Rumień zakaźny (piąta choroba) – przyczyny, objawy, leczenie

Radosław Korczyk lekarz 3 lipca 2018

Rumień zakaźny to choroba wywoływana przez parwowirusa B19. Pierwszym objawem u dziecka najczęściej jest wysypka. U dorosłych może może on nie występować. W kolejnych dniach pojawiają się czerwone plamy w kształcie motyla na skórze twarzy. Infekcja może być groźna w ciąży i prowadzić do poronienia. Leczenie rumienia zakaźnego jest objawowe. Trudniejsze może być u dorosłych, kiedy powikłaniem zakażenia będzie zapalenie stawów.

Rumień zakaźny (piąta choroba) – przyczyny, objawy, leczenie — Fotolia

Spis treści

Czym jest rumień zakaźny i jak wygląda?
Choroba piąta – przyczyny, jak można się zarazić?
Rumień zakaźny – jak rozpoznać?
Rumień zakaźny – objawy u dzieci i dorosłych
Wysypka i rumień na twarzy – ile trwa choroba?
Rumień zakaźny – rozpoznanie
Jak leczyć rumień zakaźny? Jakie leki stosować?
Rumień zakaźny w ciąży
Ból stawów jako powikłanie zakażenia B19

Czym jest rumień zakaźny i jak wygląda?

Rumień zakaźny jest chorobą infekcyjną spowodowaną przez parwowirusa B19. Objawia się średnio nasiloną gorączką, zmęczeniem, wysypką uogólnioną (możliwa na całym ciele), szczególnie nasiloną w okolicach policzków. Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. Można oznaczyć przeciwciała przeciwwirusowe przy problemach w rozpoznaniu. Zakażenie następuje przez kontakt z chorym, przez ręce i drogą kropelkową. Leczenie jest tylko objawowe. Choroba przebiega łagodnie. Powikłania obejmują m. in. anemię.

Rumień zakaźny u dzieci nazywany jest zespołem spoliczkowanego dziecka, ze względu na nasilenie zmian na twarzy. Nazywana jest chorobą piątą (ang. fifth disease), ponieważ to 5-ta co do częstości przyczyna wysypki zakaźnej u dzieci. Inne choroby wieku dziecięcego wymagające różnicowania z chorobą piątą to: odra, różyczka, szkarlatyna i choroba Dukes'a. Opisane choroby z wysypką powodowane są też przez wirusy (odra i różyczka). Pozostałe przez bakterię, np. S. pyogenes. Jak wygląda rumień zakaźny? Typowy jest rumień czerwony, rumieńce na policzkach u dziecka, które wyglądają jak czerwone plamy na twarzy.

Przeczytaj: Brązowe plamy na skórze – jakie mogą być przyczyny?

Wirus może zaatakować pacjenta w każdym wieku, ale najczęściej dotyka dzieci między 5 a 14 rokiem życia. Większość osób łapie ją raz, potem stając się trwale odpornymi. Częściej występuje na wiosnę.

Wirus rumienia zakaźnego dotyka jedynie ludzi. Niektóre genotypy wirusa atakują zwierzęta, ale poszczególne typy nie przenoszą się ze zwierząt na ludzi. Objawy są zazwyczaj łagodne (czerwone policzki u dziecka, rumień na policzku, rumień twarzy u niemowlaka). Pomimo to opisywane były przypadki potencjalnie groźne dla chorego. Amerykańskie towarzystwa chorób zakaźnych opisują infekcje jako zazwyczaj łagodną, słabo zakaźną i relatywnie częstą.

To też może Cię zainteresować: Jakie schorzenia wywołują plamy na skórze?

Choroba piąta – przyczyny, jak można się zarazić?

Parwowirus B19 jest jednoniciowym wirusem, który atakuje krwinki czerwone szpiku kostnego. Rozprzestrzenia się on w powietrzu, drogą kropelkową między ludźmi. Zakażenie może nastąpić także przez pocałunek (kontakt z zakażoną śliną). Najczęstszą formą przeniesienia jest kichanie lub kaszel. Może rozprzestrzeniać się w miejscach, w których gromadzi się wiele osób, takich jak szkoły, przedszkola i żłobki.

Rzadko może dojść do przeniesienia przez produkty krwiopochodne (koncentrat krwinek czerwonych – KKCZ). Istnieją wersje wirusa atakujące psy i koty, ale parwowirus B19 atakuje tylko ludzi. Człowiek nie jest w stanie zarazić się od zwierzęcia. W momencie pojawienia się rumienia na policzku u dziecka lub niemowlaka – pacjent zakażony już sam nie zaraża i może spędzać czas z innymi ludźmi. Chociaż B19 atakuje dzieci, może dotknąć osoby w każdym wieku. Zakażenie rozprzestrzenia się drogą kropelkową oraz z krwią (choć rzadko). Możliwa jest także transmisja wirusa przez łożysko od matki do płodu.

To też może Cię zainteresować: Swędząca wysypka na rękach – przyczyny, leczenie

Od zakażenia się do wystąpienia objawów rumienia zakaźnego mijają zwykle 2 tygodnie i to właśnie w tym okresie osoba jest najbardziej zakaźna, czyli niestety w czasie, zanim choroba zostanie zdiagnozowana. W związku z tym należy pamiętać, żeby po wystąpieniu wysypki uprzedzić o tym osoby, które w ciągu ostatnich 2 tygodni miały kontakt z chorym, zwłaszcza kobiety w ciąży. Zakażenie może dotyczyć osób w każdym wieku, chociaż najczęściej występuje u dzieci w wieku do 12 lat.

Przeczytaj: Brązowe plamy na skórze – jakie mogą być przyczyny?

Rumień zakaźny – jak rozpoznać?

Początek choroby bywa zdradliwy. Zanim pojawi się dość charakterystyczna wysypka u zakażonej osoby, mogą wystąpić objawy sugerujące pospolite przeziębienie (katar, ból gardła, kaszel, ogólne osłabienie, ból głowy, nudności, biegunka). Nie wszystkie te objawy mogą wystąpić jednocześnie, ale jak łatwo zauważyć, żaden z nich nie jest specyficzny i mocno alarmujący, trudno więc na jego podstawie postawić trafne rozpoznanie i podjąć odpowiednie leczenie.

Dopiero po tygodniu, a nawet dwóch, można dostrzec początki wysypki, którą daje rumień zakaźny. Pierwsze objawy które wystąpią u większości dzieci zdecydowanie ułatwią lekarzowi diagnostykę. Niestety zakażenie rozwijające się u dorosłych w ponad 50 proc. może przebiegać bez tego charakterystycznego objawu, czyli osoba zakażona może zarażać innych, będąc tego nieświadoma.

W pierwszych dniach wysypka pojawia się na twarzy w dosyć specyficzny sposób. Głównie występuje na obu policzkach, co wizualnie daje obraz przypominający efekt obustronnego spoliczkowania. Innym ten wzór kojarzy się ze skrzydłami motyla. Na nosie wysypka nie występuje.

Zobacz też: Wysypka na nogach – jakie są przyczyny krostek na nogach?

Po kilku dniach (około 4–5) wysypka zaczyna rozprzestrzeniać się w dół, czyli stopniowo zajmuje okolice ramion, tułowia, pośladków i kończyn dolnych. Początkowo zaczerwienione plamki i grudki zaczynają się na tym etapie zlewać, co ostatecznie daje obraz choroby. Można już zaobserwować czerwone plamy na skórze w kształcie obręczy z jasnym środkiem. Zmiany te są dosyć wyraźne, głównie na wyprostnych częściach kończyn, zarówno górnych, jak i dolnych, a także na tułowiu. Warto zauważyć, że dłonie i podeszwy stóp nie są zajęte opisanymi zmianami.

Czytaj również: Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy

Rumień zakaźny – objawy u dzieci i dorosłych

Objawy rumienia zakaźnego zazwyczaj nie są zbyt nasilone i wymagają niewielkiego zaangażowania terapeutycznego. Około 1/3 pacjentów rozwija pełnoobjawowy obraz kliniczny zakażenia. Czas inkubacji to około 13–18 dni. Przez ten czas można się zarazić od nosiciela. W tym okresie chory jest bezobjawowy i łatwo zaraża inne osoby. Jak tylko pojawia się wysypka – chory przestaje zarażać.

Możliwe wczesne objawy rumienia zakaźnego obejmują:

niewielką lub średnią gorączkę,
zespół zmęczenia,
świąd skórny,
dyskomfort w okolicy żołądka w nadbrzuszu,
ból gardła jak przy zwykłym przeziębieniu,
bóle głowy,
drażliwość.

Objawy te są niecharakterystyczne. Do mniej powszechnych objawów poza skórą zalicza się: nudności, biegunkę, bóle brzucha, bóle stawów – zazwyczaj jedynie u dorosłych. Dorośli mogą odczuwać ból i bolesność stawów, zwłaszcza rąk, nadgarstków, kolan i okolicy kostek. Ból stawów może trwać nawet do roku od pierwszych objawów. Rzadko u dorosłego mogą wystąpić problemy neurologiczne lub sercowo-naczyniowe.

Zobacz też: Czerwone plamy na nogach – co mogą oznaczać?

Objawy główne, pojawiają się przy zwiększonej ilości kopii wirusa:

umiarkowana gorączka,
objawy przypominające grypę,
podrażnienie śluzówki nosa z surowiczą wydzieliną,
znaczne zmęczenie,
ból i obrzęk tylnej ściany gardła,
rumień u dziecka.

Wysypka i rumień na twarzy – ile trwa choroba?

Wysypka bez gorączki pojawia się w trzech stadiach. Początkowo na policzkach widać plamistą, czerwoną wysypkę (rumień dziecięcy nazywany też rumieniem plamistym), który może przybierać kształt jak motyl na twarzy (rumień w kształcie motyla).

W dalszej kolejności powstają grudki. Grupują się one w kilka godzin, tworząc czerwone, lekko spuchnięte, ciepłe plamy. Rumień na twarzy dziecka nie obejmuje nosa i ust. Po około 4–5 dniach wysypka obejmuje ramiona i tułów tworząc koronkowy wzór (wysypka girlandowata). Trzeci etap zmian skórnych może być niewidoczny, ujawniający się pod wpływem promieniowania słonecznego lub ciepła.

Czerwone policzki u dziecka też mogą nasilać się po ekspozycji na światło słoneczne. Po 3 tygodniach wysypka sama znika, ale może też trwać aż do 6 tygodni. Możliwy jest przy tym świąd, rzadko jednak chory skarżą się na ból w miejscu zmian skórnych.

Rumień zakaźny – rozpoznanie

W przypadku wystąpienia opisanych wyżej objawów zawsze warto skontaktować się z lekarzem, żeby mógł ocenić, czy wysypka faktycznie odpowiada obrazowi klinicznemu rumienia zakaźnego. W wyjątkowych przypadkach lekarz może zlecić badanie serologiczne, żeby sprawdzić, czy we krwi zakażonej osoby faktycznie są obecne przeciwciała skierowane przeciwko parwowirusowi B19. Zazwyczaj nie jest to potrzebne, ponieważ objawy zakażenia są dosyć charakterystyczne i doświadczony lekarz może rozpoznać rumień zakaźny na podstawie wyglądu wysypki, a leczenie jest tylko objawowe.

Objawy rumienia zakaźnego są łatwe do różnicowania i rozpoznanie nie nastręcza zwykle trudności. Można pomylić się rozpoznając zamiast choroby piątej – szkarlatynę, ale ta daje inną wysypkę. Testy potwierdzające zakażenie wirusowe zazwyczaj nie są potrzebne. Około połowa wszystkich dorosłych jest odporna na zakażenie parwowirusem, prawdopodobnie dlatego, że doświadczyli infekcji w dzieciństwie, której nawet nie zauważyli. Czasami można jednak oznaczyć przeciwciała u osób zagrożonych parwowirusem, z reguły w grupie narażonej na powikłania;

w ciąży,
zespołowi upośledzonej odporności – w zakażeniu HIV,
anemia sierpowata.

Jeżeli wyniki wskazują na przebycie zakażenia, dalsze działania nie są wymagane, ponieważ przebycie zakażenia daje trwałą odporność. U ciężarnych potrzebne jest USG płodu do oceny jego dobrostanu i wykluczenia ewentualnych powikłań.

Jak leczyć rumień zakaźny? Jakie leki stosować?

Ze względu na wirusową etiologię choroby nie ma konkretnego lekarstwa w przypadku wystąpienia rumienia zakaźnego. W razie silnego bólu lub w celu obniżenia temperatury ciała przy wystąpieniu gorączki można podać choremu paracetamol lub ibuprofen, jednak dawkowanie powinien ustalić lekarz, zwłaszcza w przypadku dzieci.

Niezależnie od leczenia, wysypka zazwyczaj znika w ciągu 3 tygodni. Ustępuje w odwrotnym kierunku niż się pojawiała, czyli zaczynając od kończyn dolnych i stopniowo znikając z wyższych partii ciała. Zmiany nie pozostawiają po sobie śladu, ale w ciągu kilku miesięcy od ustąpienia wysypki mogą pojawiać się nawroty.

W większości przypadków leczenie rumienia zakaźnego nie jest więc potrzebne, ale podanie leków przeciwzapalnych zmniejsza nasilenie objawów. Zwłaszcza w świądzie – leki przeciwhistaminowe mogą pomóc w przypadku silnego świądy skóry. Ból głowy, gorączka – paracetamol i ibuprofen mają dobrą skuteczność. Młodsze dzieci mogą przyjmować leki przeciwbólowe w postaci płynnej. Ważne jest, aby sprawdzić dawkowanie i częstotliwość stosowania u wykwalifikowanego farmaceuty lub czytając ulotkę na opakowaniu.

Bóle stawów i obrzęki – wystarczy odpoczynek, leki przeciwzapalne – ibuprofen. W większość przypadków zapalenie stawów nie ma żadnych konsekwencji w odległej obserwacji. Ból ustępuje w ciągu kliku dni lub tygodni. Picie dużej ilości płynów, szczególnie wody mineralnej i wystarczająca ilość odpoczynku mogą łagodzić objawy i przyspieszyć rekonwalescencje. Rumień na twarzy nie wymaga stosowania specjalnego postępowania. Można stosować chłodne okłady, ponieważ rumień na policzkach ma przebieg samoograniczający się. W sytuacji osłabienia odporności w HIV, lub w czasie leczenia chemioterapią w nowotworach pacjenci mogą wymagać leczenia szpitalnego, wówczas leczenie polega na podaniu IVIG (wlewu immunoglobulin).

Większość ludzi nie ma powikłań. Wirus B19 może jednak powodować problemy z wytwarzaniem krwinek czerwonych.

Rumień zakaźny w ciąży

Każde zakażenie, zwłaszcza w początkowym etapie ciąży (głównie w I trymestrze), może stanowić poważne zagrożenie dla rozwijającego się płodu. W związku z tym osoby, u których wystąpiła opisana wyżej wysypka, powinny niezwłocznie poinformować kobiety ciężarne, z którymi miały kontakt w ciągu dwóch ostatnich tygodni.

Przyszła mama zdecydowanie powinna zgłosić ten fakt swojemu lekarzowi prowadzącemu. W tej konkretnej sytuacji celowe będzie zlecenie przez lekarza badań serologicznych, aby stwierdzić, czy u danej kobiety występują przeciwciała skierowane przeciwko parwowirusowi B19. Wyniki tych badań powinien przeanalizować lekarz i zadecydować o dalszym postępowaniu – zwykle będzie to zwiększony nadzór celem wychwycenia wczesnych objawów infekcji płodu.

W ciąży należy bacznie obserwować płód. Gdy istnieją objawy anemii, niewydolności serca lub obrzęku, można wykonać przetoczenie krwi. Zmniejsza to ryzyko poronienia. Jeżeli kobieta w ciąży zostanie zarażona, istnieje niewielkie ryzyko, że wirus uszkodzi płód i spowoduje poronienie. Ryzyko zgonu płodu wynosi 2–6 proc. Ryzyko infekcji w ciąży jest małe, a ryzyko powikłań dla płodu jeszcze mniejsze. Jednym z możliwych komplikacji jest obrzęk płodu, który może prowadzić do zastoinowej niewydolność krążenia i głębokiej anemii. U osób z HIV istnieje podwyższone ryzyko przewlekłego uszkodzenia szpiku z aplazją czerwonokrwinkową (powoduje to przewlekłą anemię).

Ból stawów jako powikłanie zakażenia B19

Zapalenie stawów może dotyczyć drobnych stawów rąk i stóp, szczególnie u dorosłych nastolatków, ale także 8 proc. młodszych dzieci. Objawy mogą przypominać reumatoidalne zapalenie stawów. Zapalenie stawów rzadko trwa dłużej niż klika tygodni lub miesięcy, a trwałe zmiany są bardzo rzadkie. Przyczyną zapalenia stawów jako powikłanie infekcji B19 jest odkładanie złogów przeciwciał przeciwwirusowych w maziówce stawów.

Zjawisko to po zakażeniu B19 jest przejściowe i dobrze reaguje na leki przeciwzapalne. W czasie czynnej infekcji nasze przeciwciała niszczą komórki zakażone wirusem. Efektem ubocznym tej reakcji jest przejściowe uszkodzenie zdrowych tkanek stawowych – reaktywne zapalenie stawów.

Obecnie nie ma szczepionki chroniącej przed parwowirusem B19, te osoby które zostały zarażone są trwale odporne. Dobra higiena rąk pomaga powstrzymać szerzenie się infekcji.

Bibliografia

Nordquist Ch., Falck S. Erythema infectiosum, slapped cheek syndrome, or fifth disease. Medical News Today, April 2017.
Kerr JR. Pathogenesis of human parvovirus B19 in rheumatic disease. Ann Rheum Dis 2000; 59:672–683.
Andrews M., Martin RW, Duff AR. Fifth disease: report of an outbreak. J R Coll Gen Pract. 1984 Oct; 34 (267): 573–574.
Dukes, C. "On the confusion of two different diseases under the name of rubella (rose-rash)". Lancet 1900 156 (4011): 89–95.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Nordquist Ch., Falck S. Erythema infectiosum, slapped cheek syndrome, or fifth disease. Medical News Today, April 2017.
Kerr JR. Pathogenesis of human parvovirus B19 in rheumatic disease. Ann Rheum Dis 2000; 59:672–683.
Andrews M., Martin RW, Duff AR. Fifth disease: report of an outbreak. J R Coll Gen Pract. 1984 Oct; 34 (267): 573–574.
Dukes, C. "On the confusion of two different diseases under the name of rubella (rose-rash)". Lancet 1900 156 (4011): 89–95.

Opublikowano: 03.07.2018;

Oceń:

4.6

Radosław Korczyk

Lekarz

Absolwent Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Specjalista chorób wewnętrznych.