Dieta w chorobie Parkinsona – optymalne zasady żywienia przy parkinsonie

Marzena Rojek dietetyk 23 stycznia 2018 (pierwsza publikacja: 29 listopada 2017)

W chorobie neurodegeneracyjnej, jaką jest choroba Parkinsona, dieta odgrywa ważną rolę. Odpowiednio skonstruowany jadłospis wpływa na efekty leczenia. Przy stosowaniu leku o nazwie lewdopa. dieta powinna być niskobiałkowa (wdraża się plan z dystrybucją lub redystrybucją białka). Żywienie w chorobie Parkinsona powinno zakładać eliminację zaparć i złagodzenie innych objawów. Przy parkinsonie należy dążyć do zmniejszenia ryzyka niedożywienia pacjenta, na które jest narażony.

Spis treści

Dieta niskobiałkowa w chorobie Parkinsona a lewodopa
Dieta z dystrybucją i redystrybucją białka – co to znaczy?
Jaka dieta przy parkinsonie jest optymalna?
Jak wygląda kaloryczność diety przy chorobie Parkinsona?
Zasady żywieniowe dla pacjentów z chorobą Parkinsona
Co można jeść przy parkinsonie?
Czy dieta może pomóc w zapobieganiu parkinsonowi?

Dieta niskobiałkowa w chorobie Parkinsona a lewodopa

Choroba Parkinsona jest to postępowe, zwyrodnieniowe schorzenie układu nerwowego polegające na zaniku neuronów dopaminergicznych. Podstawę jego leczenia stanowi farmakoterapia. Przyczyny choroby Parkinsona nie są znane. Podejrzewa się, że ważną rolę w rozwoju tego schorzenia odgrywają czynniki środowiskowe, które oddziałując na osobę o podatnym genotypie powodują rozwój uszkodzeń neuronów odpowiedzialnych za wytwarzanie dopaminy. Z uwagi na niejasną etymologię, nie jest obecnie możliwe przyczynowe leczenie parkinsona. Na przebieg stosowanej terapii wpływa jednak odpowiedni model żywienia chorego.To właśnie zapobieganie interakcji spożywanych produktów z przyjmowanymi lekami stanowi jeden z podstawowych celów właściwe dobranej diety w chorobie Parkinsona.

Szczególnie istotne jest to w przypadku długotrwałej terapii preparatami zawierającymi lewodopę, substancji uważanej za słoty standard w leczeniu choroby. Związek ten należy do grupy dużych obojętnych aminokwasów. Aby mógł się wchłonąć oraz przeniknąć barierę krew-mózg, potrzebuje specjalnego przenośnika. Niestety korzystać z niego mogą także inne konkurencyjne aminokwasy, które dostarczamy, spożywając pokarmy, takie jak np. mięso, nabiał czy jaja. Dlatego konsumpcja posiłków o wysokiej zawartości białka bezpośrednio lub na krótko przed przyjęciem leku wpłynie na gorsze jego wchłanianie i zmniejszy ilość substancji czynnej, która przedostanie się do mózgu. W takim przypadku stosowanie diety niskobiałkowej w chorobie Parkinsona może wpłynąć na zwiększenie efektywności leczenia

Dieta z dystrybucją i redystrybucją białka – co to znaczy?

Jedno z ważniejszych zaleceń dotyczących żywienia w chorobie Parkinsona odnosi się do odpowiedniej ilości białka w diecie. Przy parkinsonie ogólna zawartość protein w jadłospisie jak i ich rozłożenie w poszczególnych posiłkach ma związek z efektywnością działania podstawowej grupy leków zawierających wspomnianą lewodopę. W pierwszym okresie choroby głównym zaleceniem będzie unikanie spożycia posiłków wysokobiałkowych zawierających mięso, duże ilości wędlin, nabiału, jaj przed podaniem preparatów leczniczych zwierających ten związek. Wraz z rozwojem schorzenia, osłabieniem reakcji na leczenie oraz występowaniem fluktuacji ruchowych, należy kontrolować ilość spożywanych protein tak, by nie przekraczały poziomu 0,8 g na kg masy ciała na dobę.

Znaczenie ma również rozkład tego makroskładnika na posiłki. Niektórzy pacjenci powinni stosować dietę z dystrybucja białka, czyli rozkładać jego źródła pokarmowe równomiernie na wszystkie posiłki. W przypadku osób z ostrymi fluktuacjami ruchowymi w późniejszym okresie choroby bywa koniecznie włączenie diety z redystrybucją białka, gdzie przez większość dnia nie podaje się pokarmów bogatobiałkowych a wieczorem spożywa się większość zaleconej porcji tego makroskładnika. Oba modele wymagają kontroli spożywania mięsa, jaj, nabiału, ryb, strączków. Nie są one łatwe w realizacji. Decyzję o ich wprowadzeniu podejmuje lekarz prowadzący. Pacjent powinien pozostawać pod stałą kontrolą dietetyka.

Jaka dieta przy parkinsonie jest optymalna?

Kolejnym ważnym celem żywienia w chorobie Parkinsona jest zapewnienie im odpowiedniego stanu odżywienia. Wyjątkowe znaczenie ma to szczególnie w zaawansowanej postaci choroby, gdy pacjent doświadcza częstych objawów ruchowych. Prowadzi to, bowiem do nasilenia metabolizmu mięśniowego i przy niedostatecznej ilości pokarmu skutkuje rozwojem niedożywienia.

Ostatnią, ale równie ważną rolą diety przy chorobie Parkinsona jest poprawa jakości życia pacjenta poprzez zmniejszenie uciążliwości towarzyszących schorzeniu dolegliwości. Do objawów choroby Parkinsona, na które może wpłynąć stosowany jadłospis, należy zaliczyć:

zaparcia, nudności,
suchość w ustach,
brak apetytu,
zaburzenie odczuwania smaku,
zbyt szybkie odczuwanie sytości.

Warto podkreślić, że plan żywienia w przypadku tego schorzenia powinien być ustalany indywidualnie. W procesie tym powinien uczestniczyć nie tylko lekarz prowadzący pacjenta, ale również wykwalifikowany dietetyk.

Jak wygląda kaloryczność diety przy chorobie Parkinsona?

Ilość energii, jaką należy zaplanować w jadłospisie diety w chorobie Parkinsona, zależna jest od kilku elementów. Poza wzrostem, masą ciała, płcią i aktywnością fizyczną ważnym czynnikiem jest również stopień zaawansowania choroby, powiązane z nim leczenie oraz występowanie objawów ruchowych. Zwykle wraz z czasem trwania schorzenia dochodzi do zmniejszenia ilości przyjmowanego pokarmu na skutek m.in. utraty apetytu, trudności w posługiwaniu się sztućcami, osłabionych zmysłów smaku, trudności w przełykaniu oraz obniżenia nastroju. Zjawisko to, współwystępujące z objawami nasilającymi metabolizm mięśniowy, prowadzi do utraty zarówno tłuszczowej, jak i beztłuszczowej masy ciała. Ta z kolei związana jest z niedożywieniem.

Ważną kwestii w tym kontekście jest regularna kontrola masy ciała. Planując jadłospis w zaawansowanej postaci choroby, należy uwzględnić wyższe zapotrzebowanie na energię, niekiedy nawet o 1000 kcal w stosunku do norm na dobę. W związku z wymienionymi wcześniej problemami należy zaplanować odpowiednio dużą ilość małych objętościowo, ale wartościowych posiłków. Niekiedy, aby zapewnić odpowiednią podaż energii niezbędne są doustne pokarmowe suplementy. W chorobie Parkinsona należy postawić na te podnoszące kalorykę diety. W przypadku osób z nadmierną masa ciała (nadwagą lub otyłością) sugeruje się potrzebę redukcji wagi poprzez racjonalny, pełnowartościowy jadłospis odchudzający. Zawsze proces ten powinien odbywać się pod opieką doświadczonego dietetyka, by uniknąć niedoborów pokarmowych lub zbyt szybkiego spadku kilogramów.

Zasady żywieniowe dla pacjentów z chorobą Parkinsona

Mimo potrzeby indywidualizacji diety, można sformułować kilka zasad żywienia, które powinni realizować pacjenci z choroba Parkinsona. Na liści ogólnych zaleceń można umieścić:

spożywanie minimum 4 posiłków dziennie lub w ilości zalecanej przez dietetyka; posiłki powinny być konsumowane regularnie i o stałych porach, należy dostosować je do schematu przyjmowania leków;
przyjmowanie preparatów lewodopy na 1 h przed lub na minimum 1 h po lekkim posiłku (wyjątek stanowi obiad – po tym posiłku odstęp powinien wynosić 1,5 h), umieszczenie w każdym z 4–7 posiłków pokarmów stanowiących źródło energii dla organizmu, takich jak pieczywo, kasza, ryż, makaron, płatki– najlepiej pełnoziarnistych;
spożywanie do każdego posiłku porcji warzyw lub owoców – najlepiej sezonowych, w formie surowej, jeśli są dobrze tolerowane, gotowanej, przecieranej oraz soków – porcja warzyw to np. 1 pomidor, 1 jabłko, 1/2 szklanki truskawek, 1/2 papryki, 2 małe marchewki, szklanka soku –ułatwi to ograniczenie problemu zaparć;
wypijanie codziennie 6–8 szklanek płynów, mogą to być: woda mineralna niegazowana średnio lub wysokozmineralizowana (powinna stanowić przynajmniej połowę całości wypijanych płynów), herbata, kawa ( do 2-3 filiżanek dziennie), soki owocowe i warzywne; istotne jest też wypijanie codziennie rano na czczo szklanki przegotowanej, letniej wody;
przygotowywanie potraw techniką gotowania w wodzie, na parze, duszenia bez obsmażania i pieczenia bez tłuszczu.
spożywanie w odstępne czasowym zupy i II dania obiadowego – warto zaplanować 1–2h przerwy pomiędzy tymi posiłkami.

Należy pamiętać o zmianie konsystencji diety w razie wystąpienia problemów z przełykaniem na papkowatą lub płynną.

Co można jeść przy parkinsonie?

Przy chorobie Parkinsona dieta powinna zawierać produkty bogate w błonnik pozwalający usprawnić pracę jelit i rytm wypróżnień. W dużej ilości wstępuje on w owocach, warzywach pełnoziarnistych produktach zbożowych. Raz do do dwóch razy w tygodniu chory powinien jeść tłuste ryby morskie. Zaleca się śledzie, makrele czy łososia. Należy jednak unikać tłuszczów pochodzenia zwierzęcego w postaci smalcu, boczku, tłustych mięs i wędlin.. Ich miejsce powinny zastąpić źródła tłuszczów roślinnych: oleje rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek – zawsze spożywamy je na surowo, jako dodatek do dania. Spożycie mięsa powinno być umiarkowane (2–3 razy w tygodniu).

Zaleca się jedzenie 2–3 porcji kiszonych przetworów w tygodniu, takich jak kiszone ogórki, kapusta, pomidory. Warto stosować aromatyczne przyprawy, polecane są: tymianek, bazylia oregano, natka pietruszki, majeranek, kminek, cząber, estragon, cynamon, mięta a także sól morska, jodowana i himalajska. Należy unikać zaś mieszanek przypraw zawierających glutaminian sodu. Ważne jest graniczenie spożycia cukru, żywności przetworzonej, typu fast food i alkoholu oraz wykluczenie z jadłospisu potraw smażonych, pieczonych w tłuszczu i grillowanych.

Warto pamiętać, że ważną rolę w żywieniu przy parkinsonie odgrywa rodzina chorego. Musi ona być odpowiednio wyedukowana w zakresie produktów oraz technik kulinarnych, które powinien stosować pacjent.

Czy dieta może pomóc w zapobieganiu parkinsonowi?

Udowodniono już związek pomiędzy narażeniem na pestycydy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby. Istnieje również kilka hipotez dotyczących tego, jak przyjmowanie niektórych składników pokarmowych może wpływać na zmiany neurodegeneracyjne w obrębie istoty czarnej mózgu oraz tego, jak deficyt innych może przyczynić się do zmniejszenia tego ryzyka.

Mówi się m.in. o ochronnej roli witaminy D₃ – osoby, u których notuje się niskie stężenia tego związku wraz z jego metabolitami, są w większym stopniu narażone na wystąpienie choroby. Znaczenie ma także żywność bogata w antyoksydanty, których dostarczają różnokolorowe warzywa i owoce, niefermentowane lub półfermentowane herbaty, czerwone wino. Silnym przeciwutleniaczem jest również witamina E, dlatego zaleca się spożywać bogate w nią pokarmy: orzechy, pestki, oleje roślinne, kiełki. Specjaliści wskazują na związek pomiędzy mniejszym prawdopodobieństwem rozwoju parkinsona a dietą o obniżonej zawartości energii.

W zapobieganiu chorobie Parkinsona znaczenia może odgrywać przyjmowana w niewielkich ilościach kofeina zawarta w kawie i herbacie, jak również nienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie z grupy omega 3, które występują w tłustych rybach, orzechach włoskich, siemieniu lnianym, oleju rzepakowym i lnianym. W kontekście żywienia podkreśla się również szkodliwe działanie powstających w procesach obróbki termicznej (szczególnie smażenia i pieczenia) mięsa heterocyklicznych amin aromatycznych.

Wydaje się, więc, że przestrzeganie podstawowych znanych wszystkim zaleceń dotyczących zdrowego odżywiania może wpływać na redukcję ryzyka rozwoju choroby Parkinsona.

Bibliografia:

Zeynep S. Agim and Jason R. Cannon, Dietary Factors in the Etiology of Parkinson’s Disease, "BioMed Research International", vol. 2015, Article ID 672838, 16 pages, 2015. doi:10.1155/2015/672838.
Liyong Wang, PhD, Marian L. Evatt, MD, Lizmarie G. Maldonado, MSPH, William R. Perry, MPH, James C. Ritchie, PhD, Gary W. Beecham, PhD, Eden R. Martin, PhD, Jonathan L. Haines, PhD,Margaret A. Pericak-Vance, PhD,Jeffery M. Vance, MD, PhD, William K. Scott, PhD, Vitamin D From Different Sources Is Inversely Associated With Parkinson Disease, "Movement Disorders", Vol. 30, No. 4, 2015.
Walczak J.A., Żywienie w chorobie Parkinsona – praktyczny poradnik dla pacjentów, Fundacja „Żyć z chorobą Parkinsona”, 2007.
Okubo H., Miyake Y., Sasaki S. i WSP, Dietary patterns and risk of Parkinson's disease: a case-control study in Japan. Eur. J. Neurol. 2012; 19 (5): 681–688.

Opublikowano: 29.11.2017; aktualizacja: 23.01.2018

Oceń:

4.2

Marzena Rojek

Dietetyk

Dietetyk, specjalista ds. zdrowia publicznego. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Członek Polskiego Towarzystwa Dietetyki. Posiada ponad dziesięcioletnie doświadczenie w pracy z pacjentami indywidualnymi, także cierpiącymi na zaburzenia odżywiania. Prowadzi szkolenia oraz warsztaty kulinarne z zakresu prawidłowego odżywiania dla dorosłych, dzieci i młodzieży, zajmuje się przygotowywaniem i realizacją programów profilaktyki zdrowotnej. Pracuje jako nauczyciel i wykładowca. Autorka wydanej w 2018 roku książki „Polskie superfoods”. Prezentuje racjonalne podejście do prawidłowego odżywiania, oparte na aktualnej wiedzy z tego zakresu. Sprzeciwia się radykalnym dietom „cud” i stara się przekonywać, że zdrowy styl życia może być łatwy i przyjemny. Prywatnie szczęśliwa mama, pasjonatka długich spacerów i rowerowych wycieczek. Wolne chwile spędza w kuchni, gdzie doskonali i testuje przepisy dietetyczne.