Objaw Raynauda – przyczyny, objawy i leczenie zespołu Raynauda

Rafał Drobot lekarz 3 kwietnia 2018 (pierwsza publikacja: 16 października 2013)

Objaw Raynauda charakteryzuje się napadowym niedokrwieniem palców rąk i stóp, po narażeniu na zimno oraz późniejsze ogrzanie. Postać wtórna zespołu Raynauda związana jest z innymi stanami chorobowymi. W przypadku gdy wykluczy się tego typu przyczyny, objaw niedokrwienia i późniejszego przekrwienia palców określa się jako choroba Raynauda.

Objaw Raynauda – przyczyny, objawy i leczenie zespołu Raynauda — Fotolia

Spis treści

Objaw Raynauda – obraz i dolegliwości
Objaw Raynauda – przyczyny i patogeneza
Choroba Raynauda
Wtórne przyczyny objawu Raynauda (zespół Raynauda)
Objaw Raynauda – leczenie

Objaw Raynauda – obraz i dolegliwości

Objaw Raynauda (zespół Raynauda) polega na wystąpieniu napadowego niedokrwienia, a następnie reaktywnego przekrwienia w obrębie palców rąk i stóp. Często możemy go odnotować po narażeniu na zimno oraz późniejsze ogrzanie, jak również jako wynik reakcji emocjonalnej.

Zasadniczo możemy wyróżnić dwie postaci objawu Raynauda:

postać idiopatyczną – o nieznanej przyczynie, zwaną inaczej chorobą Raynauda,
postać wtórną – o znanej przyczynie, związaną z różnymi stanami chorobowymi bądź innymi przyczynami skurczu naczyń, zwaną inaczej zespołem Raynauda.

Osoby, u których występuje objaw Raynauda mogą najczęściej zaobserwować u siebie dość charakterystyczne i następujące po sobie w odpowiedniej (podanej niżej) kolejności zmiany zabarwienia w obrębie palców rąk lub stóp. Te zmiany zabarwienia są zazwyczaj dobrze ograniczone, dotyczą jednego lub większej liczby palców, a czynnikiem spustowym bywa zwykle przebywanie w zimnym otoczeniu albo dotykanie zimnego przedmiotu. Są to kolejno:

blednięcie – odzwierciedla ono fazę niedokrwienną i jest spowodowane skurczem tętniczek w obrębie palców,
sinica – w czasie niedokrwienia dochodzi do rozszerzenia włośniczek i żył, czego skutkiem jest zaleganie odtlenowanej krwi w tych naczyniach,
żywo czerwone zabarwienie (przekrwienie) – często występuje podczas ogrzewania i jest wynikiem ustąpienia skurczu tętnic palców i gwałtownego wzrostu przepływu krwi przez rozszerzone (reaktywnie – jako odpowiedź na utrzymujące się niedokrwienie) tętniczki i naczynia włosowate.

Fazie blednięcia i sinicy często towarzyszy uczucie zimna, drętwienie czy uczucie mrowienia w obrębie palców. Fazie przekrwienia towarzyszy uczucie ocieplenia oraz pulsujący ból.
Chociaż dla objawu Raynauda charakterystyczna jest trójfazowa zmiana zabarwienia, u niektórych chorych mają miejsce tylko zblednięcie oraz sinica, a u innych może być obecna jedynie sinica.

Czytaj również: Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?

Objaw Raynauda – przyczyny i patogeneza

Istnieje kilka teorii tłumaczących mechanizm, w jakim dochodzi do obserwowanych zmian.
Fizjologicznie w reakcji na zimno dochodzi do skurczu naczyń na drodze zwiększonego napięcia współczulnego układu nerwowego, zaopatrującego te naczynia. Początkowo sugerowano więc, że napadowe niedokrwienie palców wywołane zimnem jest wtórne do nadmiernego odruchu skurczu naczyń. Teorię tę wspiera fakt, że zmniejszenie częstości i nasilenia objawu Raynauda u niektórych chorych przynosi:

zastosowanie leków blokujących tzw. receptory α-adrenergiczne – receptory te odpowiedzialne są za skurcz naczyń w odpowiedzi na bodźce płynące ze współczulnego układu nerwowego;
sympatektomia – zabieg, który niszczy nerwy współczulnego układu nerwowego.

Inna teoria zakłada nadmierną odpowiedź naczyń palców na zimno na drodze niezależnej od współczulnego układu nerwowego. Możliwe jest również, że prawidłowy współczulny odruch skurczu naczyń nakłada się na miejscowy proces chorobowy naczyń palców. Postuluje się także wzmożoną aktywność receptorów α-adrenergicznych.

Objaw Raynauda występuje często u pacjentów z migrenowymi bólami głowy oraz dławicą Prinzmetala. W stanach tych dochodzi do napadowego skurczu naczyń mózgowych oraz wieńcowych. Powiązania te sugerują, że może istnieć uogólniona predysponująca przyczyna skurczu naczyń.

Przeczytaj również: Skurcze stóp – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Choroba Raynauda

O chorobie Raynauda mówimy zwykle w sytuacji, jeżeli wykluczyliśmy wszystkie wtórne przyczyny objawu Raynauda. Niewątpliwie na uwagę zasługuje fakt, że ponad połowa osób z objawem Raynauda ma chorobę Raynauda. Choroba Raynauda wiąże się z pewną predyspozycją do płci żeńskiej – obserwujemy ją blisko pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Dotyczy najczęściej osób pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.
W chorobie Raynauda częściej dochodzi do zajęcia palców rąk niż stóp (40 %). Chociaż skurcz naczyń palców stóp zazwyczaj towarzyszy objawom ze strony palców rąk, może być jednak odosobniony. Przebieg kliniczny zależy częściowo od okresu choroby – początkowe napady mogą obejmować tylko jedną lub dwie opuszki palców, lecz późniejsze epizody mogą zajmować cały palec, a nawet wszystkie palce.

Rzadko choroba zajmuje małżowiny uszne i koniec nosa.
Lekarz w badaniu lekarskim może nie dostrzec żadnych nieprawidłowości. Tętno na tętnicach promieniowych, łokciowych i stóp jest prawidłowe. Palce rąk oraz stóp pomiędzy atakami mogą pozostawać zimne i nadmiernie potliwe. U co dziesiątego pacjenta obserwujemy pogrubienie i stwardnienie tkanki podskórnej w obrębie palców (tzw. sklerodaktylię).
Ogólnie rzecz biorąc, osoby z chorobą Raynauda wydają się mieć łagodniejsze postacie objawu Raynauda. Mniej niż 1 % z nich traci część palca. Po ustaleniu rozpoznania choroba cofa się spontanicznie u około 15 % chorych, a postępuje u około 30 % zdiagnozowanych osób.

Przeczytaj też: Drętwienie i mrowienie palców u nóg – przyczyny

Wtórne przyczyny objawu Raynauda (zespół Raynauda)

Istnieje wiele stanów chorobowych oraz sytuacji, którepredysponują do występowania bądź są bezpośrednią przyczyną objawu Raynauda. Mówimy wtedy o tzw. zespole Raynauda. Lista jest długa, zostaną one więc tutaj w zwięzły sposób scharakteryzowane. Z zespołem Raynauda spotykamy się w przypadku:

twardziny układowej (sklerodermii) – zespół Raynauda pojawia się u około 80-90 % chorych na twardzinę układową i może być przez całe lata jedynym jej objawem. W tym schorzeniu do powstania zespołu Raynauda przyczyniają się zmiany w naczyniach palców. W ich wyniku może dojść do powstania niedokrwiennych owrzodzeń opuszek palców, prowadzących do zmian zgorzelinowych i samoamputacji palców;
tocznia rumieniowatego układowego(SLE – z ang. systemic lupus erythematosus) – zespół Raynauda występuje u około 20 % chorych na SLE. Czasami utrzymujące się niedokrwienie może także doprowadzić do owrzodzeń i zmian zgorzelinowych. W poważniejszych przypadkach małe naczynia palców mogą być zamykane w wyniku rozrostowego zapalenia błony wewnętrznej naczyń krwionośnych;
zapalenia skórno-mięśniowegoi zapalenia wielomięśniowego – zespół Raynauda występuje u około 30 % osób cierpiących na te choroby;
reumatoidalnego zapalenia stawów – zespół Raynauda może tutaj wiązać się z proliferacją komórek błony wewnętrznej naczyń, do której dochodzi w tętnicach palców;
miażdżycy zarostowej kończyn – jest to dość częsta przyczyna zespołu Raynauda u mężczyzn powyżej 50. roku życia;
zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń – tę przyczynę zespołu Raynauda należy rozważyć u młodych mężczyzn, szczególnie palących papierosy. Blednięcie wywołane zimnem może być tutaj ograniczone do jednego albo dwóch palców zajętej kończyny;
zespołu górnego otworu klatki piersiowej – zespół Raynauda może wynikać ze zmniejszonego ciśnienia wewnątrznaczyniowego, stymulacji włókien współczulnych w splocie ramiennym bądź współdziałania obydwu zjawisk;
zaburzeń w składzie krwi – zespół Raynauda może być skutkiem wywołanego zimnem wytrącania się białek osocza krwi, nadmiernej lepkości krwi i agregacji krwinek czerwonych oraz płytek krwi. Ma to miejsce u chorych cierpiących na:
- zespół zimnych aglutynin,
- krioglobulinemię,
- kriofibrynogenemię,
- makroglobulinemię Waldenströma,
- inne zaburzenia mieloproliferacyjne;
narażenia na wibracje – zespół Raynauda pojawia się często u osób, których zawód wymaga używania narzędzi takich jak młoty pneumatyczne;
stosowania niektórych leków – do wystąpienia zespołu Raynauda może przyczyniać się stosowanie takich leków jak:
- preparaty ergotaminy,
- metysergid,
- antagoniści receptorów β-adrenergicznych,
- chemioterapeutyki takie jak bleomycyna, winblastyna i cisplatyna.

Objaw Raynauda – leczenie

U większości chorych z zespołem Raynauda napady są rzadkie i łagodne. Chorzy powinni nosić ciepłą odzież oraz unikać niepotrzebnego narażenia na zimno. Aby zapobiec odruchowemu skurczowi naczyń wywołanemu przez zimno, chorzy powinni chronić poza palcami rąk także głowę, tułów oraz stopy. Przeciwwskazane jest palenie tytoniu.
Leczenie farmakologiczne objawu Raynauda należy zarezerwować wyłącznie dla ciężkich postaci choroby. Zastosowanie znajdują:

blokery kanałów wapniowych – zwłaszcza nifedypina, isradypina, felodypina i amlodypina, które zmniejszają objawy zespołu. Dilitiazem może być także stosowany, ale z mniejszym powodzeniem;
antagoniści postsynaptycznych receptorów α1-adrenergicznych – zachęcające wyniki uzyskuje się przy stosowaniu prazosyny. Skuteczne mogą być także doksazosyna i terazosyna;
inne leki sympatykolityczne, jak: metyldopa, guanetydyna oraz pentoksybenzamina.

W przypadku chorych niereagujących na terapię farmakologiczną pomocna jest sympatektomia palców. Zabieg ten zabieg niszczy nerwy współczulnego układu nerwowego zaopatrujące naczynia krwionośne.

Opublikowano: 16.10.2013; aktualizacja: 03.04.2018

Oceń:

4.4

Rafał Drobot

Lekarz

Absolwent Wydziału Lekarskiego w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz studiów podyplomowych Prawo w Ochronie Zdrowia na Uniwersytecie Śląskim. Doświadczenie zawodowe początkowo zdobywał w Oddziale Urologicznym WSZ w Koninie. Od 2017 roku związany z Oddziałem Urologii i Onkologii Urologicznej Centrum Uronefrologii MSS w Warszawie. Pracuje również w kilku poradniach urologicznych na terenie Warszawy. Członek Polskiego Towarzystwa Urologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Urologicznego. Biegle posługuje się językiem angielskim oraz francuskim.