Perseweracja – co to znaczy, jakie są przyczyny, jak leczyć

Perseweracja – co to znaczy?

Perseweracje w mowie polegają na wielokrotnym wyrażaniu tych samych form, fragmentów zdań bądź fraz nieadekwatnych do zadanego choremu pytania. Cechą charakterystyczną dla perseweracji jest powtarzanie tych samych słów pomimo ustaniu bodźca, które je pierwotnie wywołały. Osoba prezentująca objawy perseweracji w odpowiedzi na pytanie o dzień tygodnia może odpowiedzieć prawidłowo („Jest piątek”), jednak na dalsze pytania o miesiąc, rok będzie powtarzała wciąż to samo zdanie („Jest piątek”).

Psychopatologia w czytelny sposób definiuje cechy różnicujące perseweracje językowe od innych formalnych objawów zaburzających tok wypowiedzi.

• Stereotypie myślowe (perseweracje myślowe) polegają na zubożeniu wypowiedzi do kilku zdań lub słów.
• Wyraźnie powielanie wyrazów w formie delikatnie zmienionej, bez sensu, kojarzącej się wyłącznie dźwiękowo określa się natomiast jako werbigeracje np. korek, stworek, dworek.
• Perseweracje głoskowe i sylabowe, w odróżnieniu od werbigeracji pojawiają się na tle mowy niewyraźnej, wolnej, monotonnej, akustycznie zbliżonej do mamrotania. Są typowym objawem dyzartii pozapiramidowej hipertoniczno-hipokinetycznej (parkinsonowskiej).
• Iteracje, kolejny przykład psychoneurologicznego regresu mowy, to pojedyncze dźwięki, które nie mają sensu i są wypowiadane w nieodpowiednich momentach.
• Echolalia jest natomiast zjawiskiem polegającym na bezwiednym powtarzaniu wypowiedzi innych osób, bez ich samodzielnej modyfikacji – w mechanizmie podobnym do echo. Echolalię należy odróżniać od palilalii, czyli tiku, który często pojawia się u osób cierpiących na autyzm, zespół Tourette’a, zespół Aspergera, a oznaczającym bezwiedne powtarzanie swoich własnych słów lub sylab.

Perseweracje ruchowe – powtarzanie tych samych czynności

Preseweracje ruchowe nie dotyczą klasycznie rozumianych perseweracji słownych należących do zaburzeń toku wypowiedzi. Perseweracje ruchowe, stosowane w neurologii częściej niż w psychiatrii, polegają na uporczywym powtarzaniu tej samej czynności. Chory może na przykład kilkukrotnie otwierać i zamykać usta, co upodabnia powielane perseweracje ruchowe do zachowań o charakterze tików.

Perseweracje ruchowe często współistnieją z apraksją, czyli z nieprawidłowością polegającą na utracie umiejętności wykonywania ruchów celowych. Powtarzanie tych samych czynności zwykle kojarzy się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, jednak kompulsje są inicjowane świadomie i według chorego mają określony cel. Perseweracje ruchowe mają natomiast charakter mimowolny i najczęściej wynikają z organicznego uszkodzenia mózgu.

Perseweracje wzrokowe

Perseweracje wzrokowe, inaczej palinopsje, są zaburzeniem neurologicznym należącym do metamorfopsji – upośledzenia postrzegania przedmiotów lub osób, w którym widziany obiekt jest realny i rozpoznawalny. Perseweracje wzrokowe to efekt uszkodzenia funkcji kory ciemieniowo-potylicznej. Można je opisać jako złudzenie, w którym przedmiot widziany wcześniej utrzymuje się cały czas w polu widzenia lub pojawia się po upływie pewnego czasu, mimo że nie jest już w zasięgu wzroku patrzącego.

Perseweracje wzrokowe różnią się od fizjologicznych powidoków żywą kolorystyką i odczuciem wizualnej iluzji. Mogą występować u osób cierpiących na migrenę, a także być efektem zażywania halucynogenów lub być skutkiem ubocznym niektórych leków (np. przeciwdepresyjnego trazodonu).

Przyczyny perseweracji

Do przyczyn perseweracji rozumianych jako niezdolność do zmiany ekspresji wokalnej bądź ruchowej zaliczamy:

1. Organiczne uszkodzenia mózgu:

• urazy czaszkowo-mózgowe,
• stan po udarze mózgu,
• zmiany zanikowe lub rozrostowe zlokalizowane głównie w płatach czołowych oraz w ośrodkach mowy Brocki lub Wernickiego (uszkodzenie ośrodków mowy powoduje perseweracje w afazji).

1. Zaburzenia ze spektrum autyzmu (autyzm dziecięcy, zespół Aspergera, zespół Hellera, zespół Retta); perseweracje u dziecka autystycznego najczęściej polegają na powtarzaniu tych samych czynności, perseweracjach głoskowych oraz iteracjach.
2. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
3. Zespół stresu pourazowego (PTSD).
4. Nadużywanie substancji psychoaktywnych, główne stymulantów i halucynogenów.
5. Otępienie (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, otępienie naczyniopochodne), upośledzenie umysłowe.
6. Choroby psychiczne, głównie schizofrenia (perseweracje schizofrenicze).

Perseweracja schizofreniczna zwykle nie przysparza trudności w rozpoznaniu, gdyż oprócz zaburzenia ekspresji intencjonalnej towarzyszą jej objawy wytwórcze typowe dla schizofrenii. Wypowiadanie tych samych treści (np. słowa modlitwy) bądź powtarzanie tych samych gestów jest w schizofrenii bezpośrednio związane z treściami wytwórczymi (omamami, urojeniami), nad którymi chory nie ma kontroli.

Perseweracja w logopedii

Afazja oraz perseweracje u dzieci dotkniętych zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD bądź upośledzeniem umysłowym są zagadnieniami poruszanymi nie tylko przez psychiatrów, psychologów i neurologów, lecz również przez logopedów. Logopedyczna terapia perseweracji językowych polega na rehabilitacji, której celem jest przywrócenie umiejętności komunikacji chorego z otoczeniem, w tym za pomocą komunikacji pozawerbalnej.

Afazja dziecięcia (rozwojowa lub nabyta) to pierwotne zaburzenia porozumiewania się werbalnego, które nie są rezultatem głuchoty, niedorozwoju umysłowego lub zaburzeń emocjonalnych. Afazja u dorosłych polega natomiast na utracie w wyniku uszkodzenia ośrodków mózgowych zdolności do wcześniej prawidłowej mowy. Perseweracje w afazji współistnieją z innymi zaburzeniami czynności mowy (nazywaniem, rozumieniem, powtarzaniem), dlatego celem leczenia logopedycznego jest nauka poprawnej wymowy, a nawet poznawanie słów i ich sensu na nowo.

Niekiedy do logopedów trafiają pacjenci z perseweracjami językowymi, które nie mają związku z uszkodzeniem mózgu. Zwykle są to osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, nerwicami, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Perseweracja w logopedii dotyczy również zagadnień związanych z nieprawidłowym wykorzystywaniem i ułożeniem narządu mowy podczas wypowiadania konkretnych głosek i sylab. Przykładem może być perseweracja artykulacyjna (upodobnianie postępowe), czyli przeciągnięcie ruchu artykulacyjnego danej głoski ponad czas dla niej przeznaczony oraz perseweracja wsteczna (upodobnienie wsteczne).

Z czym różnicować persewerację?

Perseweracje polegające na powielaniu tych samych reakcji słownych lub ruchowych mogą być objawem wielu nabytych, poważnych chorób psychiatrycznych oraz neurologicznych. Przyczyny perseweracji należy różnicować z niepełnosprawnością umysłową, nadużywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych oraz z organicznymi uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, które można potwierdzić badaniami neuroobrazowymi.

Powtarzanie tych samych czynności charakteryzuje również zaburzenia obsesyjno-kompulsywnych (nerwicy natręctw), jednak ich wykonywanie jest wówczas uwarunkowane silnym wewnętrznym przymusem odczuwanym przez daną osobą. Zautomatyzowane ruchy oraz powielanie tych samych drobnych czynności są częste także u zdrowych ludzi (np. odgarnianie włosów), jednak tego typu perseweracje ruchowe nie dezorganizują życia, ani nie utrudniają kontaktu ze światem zewnętrznym.

Leczenie perseweracji

Terapia perseweracji zależy od jej przyczyny. Choroby typowo psychiczne (schizofrenię) należy leczyć przede wszystkim farmakologicznie, natomiast persewerację w afazji oraz perseweracje nabyte w wyniku uszkodzenia mózgu – za pomocą rehabilitacji neurologiczno-logopedycznej.

Zaburzenia nerwicowe (kompulsje) wymagają psychoterapii połączonej z leczeniem przeciwdepresyjnym bądź przeciwlękowym.