Czym jest testament życia?
Testament życia to dokument, w którym przedstawia się swoją wolę dotyczącą zgody lub sprzeciwu wobec niektórych interwencji medycznych w przypadku utraty zdolności do świadomego podejmowania decyzji. Składa się go na wypadek przyszłych zdarzeń w momencie, kiedy potencjalne zagrożenie się nie zmaterializowało. Można określić go jako wyraz prawa pacjenta do decydowania o sobie.
Testament życia to oświadczenie woli typu pro futuro, czyli wydawane na przyszłość. Obejmuje ono przejawy woli pacjenta co do postępowania lekarza w sytuacjach niezdolności do samodecydowania.
Oświadczenie woli pro futuro zalicza się do grupy jednostronnych czynności prawnych. Jedną z przeszkód respektowania tego dokumentu jest możliwość uwzględnienia jedynie tych zapisów oświadczenia woli, które są zgodne z przepisami prawa.
W rzeczywistości problemów związanych z testamentem życia jest znacznie więcej, począwszy od uregulowań prawnych, aż po kwestie etyczne.
Dlaczego warto spisać „testament życia”?
Głównym celem spisania testamentu życia jest zabezpieczenie się przed niechcianymi działaniami medycznymi w sytuacji, kiedy osobiste wyrażenie zgody lub sprzeciwu będzie niemożliwe, np. ze względu na utratę przytomności.
W testamencie życia znajdują się preferencje pacjenta, które dotyczą akceptowanych przez niego sposobów leczenia, a także sytuacji ich wdrożenia lub też braku zgody na ich zastosowanie. Spisuje się go, m.in. na wypadek: utraty przytomności, braku możliwości komunikacji czy stanów terminalnych.
Na jakie elementy należy zwrócić uwagę podczas spisywania testamentu życia? Czy jest wzór takiego dokumentu?
W Internecie można znaleźć gotowe wzory tzw. testamentów życia. Warto zainspirować się nimi przy tworzeniu własnego oświadczenia woli pro futuro. Testament życia można napisać samodzielnie lub u notariusza. Żeby takie oświadczenie mogło nabrać znaczenia, sporządzając je należy zamieścić w nim informacje, takie jak m.in.:
- swoje dane osobowe;
- miejsce i datę spisania oświadczenia woli;
- katalog czynności medycznych, na których wykonanie jest lub nie ma zgody pacjenta w określonych sytuacjach. Sprzeciw może dotyczyć np. przetaczania krwi czy sztucznego podtrzymywania czynności życiowych za wszelką cenę;
- czytelny podpis pacjenta.
Dokument najlepiej sporządzić co najmniej w 3 egzemplarzach i przekazać po jednym lekarzowi rodzinnemu oraz bliskim osobom. Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że aktualnie w Polsce takie oświadczenie woli może, ale nie musi być wzięte pod uwagę.
Dlaczego większość „testamentów życia” jest nieważna?
Oświadczenia woli typu pro futuro nie zostały dotąd uporządkowane w polskim prawie. Poza tym to tematyka natury etycznej, która budzi liczne kontrowersje. Kwestią sporną jest zderzenie dwóch praw człowieka: do życia oraz do wolności, w tym także do samostanowienia. Z jednej strony lekarze mają obowiązek ratowania życia pacjenta za wszelką cenę. Z drugiej jednostka ma prawo do decydowania o sobie.
Do przesłanek braku ważności oświadczenia woli przyszłego pacjenta można zaliczyć m.in.:
- odległą datę jego napisania;
- brak kluczowych informacji na temat pacjenta oraz jego woli;
- preferencje pacjenta, które są sprzeczne z aktualnie obowiązującym prawem.
Wola pacjenta w świetle prawa
Polska do tej pory nie ratyfikowała Europejskiej Konwencji Bioetycznej (EKB), w której podstawową zasadą jest autonomia woli pacjenta. Artykuł 9. EKB stanowi, że życzenia pacjenta spisane w oświadczeniach typu pro futuro, do których należy też testament życia, powinny być brane pod uwagę w sytuacjach braku możliwości wyrażenia swojej woli.
Kwestie dotyczące testamentu życia nie są uregulowane w polskim systemie prawnym. Jednakże, na podstawie zbioru zasad prawnych oraz metod wyrokowania sądu, prawidłowo sporządzony testament życia jest w Polsce dopuszczalny. Przykładem jest orzeczenie Sądu Najwyższego z 27 października 2005 roku. Głosi ono, że testament życia jest wiążący, jeśli:
- oświadczenie woli pacjenta na wypadek utraty przytomności zostało złożone w sposób wyraźny oraz jednoznaczny;
- określa wolę pacjenta w sprawie postępowania medycznego;
- dotyczy sytuacji medycznych, które mogą zaistnieć w przyszłości.
Polskie prawo wymaga uzyskania świadomej zgody pacjenta na każde postępowanie medyczne. Jednak w sytuacji, kiedy pacjent utraci możliwość podejmowania decyzji i nie ma przedstawiciela ustawowego, wtedy decyzja należy do sądu opiekuńczego. Dnia 9 lutego 2021 roku do Ministerstwa Zdrowia wpłynął zaktualizowany o kwestie oświadczeń woli pro futuro projekt ustawy o Prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
