Mucha śrubowa – jak wygląda, gdzie występuje?
Mianem muchy śrubowej określa się aż 3 gatunki muchówek.
Cochliomyia hominivorax – mucha śrubowa Nowego Świata (New World screwworm fly).
Chrysomya bezziana – mucha śrubowa Starego Świata (Old World screwworm fly).
Wohlfahrtia magnifica – przynależy do innej rodziny muchówek niż poprzedniczki. Częściej nazywana jest plamistą muchą mięsną aniżeli śrubówką.
Wszystkie 3 muchówki łączy wspólny mianownik: mianowicie ich larwy mają charakterystyczny kształt przypominający wkręt ułatwiający im wwiercanie się w tkanki żywicieli. Z czasem larwy wnikają głębiej, zaczynają żerować i powodują rozległe uszkodzenia oraz przyczyniają się do poważnych infekcji oraz bolesnych zmian skórnych.
W przeciwieństwie do larw większości znanych much z rodzimego podwórka żywiących się padliną te żywią się tkankami żywymi.
Muchy śrubowe Nowego i Starego Świata należą do tej samej rodziny – Calliphoridae i są do siebie podobne, różnią się przede wszystkim terenem występowania. Obie ciało mają barwy metalicznej niebieskozielonej o wielkości ok. 1 cm. Ich samice przyciągnięte zapachem wydzielin wydobywających się z otwartych ran lub jam ciała (takich jak jama ustna lub nosowa) jednorazowo składają w nich ok. 250 jaj. Z nich to po ok. 24 godzinach wylęgają się larwy, które – wkręcając się w okoliczne tkanki – żerują w nich przez ok. tydzień.
Pasożyt rozwija się, larwy następnie wychodzą z ciała, po czym opadają na ziemię, przepoczwarzając się w dorosłe, latające osobniki.
Cochliomyia hominivorax pierwotnie występowała na obszarze całej Ameryki i na Karaibach. W XX wieku została eradykowana z USA i Meksyku dzięki programom SIT (Sterile Insect Technique). Metoda ta wykorzystywała fakt, że w swoim cyklu życiowym samice kopulują tylko raz z jednym samcem, wobec czego do środowiska wypuszczono dużą liczbę sterylnych samców (bezpłodnych), przez co muchy przestały się rozmnażać i trwale wyginęły.
Niestety na przełomie lat 2024–2025 śrubówka została ponownie wykryta w Meksyku i zagrożeniem objęła granicę południowych stanów USA – przede wszystkim Teksasu i Florydy.
Chrysomya bezziana jest charakterystyczna dla krajów tzw. Starego Świata, który obejmuje tereny: Afryki, Bliskiego Wschodu i Azji Południowej – a także obszar Papui-Nowej Gwinei oraz Indonezji. Choć obecnie nie obserwuje się jej na terenach Australii, to w obawie przed inwazją kraj ten opracowuje własny program SIT dla tego konkretnego gatunku muchówki.
Wohlfahrtia magnifica jest obecna głównie w: Europie Południowej, Europie Wschodniej, Azji Centralnej, a także w północnej Afryce. Spośród wszystkich wymienionych najrzadziej atakuje człowieka.
Największe zagrożenie stanowi dla zwierząt gospodarskich – takich jak owce i bydło – w rejonach śródziemnomorskich.
W odróżnieniu od pozostałych muchówek jest szaro-prążkowana, bardziej przypomina typową muchę plujkę. W ciele żywiciela nie składa jaj, gdyż od razu zaraża żywymi larwami, co powoduje, że infestacja (zarażenie pasożytem zewnętrznym) rozwija się gwałtownie.
Przeczytaj również:
Ślepak – czym jest, jak wygląda, co robić gdy ugryzie? Ślepak a mucha końska
Komu zagraża mucha śrubowa?
Larwy much śrubowych rozwijają się jedynie w tkankach zwierząt stałocieplnych takich jak ptaki i ssaki. Larwy wykluwają się w ciągu kilku godzin Głównymi ofiarami much śrubowych padają przede wszystkim zwierzęta gospodarskie, np.: bydło, konie i owce, ale także zwierzęta przydomowe np. psy lub koty.
Dotyczy to zwierząt z ranami po zabiegach weterynaryjnych – takimi jak odcinanie rogów czy kastracja – lub po nieudolnym strzyżeniu włosów. Do zarażenia ludzi dochodzi rzadko, ale nie jest to niemożliwe – zwłaszcza w kontekście podróży do rejonów endemicznych, w szczególności terenów wiejskich ze słabymi warunkami higienicznymi.
Szczególnie w sytuacji posiadania świeżych ran, leczenia immunosupresyjnego osłabiającego układ odpornościowy lub bycia osobą starszą wyniszczoną przez niedożywienie bądź chorobę przewlekłą.
Przeczytaj również:
Komar tygrysi (komar azjatycki) – jak wygląda? Czy jest już w Polsce?
Jakie choroby wywołuje mucha śrubowa?
Muchówki zarażając ciało żywiciela larwami, wywołują chorobę zwaną muszycą (myiasis). Muszyca może dotyczyć tkanek martwych lub żywych ze względu miejsca bytowania pasożytniczych larw.
Larwy muchy śrubowej odżywiają się tkankami żywymi, najczęściej dostając się do organizmu człowieka przez odkryte na ciele rany (muszyca skórna).
Bytują też w ranach zwierząt ciepłokrwistych, chociaż mogą one również składać potomstwo w naturalnych jamach ciała, np.: jamie ustnej, nosowej, oczodołach lub narządach płciowych (muszyca wewnętrzna).
Larwy much żywiąc się żywymi tkankami powodują rozległe owrzodzenia, którym towarzyszy silny ból. Osoba zarażona może czuć poruszanie się larw, czemu towarzyszy silny świąd okolicy żerowania pasożytów. Nierzadko z ran wydobywa się przykry zapach wabiący kolejne owady, zachęcając je do składania jaj. W skrajnych przypadkach w przebiegu muszycy może dojść do wtórnego bakteryjnego zakażenia rany, które bywa miejscem wyjścia sepsy grożącej wstrząsem i zgonem. W odosobnionych przypadkach – jak np. inwazja oczodołowa – może dojść do przemieszczenia się larw wewnątrz czaszki, co grozi śmiertelnymi powikłaniami neurologicznymi.
Przeczytaj również:
Mucha końska – jak wygląda ugryzienie i jak je leczyć?
Jak rozpoznać zarażenie muchą śrubową u zwierząt i człowieka?
Aby potwierdzić, że muszycę u człowieka lub zwierzęcia wywołała mucha śrubowa, konieczne jest zbadanie pod mikroskopem jaj lub form larwalnych pobranych bezpośrednio z rany.
W razie podróżowania do rejonów endemicznych much śrubowych należy o tym poinformować swojego lekarza.
Wszelkie jaja z brzegów rany można pobrać przy użyciu skalpela, aby następnie obserwować wygląd wyklutych larw. Natomiast przy pobieraniu larw do badań należy wziąć te z głębi rany, ponieważ larwy muchy śrubowej zwykle świdrują w głąb rany nawet na głębokość kilku centymetrów, a larwy znalezione bezpośrednio na powierzchni mogą pochodzić od innych, oportunistycznych gatunków muchówek.
O ile dorosłe osobniki much śrubowych Nowego i Starego Świata są podobne do innych gatunków much i osoby niebędące ekspertami w dziedzinie entomologii mogą mieć problem z ich odróżnieniem, o tyle ich larwy ze względu na swój charakterystyczny wygląd przypominający wkręt przysłane do profesjonalnego laboratorium nie będą trudne w identyfikacji.
Aby zakonserwowane larwy się nie skurczyły i nie zmieniły swojego koloru, co umożliwi ich prawidłową identyfikację, należy zanurzyć je we wrzącej wodzie na 15–30 sekund, a następnie przechowywać w roztworze 80-proc. etanolu.
Przeczytaj również:
Kleszcze afrykańskie (kleszcze wędrowne) są już w Polsce. Czym różnią się od rodzimych kleszczy i jakie choroby wywołują?
Jak wygląda leczenie zarażenia muchą śrubową?
Muszyca wywołana muchą śrubową wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Po pierwsze dlatego, że to zagrożenie życia. Poza tym, jeśli larwy opuszczą ranę u człowieka lub zwierzęcia, to rozpoczną one swój cykl rozwojowy w środowisku. A to z kolei grozi szybkim rozprzestrzenieniem się tego gatunku muchy w okolicy.
Leczenie zarażenia przebiega w kilku krokach:
Mechaniczne usunięcie larw i jaj – główną metodą terapeutyczną jest ręczne usunięcie larw i jaj z zanieczyszczonych ran i jam ciała – zarówno u ludzi, jak i zwierząt. Miejsce żerowania larw powinno zostać bardzo dobrze i głęboko obejrzane, najlepiej przy zastosowaniu znieczulenia miejscowego lub ogólnego. Larwy powinny zostać zniszczone i utrwalone, np. przez umieszczenie ich w roztworze 80-proc. etanolu, co umożliwi ich późniejszą identyfikację.
Oczyszczenie i pielęgnacja rany – po usunięciu larw rana powinna zostać dokładnie oczyszczona i odkażona, a martwicze tkanki – w razie potrzeby – chirurgicznie usunięte.
Farmakoterapia – w celu prewencji wtórnego nadkażenia bakteryjnego rany lekarz może zalecić antybiotykoterapię oraz doraźne przyjmowanie NLPZ, aby zmniejszyć ból i towarzyszący stan zapalny.
Zapobieganie muszycy opiera się na odpowiedniej ochronie ran przed dostępem much np. poprzez stosowanie jałowych opatrunków na rany, a także na ograniczaniu populacji owadów i ich jaj w środowisku przy użyciu insektycydów. Kluczowe znaczenie mają również: dbałość o higienę osobistą, utrzymywanie czystości w pomieszczeniach mieszkalnych oraz właściwe leczenie przewlekłych owrzodzeń, co ma szczególne znaczenie u osób niesamodzielnych lub długotrwale unieruchomionych.
