Objawy psychiczne, takie jak wahania nastroju, napięcie emocjonalne, lęk, bezsenność, drażliwość, ciągłe zmęczenie, stwierdzane są u większości kobiet w okresie menopauzy. Ich przyczyną jest obniżony poziom estrogenów, wynikający z wygasania funkcji jajników. W celu łagodzenia uciążliwych objawów menopauzy stosowana jest hormonalna terapia zastępcza lub fitoestrogeny.
Wahania nastroju a menopauza
Spis treści
Zmiany w okresie menopauzy
Menopauza jest to jeden z etapów okresu życia kobiety, nazywanego przekwitaniem, czyli inaczej klimakterium. Przekwitanie charakteryzuje się stopniowym wygasaniem czynności jajników, zwłaszcza w zakresie produkcji estrogenów. Menopauza jest to pojęcie, które określa ostatnie krwawienie miesiączkowe w życiu kobiety. Aby ją rozpoznać, konieczne jest stwierdzenie braku miesiączki przez kolejne 12 miesięcy, przy wykluczeniu innych przyczyn zatrzymania miesiączkowania.
W ginekologii opisywane są także okresy premenopauzy – kilkuletni okres poprzedzający menopauzę, w którym pojawiają się już objawy wygasania funkcji jajników (np. dłuższe przerwy między krwawieniami miesiączkowymi lub bardziej skąpe krwawienia) oraz postmenopauzy, czyli okresu życia kobiety po menopauzie. Ostatnie krwawienie miesiączkowe występuje zwykle w wieku około 50 lat (między 45 a 53 rokiem życia). Okres, w którym wystąpi menopauza uzależniony jest od wielu czynników, m.in. uprzedniego stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych, palenia tytoniu, picia alkoholu, a także czynników genetycznych (np. wieku, w którym wystąpiła ostatnia miesiączka u matki).
Wahania hormonalne w okresie przekwitania
Przekwitanie jest okresem, w którym zachodzi wiele zmian w zakresie gospodarki hormonalnej. Już kilka lat przed wystąpieniem menopauzy – w okresie premenopauzalnym, dochodzi do obniżenia poziomu estrogenów, progesteronu, inhibin, androgenów produkowanych przez jajniki (testosteronu, androstendionu) oraz nadnercza (DHEA, DHEAS), hormonu wzrostu (GH) i insulinopodobnych czynników wzrostu.
Wzrasta natomiast stężenie gonadotropin: folikulotropiny (FSH) i lutropiny (LH). Ta swego rodzaju burza hormonalna powoduje wystąpienie specyficznych objawów menopauzy.
Jakie są objawy menopauzy?
Objawy, wynikające głównie z wygasania czynności jajników, pojawiające się kilka lat przed ostatnią miesiączka i utrzymujące się przez kilka kolejnych lat po menopauzie określane są jako zespół klimakteryczny. Kluczową rolę w ich powstaniu przypisuje się obniżeniu poziomu estrogenów. Objawy zespołu klimakterycznego można podzielić na 3 grupy:
- objawy wazomotoryczne (np. uderzenia gorąca, nadmierna potliwość, często w nocy),
- objawy somatyczne (np. zawroty i bóle głowy, bóle mięśni, stawów, zaburzenia czucia, nieprzyjemne doznania czuciowe, tzw. parestezje),
- objawy psychiczne (rozdrażnienie, wahania nastroju).
Inny podział objawów występujących w okresie pokwitania wyodrębnia objawy wczesne (np. uderzenia gorąca, bezsenność, zmiany zachowania) oraz objawy późne, będące długofalowymi skutkami niedoboru estrogenów (np. choroby układu krążenia, zmiany zanikowe w obrębie układu płciowego, nietrzymanie moczu, obniżenie narządu rodnego, suchość pochwy, zwiększona podatność na infekcje pochwy, osteoporoza).
Menopauza a wahania nastroju i rozdrażnienie
Wahania nastroju, o różnym nasileniu, w okresie przekwitania występują u zdecydowanej większości kobiet. Kluczową rolę w ich powstaniu ma niedobór estrogenów. Oddziałuje on negatywnie na przekaźnictwo w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, poprzez obniżenie poziomu substancji wpływających na nastrój oraz chęć do działania (serotoniny i katecholamin), a także uniemożliwia pobudzanie pewnych obszarów mózgu odpowiadających za emocje (układu limbicznego).
Negatywny wpływ na stan psychiczny kobiety około 50 roku życia ma także świadomość zmian, jakie niesie ze sobą okres przekwitania oraz pojawienie się dokuczliwych objawów, które wpływają na ich codzienne funkcjonowanie – taką sytuacje można porównać do efektu domina, kiedy jedne objawy sprzyjają pojawianiu się kolejnych. W konsekwencji kobiety doświadczają różnorodnych zaburzeń, takich jak:
- poczucie obniżonej energii,
- wahania nastroju,
- drażliwość,
- zwiększone napięcie emocjonalne,
- niepokój,
- zaburzenia snu (np. kłopoty z zasypianiem),
- płaczliwość,
- trudności z koncentracją,
- utrata zainteresowań.
W części przypadków (według danych statystycznych nawet u około 50 proc. kobiet) objawy psychiczne zespołu klimakteryjnego przyjmują formę depresji o różnym stopniu nasilenia – od łagodnej do ciężkiej, nawet z tendencjami samobójczymi. Istotne znaczenie w rozwoju i nasileniu objawów psychicznych, także depresji, ma m.in. sytuacja rodzinna oraz zawodowa kobiety, status socjoekonomiczny oraz ewentualne epizody depresyjne, które wystąpiły w przeszłości.
Leczenie depresji w okresie menopauzy
Zauważa się wzrost zachorowań na depresję u kobiet wkraczających w okres menopauzy. Stosunkowo częściej też obserwuje się depresję u kobiet w tej grupie wiekowej w porównaniu z innymi grupami. Skuteczna terapia przeciwdepresyjna stanowi jeden z głównych priorytetów dla środowiska medycznego, zwłaszcza że według prognoz już za 10 lat depresja ma zająć drugie, po chorobach układu krążenia, miejsce pod względem liczby chorych na całym świecie.
- W łagodniejszych formach depresji zwykle pomagają wizyty u psychologa czy terapeuty. Kobiety w okresie przekwitania bardziej niż kiedykolwiek potrzebują wsparcia ze strony najbliższych, akceptacji i zrozumienia.
- Ogromną rolę w leczeniu zaburzeń nastroju odgrywa aktywność fizyczna. Regularnie uprawiany sport pozwala utrzymać stężenie neuroprzekaźników na stałym, prawidłowym poziomie. Pamiętać należy, że każdorazowo po wysiłku występuje wyrzut beta-endorfin. Aktywność fizyczna działa także kardioprotekcyjnie (ochronnie na serce) i zmniejsza ryzyko złamań osteoporotycznych.
- Dieta w okresie menopauzy powinna być bogata w zielone warzywa, owoce, chude mięso, pełnoziarniste pieczywo i makarony, a także wysoko zmineralizowaną wodę i zieloną herbatę. Zdrowe i odpowiednio zbilansowane posiłki pozwalają zapobiegać nadwadze. Prawidłowa dieta jest źródłem antyoksydantów. Reguluje ponadto przemianę materii, co pozwala unikną dokuczliwych zaparć.
- Korzystnie na poprawę nastroju ma podtrzymywanie wysiłku umysłowego i rozwijanie pasji. Wszelka aktywność poprawia nastrój, ale także podnosi samoocenę.
- W przypadku bardziej zaawansowanej choroby, jaką jest ciężka depresja, sama hormonalna terapia zastępcza jest niewystarczająca. Wówczas konieczne jest oparcie leczenia o leki antydepresyjne z grupy SSRI, czyli tzw. inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (zwiększają stężenie serotoniny we krwi) lub TLPD – trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych. Dużą popularnością cieszą się leki przeciwlękowe, obniżające poziom nieuzasadnionego lęku, np. z grupy benzodiazepin. Czasami wręcz stan psychiczny pacjentki wymaga hospitalizacji.
Jak zapobiegać wahaniom nastroju w czasie menopauzy?
Jaki jest sposób na wahania nastroju przy menopauzie? Wahania nastroju w okresie menopauzy są jedną z manifestacji zespoły klimakterycznego. W celu łagodzenia objawów towarzyszących przekwitaniu istnieje możliwość suplementacji niedoboru hormonów (estrogenów i progesteronu), co nazywane jest tzw. hormonalną terapią zastępczą (HTZ).
Preparaty te stosowane są w formie doustnej lub parenteralnej (np. plastry, implanty podskórne, wstrzyknięcia domięśniowe, preparaty stosowane donosowo, dopochwowo lub domacicznie). Przed zastosowaniem hormonalnej terapii zastępczej wykonywane jest badanie ginekologiczne, wraz z cytologią i USG przezpochwowym, mammografia oraz oznaczane są parametry funkcji wątroby, układu krzepnięcia i stężenie lipidów we krwi.
W przypadku przeciwwskazań do zastosowania HTZ (np. zakrzepica naczyń głębokich, ostra niewydolność wątroby, nowotwory złośliwe piersi, rak endometrium) lub braku zgody pacjentki na wdrożenie tej metody leczenia, postepowaniem alternatywnym jest zażywanie fitoestrogenów.
Fitoestrogeny są to substancje pochodzenia roślinnego (szczególnie bogate w nie są soja i rośliny strączkowe) o budowie i działaniu zbliżonym do estrogenów. Ich rolą jest więc częściowa kompensacja niedoboru kobiecych hormonów i łagodzenie objawów zespołu klimakterycznego. Należy mieć na uwadze, że dla części kobiet w tym trudnym okresie pomocne może być także wsparcie psychologa lub psychiatry.
Menopauza a zaburzenia nastroju – wypowiedź eksperta
Zdaniem eksperta
Pod koniec XIX wieku uważano, że kobiety po 45. roku życia szaleją i zajmowali się nimi psychiatrzy. Dziś już wiemy, że menopauzie towarzyszą objawy psychiczne, takie jak depresja, stany lekowe, irytacja, uczucie zmęczenia, drażliwość, zmniejszone libido, zaburzenia rytmu snu, huśtawki nastrojów, problemy z pamięcią i koncentracją. Współczesna medycyna w znacznym stopniu usuwa emocjonalne problemy związane z przekwitaniem.
Zmienność nastrojów w czasie menopauzy jest wywołana spadkiem produkcji estrogenu - kobiecego hormonu wytwarzanego przez jajniki. Z łagodniejszymi przypadkami, w których problemem jest tylko zły nastrój i kłopoty ze snem, bez trudu pacjentka może poradzić sobie sama. Zaleca się gimnastykę (choć przez 20min dziennie), ponieważ wysiłek fizyczny znacznie zmniejsza depresję, bo w czasie pracy mięśni wydzielają się endorfiny, czyli hormony szczęścia. W trudniejszych przypadkach pacjentka powinna udać się do psychiatry lub psychologa.
współpraca: lek. Zuzanna Kowalska
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- „Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny”, Marek Jarema, Jolanta Rebe-Jabłońska, PZWL, Warszawa 2013, wyd. 1., ISBN: 978-83-200-4180-4.
Opublikowano: 19.02.2015;
aktualizacja: 28.08.2018
Oceń:
3.9
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marcin Fajkis
Lekarz
Lekarz, specjalista onkologii klinicznej. Absolwent Wydziału Lekarskiego w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
157
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 14.07.2021