Trzmiele kojarzą się powszechnie z łagodnymi owadami o kulistym kształcie, które w lecie często spotykamy na łąkach lub w przydomowych ogrodach. Choć ich użądlenia zdarzają się znacznie rzadziej niż użądlenia pszczoły, mogą one wywołać w krótkim czasie nieprzyjemne objawy i reakcje alergiczne. Jak ograniczyć ryzyko użądlenia trzmieli oraz jak postępować, gdy do niego dojdzie?
Trzmiel – objawy użądlenia, postępowanie, powikłania
Spis treści
Trzmiel – co to za owad i gdzie występuje?
Trzmiele (Bombus) należą do rzędu owadów błonkoskrzydłych i rodziny pszczołowatych (Apidae). Często wzbudzają lęk z powodu znacznych rozmiarów. Najczęściej spotykany w naszym klimacie jest trzmiel ziemny (Bombus terrastris), jednak w Polsce występuje aż kilkadziesiąt różnych gatunków, jak: trzmiel ciemnopasy (Bombus ruderatus), trzmiel czarnopaskowy (Bombus schrencki) czy trzmiel drzewny (Bombus hypnorum). Poza drobnymi różnicami międzygatunkowymi, wszystkie one są silnie owłosione i mają na czarnym tułowiu jaskrawe, poprzeczne, żółte lub rdzawopomarańczowe pasy.
Trzmiel średnio mierzy około 28 mm długości i wydaje głośne brzęczenie w czasie lotu. Owada tego można najczęściej spotkać w okolicach łąk kwietnych i na słonecznych nieużytkach.
Ciekawostką jest fakt, że trzmiele są bardzo odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne i oblatują kwiaty również w trakcie chłodu, deszczu czy wiatru. W gnieździe pozostają jedynie w czasie silnej ulewy czy dużego upału.
Trzmiele w służbie środowisku naturalnemu
Trzmiele to owady wyjątkowo pożyteczne dla środowiska naturalnego z uwagi na zapylanie wielu kwiatów. Codziennie odwiedzają średnio nawet kilka tysięcy roślin, także tych o znaczeniu gospodarczym dla człowieka, jak np. pomidory i borówki amerykańskie. Strategia zapylania warzyw przy pomocy owadów – wprowadzona pierwotnie m.in. w Holandii – zyskuje popularność w innych krajach Unii Europejskiej. Dlatego na ukąszenia mogą być narażeni pracownicy szklarni czy rolnicy.
Niekiedy trzmiel bywa błędnie nazywany „bąkiem”, choć prawdziwy bąk (Tabanidae) to owad należący do rzędu muchówek, żywiący się krwią zwierząt, którego ugryzienia są bolesne i długo się goją. W Polce trzmiele objęte są ochroną prawną, podobnie jak wiele innych owadów z rzędu błonkoskrzydłych.
Definicja użądlenia i jego skutki
Użądlenie to nic innego niż wprowadzenie żądła w skórę człowieka i (w większości przypadków) wstrzyknięcie jadu. W Polsce owadami żądlącymi najczęściej są: osy, pszczoły, trzmiele lub tzw. końskie muchy (czyli jusznice deszczowe). Użądlenie zwykle związane jest z wystąpieniem miejscowych, niegroźnych objawów, które – choć wywołują dyskomfort – mijają po kilku godzinach lub dniach.
Jad owadów błonkoskrzydłych u niektórych uczulonych na niego osób może jednak doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego będącego bezpośrednim zagrożeniem dla życia. Ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej rośnie, jeżeli dojdzie do jednoczesnego użądlenia przez kilka lub kilkanaście owadów. Trzmiele mogą żądlić wielokrotnie – w przeciwieństwie do pszczół, które żądlą tylko raz – użądlenie pszczoły zawsze prowadzi do śmierci owada, który nie będąc w stanie wyciągnąć żądła z ciała człowieka, rozrywa własny odwłok.
Użądlenie trzmiela – objawy i leczenie. Jak należy postępować w przypadku ugryzienia trzmiela?
Reakcja organizmu na użądlenie przez trzmiela nie zawsze pojawia się od razu, zazwyczaj może wystąpić nawet po kilku godzinach. W miejscu wprowadzenia żądła występuje lokalna reakcja niealergiczna, której towarzyszą takie objawy charakterystyczne, jak:
- zmiany w postaci obrzęku;
- zaczerwienienie;
- swędzenie;
- bolesność, zwłaszcza jeżeli trzmiel użądlił we wrażliwe miejsce;
- uczucie gorąca.
Miejsce użądlenia w pierwszej kolejności najlepiej jest odkazić wodą z mydłem, a następnie zastosować chłodzące okłady zmniejszające ból i obrzęk. Pomocne bywają też kompresy z octem lub sokiem z cytryny, natomiast w aptece dostępne są specjalne żele przeciwbólowe. W miarę możliwości nie należy drapać skóry w miejscu użądlenia, ponieważ przedłuży to proces regeneracji. Doraźnie można wypić wapno musujące, które złagodzi odpowiedź alergiczną, lub obłożyć miejsce użądlenia plastrem cebuli i przykładać okłady z kwaśnej wody. Pomocne będą inne leki antyhistaminowe. Jeżeli w miejscu użądlenia pojawia się ból, można przyjąć lek przeciwzapalny.
Ugryzienie trzmiela a ryzyko niedrożności dróg oddechowych
W przypadku użądlenia w jamie ustnej lub gardle narastająca opuchlizna może doprowadzić do niedrożności dróg oddechowych. W takim przypadku należy jak najszybciej udać się na pogotowie, ewentualnie do lekarza pierwszego kontaktu. Tymczasowo pomocne może być szybkie przełykanie zimnych napojów lub ssanie kawałka lodu. Dolegliwości mogą się po pewnym czasie nasilić, dlatego należy obserwować, czy u ukąszonej osoby nie pojawia się reakcja alergiczna.
W niektórych, rzadkich, przypadkach (u około 1% populacji) reakcja miejscowa na jad trzmieli może szybko przerodzić się w tzw. ogólną reakcję alergiczną, zwaną też systemową lub anafilaktyczną. Jej ryzyko wzrasta, jeśli osoba została użądlona wielokrotnie.
Wstrząs anafilaktyczny – jak go rozpoznać?
Wstrząs anafilaktyczny to ciężka, szybko rozwijająca się reakcja ogólna organizmu, podczas której dochodzi do gwałtownego obniżenia ciśnienia tętniczego zagrażającego życiu. Około 22% wszystkich przypadków anafilaksji na świecie jest wywołanych przez jady owadów błonkoskrzydłych. Pozostałą część najczęstszych alergenów stanowią pokarmy (np. orzeszki ziemne).
Użądlenie to największe niebezpieczeństwo dla osób należących do grupy ryzyka wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu:
- niemowląt;
- kobiet (co jest związane z działaniem estrogenów);
- osób z atopowym zapaleniem skóry;
- osób cierpiących na choroby przewlekłe, jak choroby układu sercowo-naczyniowego czy astma;
- osób po kuracji antybiotykami z grupy β-laktamów.
Objawy wstrząsu po zadziałaniu czynnika alergizującego zazwyczaj pojawiają się szybko, średnio do 30 minut. Jednym z pierwszych jest wysypka (tzw. pokrzywka), po której pojawiają się symptomy ze strony: przewodu pokarmowego, układu oddechowego czy krwionośnego, takie jak:
- kaszel, uczucie braku powietrza;
- zawroty głowy;
- nudności, wymioty;
- kołatanie serca (tachykardia);
- podwyższona temperatura ciała;
- zimne dreszcze.
Anafilaksja może doprowadzić do utraty przytomności a nawet zgonu (wynikającego z opuchlizny dróg oddechowych i niemożliwości zaczerpnięcia powietrza).
W przypadku podejrzenia wstrząsu anafilaktycznego należy natychmiast wezwać pogotowie. Pierwsza pomoc choremu z wstrząsem polega na szybkim podaniu zastrzyku z adrenaliną. Powinno się także ułożyć poszkodowanego w pozycji leżącej z uniesionymi nogami.
Jak zapobiegać użądleniom przez trzmiele?
Trzmiele to owady z natury łagodne, zdecydowanie mniej agresywne od os czy szerszeni. Żądlą bardzo rzadko i wyłącznie w samoobronie. Ich żądło, w odróżnieniu od żądła pszczoły, nie ma haczykowatych zakończeń i dlatego po użądleniu nie pozostaje ono w skórze człowieka. Ponadto jad trzmiela zawiera mniej substancji toksycznych dla człowieka niż jad pszczeli, więc pomoc lekarska będzie potrzebna rzadziej.
Mimo to należy pamiętać o kilku wskazówkach, które mogą pomóc w profilaktyce ukąszeń przez te owady.
Wiele owadów, także trzmiele, jest wrażliwych na silne zapachy. Zbyt intensywna woń perfum, wody kolońskiej czy alkoholu może zadziałać drażniąco na owady. Planując czas na świeżym powietrzu lub pracach w ogrodzie, lepiej unikać zapachowych kosmetyków. Podobnie działa woń potu i dwutlenek węgla.
Dodatkowo niektóre kolory – szczególnie jasne odcienie niebieskiego – przyciągają trzmiele. Chcąc unikać kontaktu z owadem, nie należy więc nosić ubrań w tym kolorze.
Ważne jest również odpowiednie zachowanie w pobliżu latającego owada: trzeba zachować spokój. Gwałtowne ruchy, krzyk, machanie rękami czy uderzanie trzmieli mogą wywołać ich agresję, co łatwo może doprowadzić do użądlenia. Najlepiej spokojnie obserwować owada, który w większości przypadków spokojnie odleci.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Biliński M. (2003) Biologia i znaczenie trzmieli. Pasieka 3 (3): 60-63;
- Cameron et al. A comprehensive phylogeny of the bumble bees (Bombus). „Biological Journal of the Linnean Society”. 91, s. 161–188, 2007;
- Aneta Sikora, Pszczoły w mieście. Trzmiele Wrocławia, wyd. 1, Wrocław: Stowarzyszenie Natura i Człowiek, 2018.
Opublikowano: 15.07.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Wieczorek-Szukała
dr nauk medycznych
Doktor nauk medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, absolwentka biotechnologii medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Uniwersytetu Medycznego. Autorka licznych publikacji naukowych i uczestniczka międzynarodowych projektów badawczych. Wolny czas przeznacza najchętniej na podróże, fitness i ceramikę artystyczną.
184
Komentarze i opinie (0)