Kwas ibotenowy – w czym się znajduje, jak działa, skutki uboczne

W czym można znaleźć kwas ibotenowy?

Kwas ibotenowy to silna neurotoksyna, występująca w niektórych gatunkach grzybów z rodzaju Amanita spp., w tym przede wszystkim w muchomorze czerwonym (Amanita muscaria), występującym powszechnie na terenie całej Polski. Największe ilości kwasu ibotenowego obecne są w hymenoforze (blaszkach kapelusza) oraz w czerwonej skórze muchomora czerwonego.

Inne gatunki grzybów, w których można znaleźć kwas ibotenowy, to m.in. Amanita regalis czy Amanita pantherina (tzw. czapka pantery).

Muchomor czerwony zawiera substancje psychoaktywne i od wieków był stosowany w niektórych społecznościach jako środek halucynogenny, pozwalający na doświadczenie stanu upojenia.

Jak działa kwas ibotenowy?

Kwas ibotenowy to substancja podobna pod względem budowy chemicznej do głównego neuroprzekaźnika mózgu o działaniu stymulującym – kwasu glutaminowego. Ze względu na swoją nietrwałą strukturę stanowi biosyntetyczny prekursor muscymolu – substancji podobnej pod względem struktury do innego neuroprzekaźnika – kwasu gamma-aminomasłowego (GABA).

Pod względem chemicznym kwas ibotenowy należy do L-alfa-aminokwasów, wykorzystywanych w organizmie człowieka do produkcji białek. Aminokwasy te uczestniczą zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio w licznych funkcjach biochemicznych mózgu.

Zarówno kwas ibotenowy, jak i muscymol uznawane są za halucynogenne toksyny, które mogą wpływać na ośrodkowy układ nerwowy. Kwas ibotenowy może przekraczać barierę krew-mózg (prawdopodobnie przy pomocy cząsteczek mannitolu), powodując zaburzenia pracy mózgu poprzez aktywację receptorów swoistych dla kwasu glutaminowego. W wyniku tej aktywacji dochodzi do przyspieszenia przekazywania sygnałów chemicznych między neuronami, jeżeli jednak stan ten trwa za długo, może dojść do ich wyczerpania i zniszczenia, stąd też potencjalne neurotoksyczne działanie kwasu ibotenowego.

W przeciwieństwie do znanej z grzybów halucynogennych psylocybiny nie oddziałuje on na receptory serotoninowe i nie zaburza bezpośrednio funkcji poznawczych.

W ostatnich latach wykazano jednak, że oprócz działania toksycznego, kwas ibotenowy może w odpowiednich stężeniach wykazywać właściwości neuroprotekcyjne. Prowadzone są badania, które mają na celu stworzenie nowych terapii z wykorzystaniem kwasu ibotenowego, stanowiących nadzieję dla pacjentów cierpiących na choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona.

Skutki uboczne spożycia kwasu ibotenowego

Spożycie kwasu ibotenowego, a więc i konsumpcja muchomora czerwonego, wywołać może:

• senność,
• halucynacje,
• drażliwość,
• zawroty głowy i zaburzenia świadomości,
• zaburzenia widzenia,
• dezorientację,
• nadpobudliwość,
• ataksję,
• drgawki i zaburzenia miokloniczne,
• śpiączkę.

Zazwyczaj spożycie już jednego kapelusza muchomora czerwonego (ok. 50-100 mg czystego kwasu) może w ciągu 2 godzin wywołać wspomniany efekt psychotropowy, a także objawy ze strony innych układów, powodując:

• zespół zaburzeń żołądkowo-jelitowych,
• pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego (np. wzmożone napięcie mięśni),
• depresję OUN.

Objawy te najczęściej widoczne są u dzieci, u których masa ciała jest o wiele mniejsza niż w przypadku osób dorosłych.

Na zwiększenie bezpieczeństwa stosowania produktów z muchomora czerwonego z pewnością wpływa ich odpowiednia obróbka. Suszenie lub ekstrahowanie (np. w formie nalewki) świeżych grzybów inicjuje proces dekarboksylacji kwasu ibotenowego do muscymolu, który w mniejszym stopniu wywołuje efekt toksyczny. Warto jednak pamiętać, że muscymol wywołuje efekt psychotropowy już w stężeniu 10-15 mg.

Komunikat Głównego Inspektoratu Sanitarnego w sprawie kwasu ibotenowego

W internecie można kupić zarówno kapelusze muchomora czerwonego, jak i kapsułki z proszkiem. Jak jednak podaje GIS: „Mając na uwadze zagrożenie dla życia i zdrowia, Główny Inspektor Sanitarny zwołał Zespół ds. oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych, który na posiedzeniu w dniu 7 listopada 2024 r. podjął jednogłośnie uchwałę rekomendującą Ministrowi Zdrowia umieszczenie substancji kwas ibotenowy i muscymol w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U.2024. poz. 1139) jako nowych substancji psychoaktywnych. Do czasu wejścia w życie nowelizacji rozporządzenia, produkty zawierające substancje kwas ibotenowy i muscymol stanowią środek zastępczy w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. W przypadku stwierdzenia wprowadzania do obrotu powyższych produktów organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej będą podejmować działania w celu wyeliminowania ich z rynku. W Polsce zakazane jest wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu środków zastępczych. Za złamanie tego zakazu grozi kara pieniężna w wysokości od 20 000 zł do 1 000 000 zł”.