodu, kiedy zaczynają się skurcze, ból jest zlokalizowany w dolnej części brzucha poniżej pępka aż do spojenia łonowego i ma charakter rozlany – trudno dokładnie określić miejsce bólu.

W drugim okresie porodu silne skurcze macicy powodują stopniowe wypychanie dziecka na zewnątrz. Rozciągają i napinają się mięśnie oraz skóra okolicy krocza. Do bólów obecnych podczas pierwszego okresu porodu dołącza się ból krocza i ud. Pojawia się odruchowe parcie, nad którym kobiecie jest bardzo trudno zapanować.

Następnym skurczom towarzyszą kolejne fale nasilonego bólu. Tak silne bóle są często przyczyną strachu i ogólnoustrojowej reakcji stresowej, przez co wydzielanych jest więcej hormonów stresu (adrenalina, noradrenalina). Oddech rodzącej przyśpiesza, ale jest płytki, we krwi matki dochodzić może do powstania tak zwanej zasadowicy, która przyczynia się do utrudnionego oddawania tlenu z krążenia matczynego do krążenia płodowego. Przyśpieszona czynność serca i podwyższone ciśnienie tętnicze krwi przyczyniają się do zmniejszenia ilości krwi przepływającej przez macicę i łożysko, przez co dziecko otrzymuje mniej utlenowanej krwi. Wszystkie te zjawiska skutkują wydłużeniem porodu i wzrostem ryzyka komplikacji, zwłaszcza niedotlenienia płodu.

Naturalne metody łagodzenia bólu

Zaletą naturalnych metod łagodzenia bólu porodowego jest to, że nie powodują skutków ubocznych i nie wymagają aparatury medycznej. Ich wadą – że nie znoszą bólu całkowicie, mogą go jednak w znacznym stopniu złagodzić. W ich zastosowaniu bardzo pomaga obecność przy rodzącej kogoś bliskiego.

W czasie porodu ulgę może przynieść:

• odpowiedni sposób oddychania: uczestnicy szkół rodzenia uczą się go podczas zajęć, ale można odpowiednio oddychać bez wcześniejszych ćwiczeń. Należy wiedzieć, jak oddychać przeponowo: wydech ma być dłuższy niż wdech, nabieramy powietrze przez nos stopniowo rozprężając brzuch (unosząc go do góry), a następnie robimy długi wydech przez usta, w czasie którego brzuch swobodnie opada. Ta technika najbardziej dotlenia dziecko, stąd powinniśmy z niej korzystać w sytuacji, kiedy dziecko „prosi” o więcej tlenu. Kiedy skurcze stają się bardziej bolesne, trudno oddychać wolno i majestatycznie, zachowując tę samą technikę oddychania. Należy wtedy przyspieszyć oddech na szczycie skurczu, a wraz z przyspieszeniem trzeba oddech spłycić. Wydech nadal powinien być dłuższy niż wdech;
• ciepła kąpiel: zanurzenie się w ciepłej wodzie wielu kobietom przynosi ulgę, często przyspiesza też poród. Kąpiel odpręża, rozluźnia mięśnie i poprawia krążenie, dzięki temu skurcze stają się mniej bolesne i bardziej efektywne. Jeśli w szpitalu na sali porodowej jest wanna, dobrze z niej skorzystać. Można w niej polegiwać od czasu do czasu lub przebywać przez cały czas porodu, a nawet urodzić dziecko do wody. Jeśli w sali porodowej nie ma wanny dla rodzących, można skorzystać z prysznica. Ciepła woda, polewanie brzucha i krzyża – pozwalają przetrwać skurcze;
• masaż: odpowiedni dotyk może przynieść ulgę, zwłaszcza przy bólach w okolicy krzyża, lędźwi. Pomoże rozluźnić napięte mięśnie ramion i barków. Stosuje się delikatne albo silniejsze pocieranie, ucisk, ruchy okrężne lub w poprzek pleców, zależnie od tego, co sprawia ulgę. Masaż może wykonywać osoba towarzysząca rodzącej lub położna prowadząca poród;
• okłady: przy bardzo dokuczliwych bólach pleców może pomóc przykładanie woreczka z lodem albo przeciwnie – ciepły kompres (np. termofor, podgrzany woreczek wypełniony gorczycą). Okłady można też stosować na zmianę, ciepłe – zimne;
• zmiana pozycji porodowej: aktywność w czasie porodu nie tylko przyspiesza go, ale także poprawia samopoczucie rodzącej i sprawia, że łatwiej jej jest znieść ból porodowy. Pozostawanie w ruchu i w pozycji pionowej do samego końca porodu zapewnia rozluźnienie mięśni dna miednicy. Kobiety, które przez większą część porodu muszą leżeć, zwykle odczuwają go jako bardziej bolesny. Rodząca powinna starać się znaleźć jak najlepszą dla siebie pozycję;
• dobre nastawienie psychiczne: strach zwiększa ból, a ból zwiększa strach. Najbardziej boimy się rzeczy zupełnie nam nieznanych, dlatego dobrze podczas ciąży uczestniczyć w zajęciach szkoły rodzenia, gdzie można zdobyć wiedzę na temat przebiegu porodu. Warto też myśleć pozytywnie podczas porodu o tym, że niedługo zobaczymy własne dziecko.

Niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego

Pacjentki, które nie chcą w trakcie porodu stosować żadnych środków farmakologicznych, które zmniejszają dolegliwości bólowe, mogą skorzystać z niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu porodowego. Zalicza się do nich:

• umiarkowaną aktywność fizyczną rodzącej i przyjmowanie różnych pozycji ciała w I fazie porodu (kołysanie całym ciałem, stosowanie pozycji wertykalnych z wykorzystaniem piłki, worka sako, drabinek),
• stosowanie ćwiczeń oddechowych i technik relaksacyjnych,
• masaż relaksacyjny,
• TENS, czyli przezskórną stymulacja nerwów, która ułatwia relaksację,
• immersję wodną (spędzenie części porodu w wodzie).

Każda rodząca ma inny próg bólu. Jeśli powyższe metody walki z bólem okażą się skuteczne w przypadku jednej pacjentki, nie oznacza to, że taką samą ulgę przyniosą drugiej. Dlatego też warto zapoznać się z innymi rodzajami znieczuleń, które są stosowane u rodzących.

Znieczulenie zewnątrzoponowe – preferowana przez rodzące metoda łagodzenia bólu porodowego

Znieczulenie zewnątrzoponowe uznawane jest za najskuteczniejsze w łagodzeniu dolegliwości bólowych przy porodzie siłami natury. Polega ono na wprowadzeniu cienkiego cewnika do przestrzeni zewnątrzoponowej w kanale kręgowym. To właśnie w tym miejscu znajdują się nerwy odpowiedzialne za odczuwanie bólu w obrębie miednicy mniejszej.

Podanie znieczulenia zewnątrzoponowego blokuje przewodzenie bólu w tym obszarze, przy jednoczesnym zachowaniu odczuwania skurczów. Co ważne, lekarz może wielokrotnie podawać lek znieczulający, by zniwelować silne dolegliwości bólowe.

Znieczulenie zewnątrzoponowe – kiedy można je podać?

Dawkę znieczulenia ustala się indywidualnie, a samo znieczulenie wymaga obecności lekarza anestezjologa na trakcie porodowym. Idealny moment na zaaplikowanie środka znieczulającego jest wtedy, gdy rozwarcie szyjki macicy wynosi 3-4 cm.

Podanie znieczulenia zewnątrzoponowego w późniejszym okresie może mieć negatywny wpływ na postęp porodu. Ponadto takie znieczulenie jest mniej skuteczne, gdy poród jest zaawansowany. Jeśli chodzi o przeciwwskazania do podania znieczulenia zewnątrzoponowego, to należy tu wymienić:

• brak zgody pacjentki,
• małopłytkowość,
• zaburzenia krzepnięcia krwi i przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych,
• infekcję w miejscu wkłucia,
• uczulenie na którykolwiek ze składniku preparatu.

Dostępność znieczulenia zewnątrzoponowego w publicznych szpitalach jest niestety niska, co wynika z braków kadrowych. Według statystyk, w 2022 roku zaledwie 14% pacjentek skorzystało z tej formy znieczulenia, mimo że jest ono świadczeniem gwarantowanym w ramach NFZ. Na zastosowanie znieczulenia zewnątrzoponowego w trakcie porodu najczęściej można liczyć jedynie w dużych miastach.

Znieczulenie podpajęczynówkowe – rodzaj znieczulenia regionalnego do cięcia cesarskiego

Znieczulenie podpajęczynówkowe to znieczulenie regionalne, które może być stosowane podczas porodów oraz niektórych operacji. Polega ono na wprowadzeniu środka znieczulającego do przestrzeni podpajęczynówkowej, która znajduje się w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Wykorzystuje się do tego cienką igłę.

Wspomniana wyżej procedura medyczna blokuje przewodzenie bodźców nerwowych z dolnej części ciała, co wpływa na zmniejszenie odczuwanego bólu. Znieczulenie podpajęczynówkowe działa szybko, zazwyczaj już w ciągu kilku minut. Jest skuteczne przez kilka godzin, dlatego to najczęstszy wybór przy cięciu cesarskim. Nakłucie wykonuje doświadczony anestezjolog. Znieczulenia podpajęczynówkowego nie stosuje się jednak u pacjentek, które cierpią na zaburzenia krzepnięcia krwi.

Znieczulenie ogólne – gdy trzeba szybko zakończyć ciążę

Znieczulenie ogólne jest stosowane w sytuacjach nagłych, gdy konieczne jest szybkie zakończenie ciąży, na przykład drogą nieplanowanego cesarskiego cięcia. Procedura ta polega na dożylnym podaniu pacjentce środków znieczulających, co powoduje utratę świadomości rodzącej i znosi odczuwanie bodźców fizycznych.

Znieczulenie ogólne umożliwia chirurgom szybki dostęp do macicy i bezpieczne przeprowadzenie operacji. Chociaż jest ono rzadziej stosowane niż znieczulenie regionalne, jest niezastąpione w przypadkach, gdy liczy się każda minuta, a zdrowie i życie matki lub dziecka mogą być zagrożone.

Entonox – wziewny lek znieczulający, podtlenek azotu

Wiele szpitali oferuje rodzącym znieczulenie wziewne, które polega na wdychaniu podtlenku azotu (mieszanki podtlenku azotu i tlenu). Jeśli jest ono stosowane prawidłowo, łagodzi dolegliwości bólowe i sprzyja relaksacji.

Aby uzyskać jak najlepsze efekty analgezji, rodząca rozpoczyna wdychanie mieszanki na początku skurczu. Głębokość i częstotliwość wdechów pacjentka musi dostosować do swoich indywidualnych potrzeb. Entonox może być stosowany bez nadzoru lekarza. Jest on dobrze tolerowany przez organizm, a skutki uboczne tej metody znieczulenia są rzadkie i krótkotrwałe. Zazwyczaj obejmują one: zawroty głowy, nadmierne rozweselenie, suchość w ustach i mdłości.

Stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych – podanie dożylne lub domięśniowe

Ból porodowy można również łagodzić za pomocą leków opioidowych, które podawane są dożylnie lub domięśniowo. Z tej metody korzysta się jednak coraz rzadziej z uwagi na liczne działania niepożądane dla matki i dziecka. Opioidy mogą: powodować senność, nudności, zawroty głowy oraz depresję oddechową u rodzącej.

Co więcej, tego typu leki znieczulające przechodzą przez łożysko, a więc mają wpływ na płód. Po urodzeniu dziecko może mieć trudności z oddychaniem, osłabiony odruch ssania i słabsze napięcie mięśniowe, co sprawia, że uzyskuje ono niższą punktację w skali Apgar. Dlatego też znieczulenie opioidowe jest stosowane tylko wtedy, gdy inne farmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego są niewystarczające lub niedostępne.

Znieczulenie w czasie porodu – video

współpraca: lek. Maryla Śmietanowska, położna Bożena Pawłowska