Badania w ciąży – jakie są najważniejsze?

Dlaczego badania w ciąży są ważne?

Badania w ciąży umożliwiają ocenę zdrowia kobiety i dziecka już na wczesnym etapie rozwoju zarodka. Zaawansowane techniki pozwalają na wykrycie aberracji chromosomowych i stwierdzenie ryzyka wystąpienia różnego rodzaju schorzeń – w tym chorób genetycznych. Stanowią też kluczowy element edukacji przedporodowej, ponieważ lekarz, w odpowiedzi na stwierdzone nieprawidłowości, może zalecić kobiecie zmiany w trybie życia, poziomie aktywności lub w zakresie diety i suplementacji.

Należy pamiętać, aby wybrane testy diagnostyczne przeprowadzać wielokrotnie, ponieważ ryzyko wystąpienia poszczególnych wad rozwojowych pojawia się na różnych etapach ciąży. Warto założyć odrębny segregator zawierający odpowiednio udokumentowane wyniki badań, ponieważ przez najbliższe 9 miesięcy zbierze się ich naprawdę sporo. Rutynowe działania przewidują cały szereg badań diagnostycznych. Które spośród nich są szczególnie istotne?

Najważniejsze badania w ciąży

Kalendarz badań w ciąży jest złożony, a realizacja poszczególnych testów powinna rozpocząć się tak naprawdę już w pierwszych tygodniach po zapłodnieniu.

Ostatecznie to kobieta podejmuje decyzję o skorzystaniu z poszczególnych badań, choć warto wziąć pod uwagę opinie osoby sprawującej opiekę nad pacjentką i jej sugestię, aby zmniejszyć ryzyko powikłań w trakcie trwania ciąży.

Jakie badania w wykonać do 10. tygodnia ciąży?

W pierwszej kolejności u kobiety wykonuje się badania profilaktyczne. Obejmują one przede wszystkim określenie wzrostu i masy ciała, zbadanie ciśnienia tętniczego krwi. Pod postacią wywiadu weryfikowane jest także ryzyko ciążowe. Przyszła mama jest pouczana o zaletach zdrowego trybu życia obejmującego unikanie używek, znaczeniu zdrowej i zbilansowanej diety oraz aktywności fizycznej. Do 10. tygodnia ciąży zaleca się przeprowadzenie następujących badań uzupełniających:

• Zbadanie grupy krwi, czynnika grupy krwi Rh; bada się również przeciwciała odpornościowe do antygenu erytrocytów – w ten sposób można wykryć ryzyko konfliktu serologicznego.
• Morfologia krwi – obejmuje podstawowe parametry, takie jak: poziom leukocytów, płytek krwi, erytrocytów, hematokrytu oraz hemoglobiny.
• Badanie ogólne moczu – pozwala na ocenę parametrów fizycznych moczu, takich jak jego: ciężar, barwa i przejrzystość, ale także sprawdza obecność cząsteczek mogących sygnalizować stany chorobowe, w tym ketonów i białka.
• Badanie cytologiczne – przeprowadzane dwukrotnie w I. i III. trymestrze; nie powinno być poprzedzone innymi zabiegami dopochwowymi, zaleca się też wstrzemięźliwość seksualną na kilka dni przed jego przeprowadzeniem. Pozwala na wykrycie infekcji oraz chorób przenoszonych drogą płciową.
• Badanie stężenia glukozy – może być przeprowadzane rano na czczo albo jako doustny test obciążenia glukozą (OGGT). Badając dynamikę zmiany poziomu glukozy we krwi, lekarz jest w stanie stwierdzić ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej , która stanowi zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla płodu. Szacuje się, że cukrzyca ciążowa dotyczy zaledwie 3–4% wszystkich kobiet w ciąży, ale nieleczona może mieć bardzo poważne skutki.
• Badania mające na celu zidentyfikowanie infekcji wirusami: HIV, HCV, różyczki i toksoplazmozy.
• Badanie TSH mające na celu wykrycie nieprawidłowości funkcjonowania tarczycy.
• Badanie piersi – pozwala na wykrycie wczesnych zmian nowotworowych i wdrożenie odpowiedniej terapii. W praktyce rozwijające się w organizmie kobiety ciężarnych guzy piersi często są odpowiedzią na zmiany zachodzące w gospodarce hormonalnej.

Kobietom już na początku ciąży zaleca się kontrolne badanie USG z wykorzystaniem głowicy dopochowowej. Pozwala ono na stwierdzenie, czy u kobiety występuje ciąża pojedyncza czy mnoga, gdzie dokładnie jest zlokalizowany zarodek oraz jednoczesną ocenę tętna płodu i echo serca.

Jeśli chodzi o pomiar masy ciała, u kobiet w ciąży nie mierzy się wskaźnika BMI (ang. Body Mass Index), ale relację wagi sprzed ciąży do masy ciała na koniec ciąży.

Badania w ciąży między 11. a 14. tygodniem ciąży

W kolejnych badaniach – między 11. tygodniem ciąży a 14. – ponawia się USG w celu wykrycia wad rozwojowych i genetycznych u dziecka. Ocenia się też stan i funkcje serca płodu. U kobiet powyżej 35. roku życia zaleca się przeprowadzenie refundowanego badania PAPP-A pod kątem występowania wad wrodzonych.

Jakie badania należy wykonać w drugim trymestrze ciąży?

Przebieg ciąży należy monitorować również po ukończeniu I. trymestru, choć w kolejnych 3 miesiącach będzie ich znacznie mniej. Aby zadbać o zdrowie dziecka, kobietom rekomenduje się:

• Ogólne badanie moczu, morfologię krwi, pomiar masy ciała oraz ciśnienia tętniczego między 15. a 20. tygodniem.
• Powtórne badanie ultrasonograficzne mające na celu ocenę anatomiczną dziecka, a także zmierzenie długości szyjki macicy. Na etapie między 18. a 22. tygodniem poznaje się też płeć dziecka.

Między 21. a 26. tygodniem ciąży lekarz powinien sporządzić wraz z pacjentką plan porodu oraz omówić spodziewany jego przebieg i preferencje kobiety.

W II. trymestrze zwykle informuje się kobiety ciężarne o możliwości zdeponowania krwi pępowinowej.

Badania prenatalne w III. trymestrze

Trzeci trymestr to przysłowiowa ostatnia prosta, co wiele kobiet odczuwa w postaci przykrych dolegliwości. W tym czasie mogą się pojawić: skurcze łydek, ból pleców lub uporczywe swędzenie skóry mogące sygnalizować cholestazę i problemy z wątrobą. Na tym etapie w trakcie ciąży przeprowadza się:

• pomiar czynności serca dziecka;
• badania krwi i moczu (morfologia krwi, badania ogólne moczu);
• badanie ultrasonograficzne (ocena ruchów płodu);
• test obciążenia glukozą;
• zastrzyk domięśniowy z immunoglobuliny-B, jeżeli w okresie ciąży pojawiło się ryzyko konfliktu serologicznego;
• badania miednicy mające na celu określenie jej wymiarów, odczynu pH pochwy, a także tzw. badania zestawione i z wykorzystaniem wziernika.

Podobny zestaw badań w ciąży przeprowadza się kilkukrotnie, po raz ostatni między 38. a 39. tygodniem ciąży. Po 40. tygodniu, jeżeli ciąża nie rozwiąże się naturalnie, przeprowadza się badanie KTG. Służy ono do jednoczesnego mierzenia czynności skurczowej macicy oraz pracy serca płodu i pozwala na szybkie wykrycie stanów zagrażających życiu.

Normy badań w ciąży

Wyniki badań diagnostycznych przeprowadzanych u kobiet w ciąży mogą znacząco się różnić od analogicznych testów przeprowadzanych u kobiet nieciężarnych. Dlatego nigdy nie należy sugerować się przy ich ocenie „klasycznymi normami”. Na co warto zwrócić szczególną uwagę i które z nich powinny budzić niepokój?

Z kolei obecność bakterii, czerwonych krwinek lub bilirubiny może świadczyć o zakażeniu bakteryjnym dróg moczowych.

Raczej odradza się korzystanie z parametru OB w czasie ciąży. Odczyn Biernackiego może wzrosnąć w tym czasie nawet o 300%, dlatego jest on całkowicie niemiarodajny.

Przyjmuje się, że poziom cholesterolu może wzrosnąć nawet o 50% względem wartości parametru u osób zdrowych i nadal będzie to zupełnie normalne – pod warunkiem, że wzrost nastąpił stopniowo.

Jako ciekawostkę warto wskazać, że w ciąży poziom fibrynogenu może wzrosnąć nawet 3-krotnie. W pierwszym trymestrze znacząco maleje też poziom kwasu azotowego i azotu mocznika (odpowiednio o 33% i 50%).

Interpretacja wyników badań w ciąży

Interpretacja wyników badań przeprowadzanych w okresie ciąży jest znacznie trudniejsza niż w przypadku kobiet niebędących w ciąży. Wynika to przede wszystkim z zupełnie innych norm dla poszczególnych parametrów, ale także indywidualnego przebiegu ciąży w każdym przypadku.

Oceny nie ułatwia to, że spadki lub wzrosty poszczególnych parametrów mogą następować powoli lub skokowo lub występować jedynie w niektórych okresach ciąży, np. w I. trymestrze lub wyłącznie do połowy, ewentualnie od połowy ciąży. Oceną wyników badań zawsze powinien zająć się specjalista. Najlepiej, aby był to lekarz prowadzący kobietę przez całą ciążę. Oczywiście takiego „przewodnika” można zmienić, ale wiąże się to z koniecznością przekazania całej dokumentacji medycznej oraz poznania pacjentki od nowa.

Więcej szczegółowych informacji na temat zalecanych badań w ciąży można znaleźć w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej.

Nawet jeżeli ta refundacja nie jest dostępna dla wszystkich pacjentek, będzie przysługiwała ich określonym grupom, np. kobietom w ciąży geriatrycznej. Warto wspomnieć, że od 5 czerwca 2024 roku wszystkie kobiety mają dostęp do badań prenatalnych – niezależnie od wieku. To część programu Świadoma, Bezpieczna Ja realizowanego przez Ministerstwo Zdrowia.