Dyzartria – (niewyraźna mowa) przyczyny, rodzaje, objawy, ćwiczenia, terapia

Dyzartria – co to jest?

Mowa, zdolność do porozumiewania się z drugim człowiekiem, jest niezwykle ważną czynnością, bez której nie udałoby się nam stworzyć kultury i nauki. Mowa jest najlepszym posiadanym przez nas narzędziem służącym wyrażaniu i przekazywaniu innym naszych przeżyć, emocji i myśli. Zaburzenia mowy są poważnym problemem, który w znacznym stopniu może negatywnie wpływać na funkcjonowanie chorego w społeczeństwie. Jednym z częstszych zaburzeń mowy jest dyzartria.

Dyzartria to termin pochodzący z greki i oznaczający zaburzenia artykulacyjne. Dyzartria sama w sobie nie jest chorobą, a jedynie objawem mogącym świadczyć o różnorodnych schorzeniach.

Ten typ dysfunkcji mowy polega na zaburzeniach ruchów mięśni jamy ustnej na skutek problemów z przekazywaniem sygnałów pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami.

Do uszkodzenia może dochodzić na poziomie mięśni, nerwów czaszkowych, jąder nerwów czaszkowych, dróg korowo-jądrowych i układu pozapiramidowego. Dyzartria może występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych – przyczyny jej występowania będą jednak inne w różnych grupach wiekowych. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych przyznała dyzartrii i anartrii kod R47.1.

Na skutek zaburzenia w unerwieniu mięśni odpowiadających za proces mowy dochodzi do wytworzenia się charakterystycznego sposobu mówienia – jest to tak zwana mowa dyzartryczna.

Sprawdź: Jak działa mewing?

Dyzartria – jakie są przyczyny?

Anartria i dyzartria mogą być powodowane przez wiele różnych jednostek chorobowych. Należą do nich:

• udar mózgu – zaburzenia mowy po udarze mózgu mogą być spowodowane zarówno przez dyzartrię, jak i afazję,
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego – zarówno pierwotne, jak i przerzutowe,
• stwardnienie rozsiane – mowa skandowana i inne objawy dyzartrii mogą pojawiać się w chorobach takich jak SM czy w mielinolizie środkowej mostu,
• urazy czaszkowo-mózgowe,
• choroby złącza nerwowo-mięśniowego (miastenia),
• wzmożone ciśnienie śródczaszkowe,
• choroby infekcyjne ośrodkowego układu nerwowego,
• choroba Parkinsona,
• porażenie mózgowe,
• dystrofia mięśniowa,
• choroba Huntingtona,
• choroba Taya-Sachsa.

Przyczyną problemów z wysławianiem się może być także choroba Wilsona.

Zaburzenia artykulacji a choroby

Niewyraźna mowa ma oczywiście także inne przyczyny. Może ona występować w dyzartrii, ale także w innych schorzeniach. Częstym powodem zaburzeń artykulacji są drobne nieprawidłowości anatomiczne, takie jak przerost migdałka gardłowego czy za krótkie wędzidełko podjęzykowe. Przyczyny mowy nosowej to najczęściej przeziębienie lub krzywa przegroda nosowa.

Jakie rodzaje dyzartrii są wyróżnianie?

Podział ze względu na poziom uszkodzenia:

• dyzartria korowa,
• dyzartria rzekomoopuszkowa,
• dyzartria opuszkowa,
• dyzartria móżdżkowa,
• dyzartria podkorowa.

Podział ze względu na charakter:

• dyzartria wiotka – dotyczy uszkodzenia jąder lub pni nerwów czaszkowych unerwiających mięśnie uczestniczące w artykulacji, występuje w miopatiach, odpowiada dyzartrii opuszkowej,
• dyzartria spastyczna – odpowiada dyzartrii rzekomoopuszkowej,
• dyzartria hipokinetyczna – występuje w przebiegu choroby Parkinsona,
• dyzartria hiperkinetyczna – występuje w przebiegu pląsawicy,
• dyzartria móżdżkowa,
• dyzartria mieszana – łączy cechy różnych dyzartrii.

Dyzartria a afazja

Brak dostarczania tlenu do danego ośrodka mózgu lub proces rozrostowy w jego okolicy prowadzi do martwicy tkanki nerwowej – w zależności od miejsca uszkodzenia dochodzi do dyzartrii lub afazji mowy. Afazję cechują objawy przypominające te występujące w dyzartrii, jednak dyzartria jest schorzeniem, którego podstawę stanowi niedowład mięśni artykulacyjnych, natomiast afazja po udarze jest problemem o wiele bardziej skomplikowanym. Wyróżnia się dwa podstawowe typy afazji – w zależności od tego, który ośrodek mowy w mózgu został uszkodzony: afazja Broki (kinetyczna i kinestetyczna) oraz afazja Wernickego (sensoryczna).

Afazja Broki polega na utrudnieniu lub całkowitej niezdolności do formułowania dźwięków wchodzących w skład ludzkiej mowy, przy zachowanej zdolności jej rozumienia i zachowanej pełnej sprawności mięśni artykulacyjnych. Problemy z mówieniem osoby prezentującej całkowitą afazję ruchową będą przejawiać się jako bełkotliwe, niemożliwe do zrozumienia dźwięki, jednakże chory bez problemu zrozumie co do niego mówimy.

Afazja Wernickego jest schorzeniem bardziej złożonym niż afazja Broki. Uszkodzenie ośrodka mowy Wernickego – ośrodka czuciowego mowy doprowadzi do stanu, w którym zdolność mowy jest zachowana, ale całkowicie traci ona swój sens. Chory nie jest w stanie zrozumieć tego, co mówią do niego inni, nie rozumie też swoich wypowiedzi. W tym przypadku problemy z wysławianiem się, o ile chodzi o fonację, akcent, melodię czy spowolnienie mowy, praktycznie nie występują.

O ile każdy bez problemu rozpozna dyzartrię czy inne zaburzenia mowy, nawet wtedy, gdy chory posługuje się nieznanym nam językiem, to w przypadku tego typu afazji jest to niemożliwe. Zdania wypowiadane przez dotknięte tym schorzeniem osoby są pozbawione wszelkiego sensu logicznego i mogą brzmieć na przykład: Zegar żółty pomarańcz dwadzieścia idzie. Afazja Wernickego jest bardzo poważnym problemem dla pacjentów i osób znajdujących się w ich otoczeniu.

Afazja Broki i Wernickego należą do afazji korowych, nie są jedynymi ich przykładami. Dodatkowo warto zaznaczyć, że rzadko obserwuje się czyste typy tych afazji. W wyniku udaru często dochodzi do niecałkowitego zniszczenia obu tych ośrodków, dlatego objawy będą różniły się u poszczególnych pacjentów stopniem zaawansowania procesu chorobowego.

Afazja może być także spowodowana uszkodzeniem struktur podkorowych, w tym wzgórza i móżdżku. Rola tych części mózgowia w procesie mowy jest znacznie słabiej poznana. Afazja móżdżkowa może być przeoczona, nie jest ona bowiem tak wyraźna jak afazje korowe. Charakteryzować ją mogą zaburzenia dotyczące gramatycznego kontekstu wypowiedzi chorego czy problemy z fluencją powodujące trudności z dobraniem do rzeczowników odpowiednich czasowników.

Udar mózgu to nie zawsze całkowity brak mowy. Wszystko zależy od miejsca jego wystąpienia, rozległości procesu i czasu od pojawienia się objawów do wprowadzenia leczenia. Chwilowa utrata mowy może występować w czasie tak zwanych przemijających ataków niedokrwiennych (TIA).

Afatyczne zaburzenia mowy mogą i powinny być leczone. Niestety, zmian, które zaszły w mózgu, nie da się cofnąć, jednak ludzki mózg potrafi przystosowywać się, wykorzystując sąsiadujące do uszkodzenia obszary, które, odpowiednio ćwiczone, przejmują funkcje zniszczonych ośrodków. Ćwiczenia mowy po udarze to trudne zadanie, wymagające od pacjenta, jego rodziny i terapeutów ogromnych pokładów cierpliwości. Afazja mowy wymaga, aby ćwiczenia przeprowadzane były regularnie, jak najszybciej po przebyciu udaru, w ich skład wchodzi terapia logopedyczna i zajęcia z neuropsychologami.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Dyzartria – objawy

Osoba, która cierpi na tego typu zaburzenia mowy, często zmaga się także z innymi objawami wynikającymi z osłabienia mięśni jamy ustnej, takimi jak: problemy z przełykaniem kęsów pokarmu i nadmiernym gromadzeniem się śliny w jamie ustnej. Dyzartria i dysfagia (zaburzenie połykania) to objawy, które często ze sobą współistnieją.

Inne objawy dyzartrii to:

• bełkotliwa mowa – utrudnia zrozumienie pacjenta, może powodować u niego wycofanie z życia społecznego, a w skrajnych przypadkach nawet depresję,
• cicha lub głośna mowa – poziom głośności mowy jest nieadekwatny do sytuacji,
• spowolniona mowa,
• niewyraźna mowa,
• mowa afoniczna – występują zaburzenia fonacji, artykulacja mowy pozbawiona prawidłowej modulacji i rytmu,
• mowa nosowa („mówienie” przez nos) – brzmiąca jak podczas silnego przeziębienia.

Anartria to najcięższa postać dyzartrii, w której to pacjent nie jest w stanie tworzyć żadnych artykułowanych dźwięków.

Dyzartria – jakie badania?

Niewyraźna mowa u dorosłych i u dzieci zawsze wymaga diagnostyki. Przyczyn zaburzeń artykulacji może być wiele. W przypadku dyzartrii diagnostyka powinna obejmować:

• badania obrazowe głowy (tomografię komputerową i rezonans magnetyczny),
• analizę płynu mózgowo-rdzeniowego,
• badanie elektromiograficzne,
• badanie elektroencefalograficzne.

W procesie diagnostycznym należy uwzględnić również badanie krwi.

Dyzartria – ćwiczenia, terapia, logopedia

Terapia logopedyczna w przypadku dyzartrii pozwala na skorygowanie zaburzeń artykulacyjnych poprzez usprawnienie mięśni biorących udział w procesie mowy. Rehabilitacja w przypadku dyzartrii pozwoli także zmniejszyć objawy związane z zaburzeniami połykania. W przypadku niewyraźnej mowy ćwiczenia obejmują :

• ćwiczenia pomagające zwiększyć sprawność aparatu mowy – ćwiczenia warg i języka,
• ćwiczenia oddechowe – wzmacnianie przepony i zwiększanie długości wydechu,
• ćwiczenia fonacyjne,
• czytanie tekstów na głos.

W przypadku osoby, która cierpi na zaburzenia mowy, istotne są również ćwiczenia prozodii – czytanie tekstów na głos, ze zmianą intonacji, natężenia rytmu i akcentu.